پیام نو/ پیام نوین ، ماهنامة ادبی وابسته به انجمن روابط فرهنگی ایران با اتحاد جماهیر شوروی * ، میان سالهای 1323 تا 1357ش . این مجله ابتدا به صورت ماهنامه از مرداد 1323 تا اسفند 1333 با عنوان پیام نو ، و به صورت سیاه و سفید با جلد رنگی منتشر می شد. پس از یک وقفة تقریباً چهار ساله ، بار دیگر، از مهر 1337 تا فروردین 1357، با نام پیام نوین منتشر شد. در هر دو دورة انتشار، مجله با وقفه هایی کوتاه و بلند همراه بود ( مطبوعات ایران ، ص 60؛ پیام نو ، سال 1، ش 1؛ عبدربانی ، پیام نوین ، دورة 10، ش 8، ص 17، 20، 22).

اساسنامة انجمن روابط فرهنگی ایران با اتحاد جماهیر شوروی مصوب 9 اسفند 1322، منظور اصلی از تشکیل انجمن را هر گونه همکاری میان دو ملت در کلیة شئون علمی ، فرهنگی و ادبی ، و در درجة اول در زمینة علوم ، هنرهای زیبا و ادبیات ، با هدف توسعة روابط فرهنگی و ایجاد حسن تفاهم بین محافل فرهنگی و تحکیم دوستی و مودت میان دو کشور، بیان می داشت . در بند سوم مادة دو نیز طبع و نشر روزنامه و مجلة انجمن را برای تأمین مقاصد و مسائل روابط فرهنگی ، به عنوان یکی از مقاصد عمدة انجمن ، مطرح می کرد. شش کمیسیون تشکیل شد که اولین آن ، کمیسیون ادبیات و نشریات بود و از تصمیمات اولیة آن نیز نشر مجلة پیام نو بود (نفیسی ، ص 58 ـ59، 63).

اولین شمارة پیام نو در اول مرداد 1323، به مدیریت سعید نفیسی * (منشی انجمن و نمایندة هیئت مدیره )، منتشر شد. نفیسی علاوه بر درج مقالات خود، نقش فعال و مهمی در انتشار پیام نو داشت . او از شمارة سوم دورة پنجم ، جای خود را به بزرگ علوی * سپرد. هیئت تحریریة مجله فاطمه سیاح ، عیسی بهنام ، پرویز خانلری ، ذبیح الله صفا، عبدالحسین نوشین و صادق هدایت بودند که از شمارة هفتم به بعد، کریم کشاورز و بزرگ علوی نیز به آنها پیوستند. پیام نو در مقدمة نخستین شماره ، خود را ناشر افکار و مرام انجمن روابط فرهنگی ایران با اتحاد جماهیر شوروی معرفی می کند و تصریح و تأکید دارد که انجمن در جهت حفظ و تحکیم اشتراکات معنوی بسیار میان دو ملت ، این مجله را منتشر خواهد کرد؛ سپس در خصوص این اشتراکات معنوی ، به ارتباط نزدیک میان جمهوریهای آذربایجان ، گرجستان ، ارمنستان ، تاجیکستان ، ترکمنستان و ازبکستان ، و نیز به رابطة درازمدت ایران با ملل کوچک نواحی جنوب شرقی ، مانند تاتارها، آسها یا اسها (اُسِتها)، لزگیان ، داغستانیان ، آجارها، اَبخازیان ، تالشها، تاتها، چَرکسها و آلانیان قدیم ، همچنین ساکنان ولگا و کریمه (قریم ) اشاره می کند ( پیام نو ، سال 1، ش 1، ص 1؛ ابوترابیان ، ص 63ـ64).

پیام نو در معرفی فرهنگ ، هنر و ادبیات دو ملت به درج آثاری از استادان ، نویسندگان ، محققان ، رجال و شخصیتهای ادبی ایران پرداخت ، که شامل مقاله ، ترجمه یا متن سخنرانی بود. علاوه بر اعضای هیئت تحریریه ، کسانی همچون علی اصغر حکمت ، ملک الشعرای بهار، جلال آل احمد، عبدالحسین نوشین ، صادق چوبک ، احسان یارشاطر و دیگر نخبگان فرهنگی و ادبی آن دوره ، که بسیاری از ایشان عضو حزب توده بودند، با این مجله همکاری کردند. همچنین آثار بسیاری از شعرا و نویسندگان جمهوریهای مسلمان نشین شوروی ، از جمله عبدالرحمان مشفقی ، امین جان شکوهی ، سلطان عمروف ، ذاکر خواجه یف ، در مجله منتشر شد (مسلمانیان قبادیانی ، مصاحبة مورخ 25 خرداد 1378). پیام نو مقالات مفصلی نیز دربارة زندگی و آثار برخی از اندیشمندان و هنرمندان ایرانی گذشته و حال دربرداشت . همچنین ، با درج مقالات متعددی دربارة نویسندگان و موسیقی دانان و نقاشان مشهور شوروی ، به معرفی فرهنگ و هنر و ادبیات آن کشور همت گماشت ( پیام نو ، سال 1، ش 9، ص 2؛ بیانی ، ص 2؛ عبدربانی ، پیام نوین ، دورة 10، ش 2، ص 3ـ6؛ آبراهامیان ، ص 410ـ411). تقریباً نیمی از مجله به فرهنگ و ادب ایران ، و نیم دیگر به فرهنگ و ادبیات شوروی اختصاص داشت (علوی ، ص 263) و علاوه بر مقالات متنوع و قطعات نظم و نثر، شامل بخشهای دیگری از جمله «گزارش انجمن »، «بپرسید، ما پاسخ می دهیم »، «کتابهای تازه »، «اخبار فرهنگی » و «گزارش مسابقات شطرنج » نیز بود (بیانی ، ص 2ـ3، 5).

پیام نو خود را مجله ای فرهنگی معرفی می کرد که از فعالیتها و جریانات سیاسی به دور است . هر چند این مطلب دربارة مسائل سیاسی داخلی صدق می کرد و مجله وارد مباحث سیاسی روز ایران نمی شد، اما پیام نو بشدت به اتحاد جماهیر شوروی گرایش داشت و در حد مبالغه آمیزی به تعریف و تمجید از سیاستها و فعالیتهای حکومت کمونیستی شوروی می پرداخت و سعی داشت از جامعة شوروی ، تصویر مدینة فاضله ای ارائه دهد؛ بویژه اینکه انتشار پیام نو با جنگ جهانی دوم و ورود اشغالگرانة نیروهای شوروی به ایران همزمان بود و پیام نو می توانست با طرح فرهنگ و ادبیات شوروی و بزرگنمایی آن ، در تلطیف ذهن ملت ایران نسبت به حضور نیروهای ارتش سرخ در خاک ایران مؤثّر باشد (همان ، ص 2ـ3؛ علوی ، ص 266، 274؛ پیام نو ، سال 1، ش 9، ص 1). در اجرای این شیوة طرفدارانه ، مجله معمولاً در هر سالگرد انقلاب اکتبر 1917، مقالاتی در تمجید از آن به چاپ می رساند. مقالات متعددی نیز دربارة لنین و استالین در شماره های مختلف مجله چاپ شد؛ به عنوان نمونه ، در یکی از مقالات ، دربارة استالین آمده است : «استالین همان فرد انقلابی پاک و صاحب روح بزرگ تزلزل ناپذیریست ... او از وسع معلومات و تجمع و تزکیة نفس و شور درون و روشنی خاطر و پشتکار و سرعت عمل و استواری قدرت اتخاذ تصمیم و مراقبت دائم در انتخاب اشخاص نیرو می گیرد.» یا در مقالة دیگری دربارة شوروی می گوید: «کشور شوروی ... بزرگترین پایگاه صلح جهان است و به اقتضای ( طبیعت ) سوسیالیستی اش طرفدار صلح و آرامش جهان ...» («ساختمانهای عظیم صلح در اتحاد جماهیر شوروی »، ص 29؛ نیز رجوع کنید به متین دفتری ، ص 1ـ 8، 35؛ خسروی ، ص 1ـ6؛ فیاض ، ص 1ـ11؛ شهید نورائی ، ص 17؛ طبری ، ص 23ـ31؛ صالح ، ص 1ـ 8؛ جهانبانی ، 1326 ش ، ص 1ـ2).

گرایش پیام نو به اتحاد جماهیر شوروی در نهایت باعث شد که علیرغم تلاش مدیران مجله ، جزر و مدهای سیاسی ناشی از روابط ایران و شوروی بر انجمن ، و به تبع آن بر انتشار پیام نو ، تأثیر گذارد، به طوری که انجمن در بهمن 1326، نخست وزیر وقت یعنی احمد قوام * را، به سبب سیاستهایش در قبال شوروی ، از ریاست افتخاری انجمن بر کنار کرد، و پیام نو نیز ضمن درج گزارش آن ، در مقدمة سال چهارم و پس از دو ماه تعطیلی ، بر تأثیرپذیری خود از این جریانات سیاسی صحه گذاشت ( پیام نو ، سال 4، ش 1، ص 2، ش 2و3، ص 122ـ123؛ رجوع کنید به مهدوی ، ص 10ـ19). انتشار پیام نو در پی تیرگی روابط دو کشور، که همزمان با سرکوب شدید حزب توده پس از کودتای 28 مرداد 1332 بود، در دورة هفتم و پس از انتشار ششمین شماره در اسفند 1333، متوقف شد (عبدربانی ، پیام نوین ، دورة 10، ش 2، ص 7؛ جهانبانی ، 1337ش ، ص 3؛ مطبوعات ایران ، ص 60؛ آبراهامیان ، ص 400، 415). با وجود این ، پیام نو را باید مجله ای فرهنگی دانست که مقالات علمی و ادبی در آن غلبه داشت . ویژگی بارز دیگر پیام نو این بود که توانست همکاری وسیع بسیاری از روشنفکران از جمله رجال و شخصیتها، نویسندگان نامی ، محققان و شعرای برجسته را به خود جلب کند (علوی ، ص 274؛ عبدربانی ، همانجا).

پیام نوین . در پی سفر محمدرضا پهلوی به شوروی در 1335 ش / 1956 و بهبود روابط ایران و شوروی ، مجله پیام نو پس از سه سال و نیم تعطیلی ، این بار با نام جدید پیام نوین در مهر 1337، با مدیریت روح الله خالقی و صاحب امتیازی مهدی بیانی * ، انتشار خود را از سر گرفت . پیام نوین ، به لحاظ محتوا و شکل ، تقریباً همان سبک و سیاق پیام نو را داشت (عبدربانی ، پیام نوین ، دورة 10، ش 7، ص 75؛ جهانبانی ، 1337ش ، ص 3ـ5). از جمله کسانی که در این دوره با مجله همکاری داشتند و آثاری از آنها در مجله درج شده است می توان به محمدعلی جمالزاده ، مهدی اخوان ثالث ، عبدالعلی دستغیب ، جلال آل احمد و احمد بیرشک اشاره کرد ( پیام نوین ، شماره های متعدد). همچنین اشعاری از نیمایوشیج ، پدر شعر نو ایران ، نیز که در دوره های پیش امکان انتشار آنها نبود، برای اولین بار، در پیام نوین منتشر شد (آبراهامیان ، ص 411).

پیام نوین ، در دورة نهم ، بیش از چهار شماره منتشر نشد و با درگذشت مهدی بیانی ، انتشار آن به مدت چهار سال و نیم متوقف شد. پس از آن ، پیام نوین به مدیریت محسن هشترودی و سردبیری محمدهادی عبدربانی (شماره اول و دوم دورة دهم ) در دی 1351 انتشار خود را از سرگرفت (عبدربانی ، پیام نوین ، دورة 10، ش 8، ص 20، 22). از شماره اول دورة یازدهم نیز مدیریت مجله را ضیاءالله فروشانی برعهده گرفت . پس از انتشار شمارة پنجم از دورة یازدهم ، با فوت محسن هشترودی ، انتشار مجله دو سال به تأخیر افتاد. انتشار دورة دوازدهم مجله در فروردین و اردیبهشت 1357، با مدیریت مهندس احمد بریمانی ، آغاز شد، اما با انتشار اولین شماره ، بر اثر درگذشت احمد بریمانی ، در اوان انقلاب اسلامی ، انتشار مجله مجدداً متوقف شد ( پیام نوین ، دورة 11، ش 1، دورة 12، ش 1؛ سلطانی ، ص 112). در مجموع ، پیام نو و پیام نوین نه تنها در ایران بلکه در جمهوریهای شوروی ، بویژه در میان فارسی زبانان و در جوّ خفقان شوروی آن زمان که کمتر امکان ورود نشریات ایران به آنجا وجود داشت ، به عنوان دریچه ای برای ارتباط به مهد تمدن و فرهنگ قدیم خود، تأثیر عمیقی بر جای گذاشت (مسلمانیان قبادیانی ، همانجا).

---

منابع :
(1) یرواند آبراهامیان ، ایران بین دو انقلاب : درآمدی بر جامعه شناسی سیاسی ایران معاصر ، ترجمة احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتّاحی ولی لایی ، تهران 1377ش ؛
(2) حسین ابوترابیان ، مطبوعات ایران از شهریور 1320 تا 1326 ، تهران 1366ش ؛
(3) مهدی بیانی ، «هفتمین سال انتشار پیام نو»، پیام نو ، سال 5، ش 2 (شهریور 1330)؛
(4) پیام نو ، سال 1، ش 1 (مرداد 1323)، ش 9 (مرداد 1324)، سال 4، ش 1 (فروردین 1327)، ش 2و3 (اردیبهشت و خرداد 1327)؛
(5) پیام نوین ، دورة 11، ش 1 (اسفند 1353ـ خرداد 1354)، دورة 12، ش 1 (فروردین ـ اردیبهشت 1357)؛
(6) امان الله جهانبانی ، «آغاز پیام نوین »، پیام نوین ، سال 1، ش 1 (مهر 1337)؛
(7) همو، «ژنرالیسیم ستالین »، پیام نو ، سال 3، ش 9 (تیر1326)؛
(8) امیرخسروی ، «پیشرفت های اقتصادی شوروی »، پیام نو ، سال 5، ش 11و12 (شهریور 1331)؛
(9) «ساختمانهای عظیم صلح در اتحاد جماهیر شوروی »، پیام نو ، سال 5، ش 1 (مرداد 1330)؛
(10) پوری سلطانی ، راهنمای مجله های ایران : 1347ـ 1368 ، تهران 1369ش ؛
(11) محمد شهید نورائی ، «قانون اساسی شوروی »، پیام نو ، سال 5، ش 5 (بهمن 1330)؛
(12) اللهیار صالح ، «انقلاب اکتبر»، پیام نو ، سال 3، ش 2 (آبان 1325)؛
(13) احسان طبری ، «مشاهدات ما در مسکو»، پیام نو ، سال 3، ش 1 (مهر 1325)؛
(14) محمدهادی عبدربانی ، «سخنی با خوانندگان پیام نوین »، پیام نوین ، دورة 10، ش 2 (بهمن و اسفند 1351)، ش 7 (آذر و دی 1352)، ش 8 (بهمن و اسفند 1352)؛
(15) بزرگ علوی ، خاطرات بزرگ علوی ، چاپ حمید احمدی ، تهران 1377ش ؛
(16) علی اکبر فیاض ، «به مناسبت بیست و هشتمین سال مرگ لنین بزرگ »، پیام نو ، سال 5، ش 5 (بهمن 1330)؛
(17) احمد متین دفتری ، «خلاصة بیانات جناب آقای سناتور دکتر متین دفتری در انجمن روابط فرهنگی ایران با ا. ج . ش . س »، پیام نو ، سال 5، ش 9 (خرداد 1331)؛
(18) رحیم مسلمانیان قبادیانی ، بنیاد دایرة المعارف اسلامی ، تهران ، مصاحبه ، 25 خرداد 1378؛
(19) مطبوعات ایران : فهرست تحلیلی کتابخانة مجلس سنا ، ( گردآوری ) شهین اسفندیاری ... ( و دیگران ) ، تهران 1358ش ؛
(20) عبدالرضا هوشنگ مهدوی ، تاریخ روابط خارجی ایران از پایان جنگ جهانی دوم تا سقوط رژیم پهلوی (1324ـ 1357) ، تهران 1368ش ؛
(21) سعید نفیسی ، «تاریخچة انجمن روابط فرهنگی ایران با اتحاد جماهیر شوروی »، پیام نو ، سال 1، ش 1 (مرداد 1323).

/ محمدکاظم آسایش طلب طوسی /