تَتَّوی ، محمدمعین بن محمدامین ، عالم و فقیه و صوفی قرن دوازدهم در شبه قاره . در تَتَّه * از بلاد سند به دنیا آمد. نخست نزد شیخ عنایت اللّه سندی کسب علم کرد، سپس به دهلی رفت و نزد شاه ولی اللّه دهلوی * علم آموخت و بعدها به زادگاه خود بازگشت (حسنی ، ج 6، ص 351). وی از ابوالقاسم نقشبندی اخذ طریقت کرد و سپس از محضر سیدعبداللطیف بهره برد. حدیث و کلام را بخوبی می دانست ، در ادبیات مهارت داشت و شعر نیکو می گفت ، به وجد و سماع تمایل و از موسیقی اطلاع داشت (همان ، ج 6، ص 352). حکام عصرش او را تکریم می کردند و به دیدارش می رفتند. وی در 1161 در حال سماع و تواجد وفات کرد. مرقد وی زیر قدم ابوالقاسم نقشبندی و بدون کتیبه است . شاعرانی مانند محسن تتّوی و شرف الدین علی نعمت اللّه تتوی در مدح و رثای او شعر سروده اند (قانع ، ج 3، بخش 1، ص 370، پانویس 4؛ خلیل تتّوی ، ص 241؛ حسنی ، ج 6، ص 355).

آثار بسیاری از تتّوی بجا مانده که برخی از آنها عبارت اند از: رسالة اویسیه ، به فارسی ؛ رسالة شرح رموز عقائد الصوفیه ، به فارسی (قانع ، همانجا؛ خلیل تتّوی ، ص 243)؛ دو رساله در بیان اثبات رفع الیدین (در رکوع و سجود)، به فارسی و عربی ؛ رساله در تردید ابن الهمام (رساله ای فقهی در بارة نمازجماعت )؛ ایقاظ الوسنان ؛ غایة الفسخ لمسئلة النسخ ؛ رسالة در تحقیق اهل بیت ؛ رسالة قرة العین فی البکاء علی الامام الحسین ؛ و دراسات اللبیب فی الاسوة الحسنة بالحبیب (خلیل تتّوی ، ص 244؛ حسنی ، ج 6، ص 352)، که مهمترین نوشتة اوست .

تتّوی تأدب به آداب ابوحنیفه را لازم و او را امام مفترض الطاعة می دانست و از آرای او در مقابل اقوال مختلف دفاع می کرد (حسنی ، ج 6، ص 352ـ353). به نظر تتّوی هر گاه اقوال فقیهان با احادیث صحیح مخالف باشد، باید به اجتهاد عمل کرد (همان ، ج 6، ص 354). او نظر کسانی مانند شیخ عبدالحق بن سیف الدین بخاری را که در اینگونه موارد قول فقها را رجحان می دهند، مردود می دانست و مثالهایی در رد نظر وی می آورد. به گفتة وی صحابه و فقهای صالح در روزگار گذشته در اینگونه موارد به سنّت و احادیث صحیح عمل می کردند نه به رأی و عقیدة خود. وی رها کردن احادیث را به استناد فتوا درست نمی دانست و بر آن بود که عقیدة فقهای متأخر نیز همین بوده است و محیی الدین ابن عربی در اینگونه موارد عمل به احادیث را واجب و عمل به رأی و نظر فقیه را حرام می داند (همانجا). همچنین از نظر وی اجماع اهل بیت نبوت و عمل آنها حجت بوده و از عمل اهل مدینه اقوی ' است . مقصود او از اهل بیت ، اولاد پیامبر و خویشان او و خدمتگزاران و وابستگان ایشان و نیز زنان رسول صلی اللّ'ه علیه وآله و سلم است (همان ، ج 6، ص 354ـ 355).

---

منابع :
(1) عبدالحی حسنی ، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر ، ج 6، حیدرآباد دکن 1398/1978؛
(2) محمدابراهیم خلیل تتّوی ، تذکرة تکملة مقالات الشعرا ، چاپ حسام الدین راشدی ، کراچی 1958؛
(3) غلام علی شیرین عزت اللّه قانع ، تحفة الکرام ، ج 3، بخش 1، چاپ حسام الدین راشدی ، حیدرآباد سند 1971.

/ سیدجعفر سجادی /