responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2715

 

پِرلِپه (پریلپ ) ، شهری در جمهوری مقدونیه . این شهر با جمعیت بیش از 000 ، 40 تن در کنارة شمالی دشت حاصلخیز پلاگونیا در دامنة کوههای بابونا واقع است . پرلپه در قرون وسطا پایتخت امیرنشین اسلاو بود و در دورة عثمانی (797ـ 1330/ 1395ـ1912) مرکز «قضا»ی وسیعی بود که از مرز امروزی یونان در جنوب تا سولونسکا گلاوا (مرتفعترین کوه مقدونیه ، ارتفاع : 540 ، 2 متر) در شمال گسترده بود. پرلپه ، بویژه در دورة عثمانی ، کلانشهر تجاری مقدونیة شمالی و مرکز مهم اسلامی منطقه بود.

نام پرلپه نخستین بار در فرامین باسیلیوس دوم ، امپراتور روم شرقی معروف به بلغارکُش ، ذکر شده است (405/1014)، لیکن باید قدمت بیشتری داشته باشد. پرلپه از اوایل قرن پنجم / یازدهم تا 597/1201 در اختیار امپراتوری روم شرقی بود. این شهر از اواخر قرن ششم / دوازدهم تا اواخر قرن هشتم / چهاردهم جزو امپراتوری دوم بلغار، روم شرقی و امپراتوری کم دوام صربستان و پس از آن جزو امیرنشین ووکاشن (که در 767/1366 خود را در پرلپه پادشاه خواند) بود. پس از مرگ ووکاشن ، پسرش مارکو تا 797/1395 به عنوان دست نشاندة عثمانی بر سراسر پرلپه حکومت کرد. گاهشماریهای قدیم عثمانی ، فتح پرلپه را در وقایع دهة 1380 (781ـ782) ذکر کرده اند که اشتباهی آشکار است .

پرلپة قرون وسطایی در زیر قلعه ای کوهستانی قرار داشت که نامش را نیز از آن گرفته است (پریلپ = مستقر

بر کوه ). بخش بزرگتر این سکونتگاه قرون وسطایی با کلیساهای متعدد بیزانسی ـ اسلاوی ، نقاشیهای دیواری گرانبها و نیز یک صومعة بزرگ هنوز پا برجاست . این مجموعه «کاله واروش » یا «پریلپ ـ واروش » نامیده می شود. شهر امروزی پرلپه ، ساخته شده در دورة عثمانی ، دو کیلومتر پایینتر در دشت واقع است . کتیبة عربی قدیمترین مسجد برجا ماندة شهر، مسجد جامع (چارشی ) چهارسو متعلق به 881 ، از زمان ایجاد سکونتگاه جدید خبر می دهد. در دورة حکومت سلطان محمد فاتح (855ـ886) شهر پرلپه گروه بزرگی از ساکنان ترک مسلمان را پذیرا شد که اغلب صنعتگر (دباغ ، مسگر، خیاط ، بافنده و مانند آن ) بودند. ارتباط میان ورود

این گروه و احداث مسجد جامع در 881 روشن است . در ربع نخست قرن دهم ، شش دهکدة ترک و مسلمان نشین دیگر در دشت جنوبی شهر پدید آمد. جامعة مسلمانان پس از نیمة قرن دهم و بویژه بر اثر تغییر مذهب و همگونی زبانیِ بخشی از مسیحیان محلی ، رشد و گسترش یافت . در نیمة دوم قرن دهم ، تقریباً کل ناحیة موریوو ، منطقة کوهستانی جنوب قضای پرلپه ، از املاک خاص به املاک وقف جامع سلیمانیة استانبول تبدیل شد.

اولیا چلبی که در 1071 از پرلپه دیدن کرد، آن را شهری با هزار خانه و ده محله وصف می کند. او از مسجد باشکوه آلای بیک ، مسجد ارسلان پاشا و چند مسجد دیگر، دویست مغازه ، یک حمام ، یک خان و تعدادی مدرسه ، مکتب و تکیه یاد می کند (ج 5، ص ). اغلب بناهای عمومی پرلپة عثمانی را ارسلان پاشا برپا کرد که ظاهراً هنگام دیدار اولیاچلبی از شهر هنوز در قید حیات بوده است .

در قرن یازدهم ، تقسیمات فرعی تشکیلات اداری مقدونیه تغییر کرد. پرلپه که قبلاً بخشی از لوای پاشا بود، به گفتة حاجی خلیفه ، بخشی از «سنجق » اسکوب شد. این منطقه در قرن سیزدهم به ولایت مناستر ملحق شد.

کمی پس از 802/1400، احداث ، نقاشی و بازسازی کامل تعداد زیادی کلیسا آغاز شد که در سراسر قرون

نهم ـ یازدهم / پانزدهم ـ هفدهم ادامه یافت . مهمترین ویژگیهای نقاشی قرن دهم / شانزدهم را می توان در صومعة زرزه یافت که کار هنرمند آلبانیایی اونوفر الباسانی است .

در 1222/1807 فرانسوا پوکه ویل از پرلپه دیدار و آن را شهری با 000 ، 1 تا 100 ، 1 خانه و بی رونق وصف می کند. در قرن سیزدهم / نوزدهم جمعیت شهر تقریباً پنج برابر شد. در این دوران پرلپه به کلان شهر تجاری مقدونیة داخلی تبدیل شد. آتش سوزی فاجعه بار 1272/1856 رشد و توسعة شهر را متوقف نکرد. در 1278/1861 فون هان از یک «بازار تازه ساز با مغازه های مُجلل » خبر می دهد. در این سالها کل مرکز شهر بر اساس یک طرح شطرنجی بازسازی شد. یک برج ساعت یادبود احداث و مسجد قدیمی متعلق به 881/1476 مرمت ، و ابعاد آن با بناهای الحاقیِ فراوان ، دو برابر شد.

شهر در پایان قرن سیزدهم / نوزدهم بیش از 000 ، 24 سکنه داشته که 700 ، 16 تن از آنان مسیحی مقدونی ، 200 ، 6 تن ترک مسلمان و باقی کولی بوده اند. سامی بیگ ، پرلپه را دارای ده مسجد، سه تکیه ، پنج مدرسة علوم دینی ، دو حمام ، یک مدرسة متوسطه («رشدیه »)، یک مدرسة ابتدایی ، هفت مدرسة مقدماتی اسلامی ، شش مدرسة مقدماتی مسیحی و دو کلیسا وصف می کند. او همچنین از بازار مکارة معروف پرلپه یاد می کند. به گفتة وی (که درست به نظر نمی رسد)، مسلمانان جمعیت بیشتری داشتند. مسلمانان به زبان ترکی عثمانی و آلبانیایی ، و مسیحیان به بلغاری و رومانیایی سخن می گفتند (ذیل مادّه ). بر اساس آمار مشروح و معتبر کانچف در حدود 1318/1900، در اواخر دورة عثمانی ، از کل جمعیت 146 ، 73 نفری پرلپه ، 415 ، 13 تن مسلمان ، 213 ، 57 تن مسیحی بلغاری و مقدونیه ای و بقیه گروههای کوچک بودند.

در 1331/1912، در جریان نخستین جنگ بالکان ، پرلپه به تصرف ارتش صرب درآمد. شهر و حومه اش تا 1371ش / 1992 جزئی از صربستان و سپس یوگسلاوی باقی ماند، هر چند در جریان دو جنگ جهانی با اشغال بیرحمانة بلغارها مواجه شد. با مهاجرت بخش بزرگی از سکنة مسلمان به ترکیه در دهة 1950، جمعیت شهر دستخوش تغییرات زیادی شد. پرلپه که در دوران بین دو جنگ به سبب تغییر مسیرهای بازرگانی و نظام اقتصادی رونق خود را از دست داده بود، در سالهای پس از جنگ نوسازی شد. در دهة 1370 ش /1990، مسجد قدیمی 881 به همراه برج ساعت و یکی از دیوارهای خان ( =کاروانسرای ) قورشونلی ، از زمان ارسلان پاشا (قرن یازدهم ) هنوز پابرجا بود.


منابع :
(1) محمد ظلی بن درویش اولیاچلبی ، اولیاچلبی سیاحتنامه سی ، ج 5، چاپ احمد جودت ، استانبول 1314؛
] شمس الدین سامی ، قاموس

(2) الاعلام ، چاپ مهران ، استانبول 1306ـ1316/1889ـ 1898 [ ؛


(3) K. Balabanov, The cultural monuments of Macedonia , Skopje 1961, 157-179;
(4) Enciklopedija Jugoslavije ,v â , Zagreb 1965, 616-617;
(5) J. C. von Hahn, Reise von Belgard nach Saloniki , Vienna 1861, 110;
V. Kanc § ev, Makedonija, etnografija i statistika , Sofia 1900, repr.in Izbrani proizvedenija , Sofia 1970, 544-548

(6) (معتبرترین منبع دربارة آمار جمعیت مدونیه در اواخر دورة عثمانی ) .

(7) برای صورت کامل منابع رجوع کنید به د.اسلام ، چاپ دوم ، ذیل مادّه .

/ م . کیل ، تلخیص از ( د. اسلام ) /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2715
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست