responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2732

 

پرویز ، غلام احمد ، پژوهشگر، نویسنده و مفسر نوگرای پاکستانی . در 1282ش /1903 در بَتاله * چشم به جهان گشود. قرآن و متون اصلی اسلامی را نزد پدربزرگ خود خواند و تحصیلات خود را در دبیرستان نیز به پایان رساند.

در 1301ش / 1922 به لاهور مسافرت کرد و با علامه محمد اقبال لاهوری (متوفی 1316ش /1937) آشنا شد. اقبال وی را به دانشمند دیگری به نام حافظ اسلم جیراجپوری (متوفی 1334ش /1955) معرفی کرد. این دو شخصیت تأثیر بسزایی بر پرویز داشتند. او در 1306 ش / 1927 به دیوان عالی دولت هند پیوست . در 1313ش /1934 از دانشگاه پنجاب لیسانس گرفت . وی در 1317 ش / 1938 مجلة طلوع اسلام را منتشر کرد؛ مشی سیاسی و دینی این مجله نه تنها مخالفت انگلیسیها و هندوها را برانگیخت ، بلکه گروههایی چون جمعیت العلماء و احرار اسلام هم با آن مخالفت کردند (عمردراز، ص 222ـ224). پرویز در 1316ـ1317 ش / 1937ـ 1938 مشاور محمدعلی جناح (متوفی 1327 ش / 1948) بود و در نهضت استقلال پاکستان تلاشهای زیادی کرد. برای تقدیر از زحماتش نشان طلایی نهضت پاکستان به وی اهدا شد ( تحریک پاکستان گولدمیدل ، ص 34). با تأسیس پاکستان در 1326 ش / 1947 وی کار خود را با سمت دبیر دوم در دیوان عالی آن کشور ادامه داد، ولی در 1334 ش / 1955 استعفا کرد و تمام وقت خود را برای پژوهش در قرآن گذاشت . در 1335ش /1956 عضو کمیسیون حقوقی شد که آیین نامة 1956 پاکستان را تشکیل داد. او همچنین کانون آموزش قرآن و مرکز پژوهشهای قرآنی را تأسیس کرد و تا اواخر عمر (مهر 1363/ اکتبر 1984) در آنجا دروس هفتگی تفسیر قرآن می گفت . وی در اسفند 1364/ فوریة 1986 چشم از جهان فرو بست (عمردراز، همانجا).

پیشینة مذهبی خانوادة پرویز به او کمک کرد تا با تصوف نظری و عملی از نزدیک آشنا شود. پدربزرگ او، مولوی رحیم بخش ، روحانی و صوفی برجسته ای بود که به وحدت وجود اعتقاد داشت و عرفای هندو، به دلیل اشتراک در این عقیده ، به خانة ایشان رفت و آمد می کردند و به گفتگو می پرداختند. پرویز از هر دو گروه ، مسلمان و هندو، کرامات و امور خارق العاده مشاهده می کرد و این سؤال به طور جدی برای او پیش آمده بود که اگر ثمرة توحید و شرک یکی است ، پس چگونه اسلام تنها دین حقیقی خداوند است . او در آغاز جوانی از راه تصوف اسلامی ، کراماتی به دست آورد و بعداً زیرنظر غیرمسلمانان هم تمریناتی انجام داد و موفق به کسب کراماتی دیگر شد. سپس به جای اینکه به کثرت گرایی دینی روی آورد،معتقد شد که این کرامات ربطی به دین ندارد و تنها نتیجة یک نوع ارتکاز است . مطالعات او در روان شناسی و بویژه در هیپنوتیسم در رسیدن به این عقیده به او کمک کرد. او کشف و شهود و حجیت آن را هم مورد نقد قرار داد (پرویز، 1996، ص ع ـ ء).

پرویز دین اسلام را یک نظام اجتماعی می دید که نیروهای فطرت را مسخر می کند و برای رشد بشر به کار می اندازد (همان ، ص ن ). به نظر وی ، فقهای سنّتی ، اسلام اصیل و بی پیرایه را تضعیف کرده و آن را در وضعیتی بی ثبات یا مخاطره آمیز قرار داده اند ( > دایرة المعارف جهان اسلام آکسفورد < ، ذیل "Urdu literature" ). او شکل رایج اسلام را مذهب می خواند و آن را تحریف دین و نتیجة یک توطئة عجمی می دانست (پرویز، 1998، ص 530).

پرویز در برخی آرای تفسیری از سرسیداحمدخان (متوفی 1177/1798؛ احمد، ص 331) و در نگرش به تاریخ و حدیث از حافظ اسلم جیراجپوری متأثر بود (گیلانی ، ص 109). به عقیدة او، تنها قرآن کریم پیام الهی برای هدایت بشر است که در هر زمان و مکان حکم آن نافذ است و خداوند آن را برای همیشه حفظ کرده است . جایی که قرآن به احکام کلی پرداخته و جزئیات را ذکر نمی کند از سر بی توجهی نیست ، بلکه امت باید همراه با حکومت اسلامی این جزئیات را مشخص کند و مشخص کردن آنها با حدیث درست نیست ، زیرا احادیث پیامبر همتای قرآن نیست و حجیت فرازمانی ندارد. اگر حدیث پیامبر در هر زمان مانند قرآن حجیت داشت ، می بایست خداوند آن را هم حفظ می کرد و پیامبر هم مجموعة مستند آن را به امت می سپرد (پرویز، 1992، ص 216ـ221).

اظهار عقاید پرویز واکنش گسترده ای داشت به طوری که دهها کتاب بر ضد او نگاشته شد. او را منکر حدیث خواندند (برای نقد افکار پرویز رجوع کنید به گیلانی ) و یک هزار تن از علما حکم ارتداد او را امضا کردند (احمد، همانجا). از سوی دیگر عقاید او توجه مثبت عده ای را هم جلب کرد. پیروان افکار او مجلة طلوع اسلام را ماهیانه چاپ می کنند و در بیش از ده شهر پاکستان و چندین کشور خارجی هر ماه جلساتی برای بحث در آموزه های قرآنی وی برگزار می کنند.

پرویز هم سخنوری ورزیده بود، هم نویسنده ای پر کار. او بیش از چهل کتاب به اردو و انگلیسی نگاشته است . معروفترین کتاب او لغات القرآن است که در آن ابتدا با توجه به کتابهای لغت ، لفظ را معنی می کند، سپس نوع استفادة آن را در قرآن طبق فرض و اجتهاد خود توضیح می دهد (برای نقد این روش رجوع کنید به فکر و نظر ، ص 336). او خود این کتاب را دایرة المعارف قرآن خوانده است و معتقد است که قرآن را نمی توان ترجمة لفظی کرد و بر همین اساس در کتاب دیگر خود، مفهوم القرآن ، ترجمة تفسیری انجام می دهد. مطالب الفرقان آخرین کتابی است که پرویز در آن به تفسیر قرآن پرداخته است . در کتاب تبویب القرآن هم آیات قرآن را زیر حدوداً 400 ، 2 موضوع فصل بندی کرده است .

دیگر آثار پرویز عبارت اند از: انسان نی کیا سوچا (انسان چه اندیشید؟)، دربارة سیر اندیشة بشر از افلاطون تا عصر حاضر و نیاز بشر به وحی ؛ اسلام کیاهی (اسلام چیست ؟)؛ نظام ربوبیّت ، در نقد نظامهای اقتصادی شرق و غرب و ارائة نظام اقتصادی قرآن ؛ تصوف کی حقیقت (حقیقت تصوف )، در نقد صوفیگری و حجیت کشف و شهود؛ مقام حدیث ، در نفی اتهام انکار حدیث از خود و شرح موضع واقعی خویش ؛ من و یزدان ؛ ابلیس و آدم ؛ جوی نور ؛ برق طور ؛ شعلة مستور ؛ معراج انسانیت ؛ مذاهب عالم کی آسمانی کتابین (کتب آسمانی مذاهب عالم )؛ کتاب التقدیر ؛ جهان فردا ؛ شاهکار رسالت ؛ قرآنی قوانین (قوانین قرآنی )؛ ختم نبوت اور تحریک احمدیت (ختم نبوت و نهضت احمدیت )؛ اسباب زوال امت ؛ جهاد ؛ اسلامی معاشرت (معاشرت اسلامی )؛ قضاوت های قرآنی . پرویز کتابهایی هم به انگلیسی نگاشته است ، از جمله > اسلام : تحدی به مذهب < و > تفسیر قرآن کریم < .


منابع :
(1) عزیز احمد، بر صغیر مین اسلامی جدیدیت ، ترجمة جمیل جالبی ، لاهور 1997؛
(2) غلام احمد پرویز، تصوف کی حقیقت ، لاهور 1996؛
(3) همو، شاهکار رسالت ، لاهور 1998؛
(4) همو، مقام حدیث ، لاهور 1992؛
(5) تحریک پاکستان گولدمیدل ، پاکستان ( بی تا. ) ؛
(6) محمد عمر دراز، دولت پرویز ، لاهور 1992؛
(7) فکر و نظر (اردو)، ج 36، ش 3ـ4 (ژوئن 1999)؛
(8) عبدالرحمان گیلانی ، آئینة پرویزیت ، لاهور: مکتبة السلام ، ( بی تا. ) ؛


(9) The Oxford encyclopedia of modern Islamic world , ed. John L. Esposito, New York 1995, s.v. "Urdu literature" (by Ali S. Asani).

/ محمد اواب السبطین /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2732
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست