responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2923

 

پیربوداق قراقوینلو(1) ، امیر ترکمان حاکم فارس و بغداد (حک :866 ـ871). عضدالدولة والدین ابوالفتح میرزا پیربوداق فرزند جهانشاه قراقوینلو بود. از سال تولد او اطلاعی در دست نیست . ورود وی به عرصة تاخت و تازهای سیاسی ایران با قدرت گرفتن پدرش در 841، از سوی شاهرخ ، آغاز شد. آنگاه در 852 از جانب پدر حاکم بغداد شد (غیاثی ، ص 305). پیربوداق در ربیع الاول 856 بغداد را به قصد تصرف عراق عجم و فارس ترک کرد و در همین سال قم و گلپایگان (جرباذقان ) و اصفهان و کاشان و شیراز را گرفت (همان ، ص 306ـ307؛ طهرانی ، ص 326؛ کاتب یزدی ، ص 12ـ13؛ هینتس ، ص 173). از سوی دیگر، در پی پراکندگی سپاه عراق عجم بابر میرزا، حاکم شیراز، یزد را به خلیل میرزا، نوة شاهرخ ، سپرد و به خراسان رفت . پس از آنکه جهانشاه پسران خود، پیربوداق و محمدی میرزا، را از شیراز و اصفهان فراخواند و این دو شهر از ترکمانان تخلیه شد، بابرمیرزا سنجرمیرزا را از سوی خود حاکم شیراز کرد. در اواخر شعبان 858 میان سنجر و پیربوداق جنگی درگرفت که به پیروزی پیربوداق انجامید و شیراز در دست او باقی ماند (غیاثی ، ص 307؛ طهرانی ، ص 331، 333؛ کاتب یزدی ، ص 265ـ266؛ میرخواند، ج 6، ص 756، 782ـ785). پس از فرار سنجر به خراسان ، در همان سال پیربوداق قلمرو خود را گسترش داد و از فارس تا خوزستان و بغداد و لار و جِرون (بندرعباس ) را تصرف کرد (طهرانی ، ص 334ـ335؛ میرخواند، ج 6، ص 853)، سپس از سوی پدر مأمور دفع مخالفان در کرمان شد و در جنگهای متعدد با سنجر، کرمان را تصرف کرد. پیربوداق پس از خرابی بسیار در کرمان ، حکومت آنجا را به درخواست مادرش به برادر خود، ابویوسف میرزا، واگذارد و عازم شیراز شد (طهرانی ، ص 336ـ 338، 340؛ کاتب یزدی ، ص 274ـ275).

در 861 جهانشاه تصمیم به تصرف خراسان گرفت . پس از آنکه وی هرات را تصرف کرد، سلطان ابوسعید، فرمانروای سمرقند و ماوراءالنهر، برای تسخیر هرات به راه افتاد. پیربوداق از شیراز به پدرش پیوست و داوطلب جنگ با ابوسعید شد، اما پس از اسارت تعدادی از ترکمانان ، ناچار به اردوی پدر گریخت (طهرانی ، ص 354ـ 355؛ غیاثی ، ص 314؛ خواندمیر، ج 4، ص 74ـ 75؛ عبدالرزاق سمرقندی ، ج 2، جزء 3، ص 1180ـ 1181، دو منبع اخیر تاریخ تصرف خراسان را 863 ذکر کرده اند). جهانشاه ، که خبر ناخوشایند شورش پسرش ، حسن علی ، در آذربایجان به گوشش رسیده بود، تصمیم به مصالحه گرفت و به آذربایجان بازگشت . پیربوداق نیز رهسپار یزد شد و در آنجا دست به ویرانی و آشوب زد. سپس به شیراز رفت و بر پدر عصیان کرد و به مال و ملک عراق عجم دست اندازی کرد (غیاثی ، ص 315ـ316؛ طهرانی ، ص 355ـ357، 361؛ قس عبدالرزاق سمرقندی ، ج 2، جزء3، ص 1182، 1307ـ 1308؛ خواندمیر، ج 4، ص 75؛ میرخواند، همانجا؛ هینتس ، ص 173ـ 174). جهانشاه به سوی شیراز لشکر کشید. پیربوداق نیز از نیریز تا شولستان را که حدود پنجاه فرسخ بود سد کشید و هر جا که مناسب دید برج و بارو ساخت . با در گرفتن جنگ ، کار بر پیربوداق سخت گردید و با وساطت مادرش قرار شد پیربوداق به شوشتر برود و به عصیان خود خاتمه دهد. اما جهانشاه او را از شوشتر به بغداد راند. پیربوداق همچنان در خیال تصرف شیراز و مخالفت با پدرش بود و به قلمرو پدرش دست اندازی می کرد (غیاثی ، ص 317؛ طهرانی ، ص 360ـ366؛ خواندمیر، ج 4، ص 85). پس از مدتی جهانشاه به بغداد حمله کرد و یک یا دو سال بغداد را در محاصره داشت تا آنکه شهر دچار قحطی شد و تعدادی از یاران پیربوداق به اردوی جهانشاه پناه بردند. گروهی از امیران پیربوداق نیز قصد داشتند شهر را به جهانشاه تسلیم کنند که پیربوداق آنان را کشت . سرانجام پیربوداق واسطة صلح فرستاد و قرار شد که شهر و خزاین را تسلیم پدر کند و از شهر خارج شود. اما محمدی میرزا، برادر پیربوداق ، به دستور پدر او را در اول ذیقعدة 870 (قس عبدالرزاق سمرقندی ، ج 2، جزء 3، ص 1310؛ دولتشاه سمرقندی ، ص 345) به قتل رساند. مرگ او سرآغاز زوال این خاندان شد، زیرا مردم از این رفتار جهانشاه متنفر شدند (غیاثی ، ص 322ـ 325؛ طهرانی ، ص 289، 371ـ 373).

پیربوداق بی اندازه خشن و در شهرهای فتح شده دست به غارت و کشتار می زد. از او اشعاری باقی مانده است که از مکاتبات منظوم او و پدرش حکایت دارد. احمدبن حسین بن علی کاتب ، تاریخ جدید یزد را به نام پیربوداق نوشته است (طهرانی ، ص 337ـ340، 356؛ دولتشاه سمرقندی ، ص 344ـ 345؛ میرخواند، همانجا).


منابع :
(1) غیاث الدین بن همام الدین خواندمیر، تاریخ حبیب السیر ، چاپ محمد دبیرسیاقی ، تهران 1362ش ؛
(2) دولتشاه سمرقندی ، تذکرة الشعراء ، چاپ محمدرمضانی ، تهران 1338ش ؛
(3) ابوبکر طهرانی ، کتاب دیار بکریه ، چاپ نجاتی لوغال و فاروق سومر، تهران 1356ش ؛
(4) عبدالرزاق سمرقندی ، مطلع سعدین و مجمع بحرین ، ج 2، چاپ محمد شفیع ، لاهور 1365ـ 1368؛
(5) عبدالله بن فتح الله غیاثی ، التاریخ الغیاثی : الفصل الخامس من سنة 656ـ891ه / 1258ـ1486م ، چاپ طارق نافع حمدانی ، بغداد 1975؛
(6) احمدبن حسین کاتب یزدی ، تاریخ جدیدیزد ، چاپ ایرج افشار، تهران 1357ش ؛
(7) محمدبن خاوند شاه میرخواند، تاریخ روضة الصفا ، تهران 1338ـ1339ش ؛
(8) والتر هینتس ، تشکیل دولت ملّی در ایران : حکومت آق قوینلو و ظهور دولت صفوی ، ترجمة کیکاوس جهانداری ، تهران 1346ش .

/ منیژه ربیعی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2923
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست