پِرِشْتِنه (یا پریشتینا) ، پایتخت و مرکز اداری منطقة خودمختار کوسوو/ کوزوو در جمهوری صربستان . این شهر در َ10 ْ21 طول شرقی و َ39 ْ42 عرض شمالی در درة رودخانة کوچک پرشتوکا و بر حاشیة شرقی دشت کوسوو (کوسوو پلیه )، در دامنة غربی کوه بوتواک در ارتفاع حدود 600متری قرار دارد.

( جمعیت آن در 1370 ش /1991، 499 ، 155 تن بوده است ( > کتاب سال بریتانیکا 1998 < ، ص 745). پرشتنه با جاده و راه آهن به اسکوپلیه (اسکوب ) ، در حدود 51 کیلومتری شمال غربی آن ، متصل است و از طریق کرالیوو با بلگراد ارتباط دارد. در نزدیکی شهر معادن سرب ، نقره و روی وجود دارد که از کوههای کپائونیک استخراج می شود. صومعة گرچنیکا در جنوب شرقی شهر در 721/1321 به دستور شاه میلوتین (1282ـ1321 میلادی ) احداث شد. دیوارهای این بنای باشکوه از هنر معماری صربها، با نقش و نگارهایی با ارزش پوشانده شده است . پرشتنه شهری است تجاری با کارگاههای صنعتی گوناگون نظیر صنایع چوبی ، نساجی ، غذایی ، دارویی و کارگاههای ساخت کالاهای فلزی ( بریتانیکا ، ذیل "Priىtina" ) ) . از وجه تسمیة شهر اطلاعی در دست نیست .

در دورة رومیان ، پرشتنه محل تقاطع راههای مهم بویژه بین شهرهای ناسوس (نیش ) لیسوم (لی یش ) و اسکوپی (اسکوپلیه / اسکوب ) شمرده می شد، و نیز در مسیر راههایی قرار داشت که به بوسنی و دالماسی می رفت . در قرون وسطا پرشتنه در صربستان شهر مهم منطقة کوسوو به شمار می آمد. شهرت و رونق آن به سبب استخراج مواد معدنی در نواحی اطراف نوو بردو و کپائونیک و حاصلخیزی دشت کوسوو بود که همواره از ذخایر مهم کشاورزی محسوب می شد. مهمترین علت رونق شهر، قرار گرفتن آن در محل تقاطع راههای ارتباطی مهم بالکان بوده است . در دورة حاکمیت شاه میلوتین پرشتنه مرکز (نخست مرکز پادشاهی ، سپس امپراتوری ) صربستان بود که در آن دوره تحت حاکمیت خاندان نمانید (مؤسس آن استفان نمانیا ، 1170ـ1196 میلادی ) بود. پرشتنه در زمان شاه استفان اروش پنجم (1355ـ1371 میلادی ) همچنان مرکز صربستان بود. هنگام نبرد کوسوو میان نیروهای مسیحی و عثمانیها (در 791/1389 در دشت کوسوو پلیه در شمال پرشتنه ) که به شکست مسیحیان انجامید، پرشتنه هنوز مرکز صربستان بود. در نیمة اول قرن نهم / پانزدهم ، همزمان با دورة «استبداد» صربها، پرشتنه از مراکز مهم تجاری و بازرگانی در صربستان قرون وسطا باقی ماند، بویژه آنکه در آنجا گروهی از تجار عمدة راگوزا نظام بانکی پیچیده ای را اداره می کردند. پیشروی نیروهای عثمانی و حملات پیاپی آنان به صربها در این ناحیه موجب ناامنی راهها و لطمات گسترده به تجارت شد. با سقوط حکومت استبدادی صربها در 843/ 1439، عثمانیها عیسی بیگ فرزند اسحاق بیگ ، اهل اسکوب را به نمایندگی خود در پرشتنه منصوب کردند. قصر شاهان صرب از میان رفت و با ساخت بناهای تازه ، شهر در 859/1455 چهرة شهری عثمانی به خود گرفت . برخی از بناهای شهر در اواخر دورة استبداد صربها ساخته شده بود، از جمله مسجد پازار (بازار) که در دورة حکومت مراد دوم (824ـ 855) احداث و به امر محمدفاتح (حک : 855ـ886) تکمیل شد. محمد فاتح مسجد دیگری نیز به نام خود در آنجا ساخت . پیش از 866 و در زمان عثمانیها، اهمیت سیاسی و اداری پرشتنه (امروزه فقط مرکز ناحیه ) به وچیترن مرکز سنجق ، انتقال یافت . با اینهمه ، در نتیجة حضور مهاجرنشینان راگوزایی و وجود کنسولگری دایمی آنان در پرشتنه ، شهر همچنان مرکزیت اقتصادی خود را حفظ کرد. کاتب چلبی آن را شهری با مساحت متوسط و اولیا چلبی که در 1071 از پرشتنه دیدن کرده آن را قاضیلق (ناحیه )ای با 060 ، 2 خانه وصف کرده است . قصر آلای بیگ و عمارت «محکمه » از بناهای معروف آن است .

شهر در جنگ اتریش ـ عثمانی ، معروف به اتحادیة مقدس (1094ـ1111/ 1683ـ1699)، خسارات شدیدی دید؛ بویژه در 1100/ 1689 که ژنرال اتریشی ، پیکولومینی ، پرشتنه و اسکوپلیه را (به کمک شورشیان محلی صرب ، به رهبریِ اسقف اعظم آرسنیة سوم چرنویویچ ، و آلبانیاییهای کاتولیک ، به رهبری اسقف اعظم پیتر بوگدانی ) تصرف کرد. شیوع طاعون ، عدة زیادی از مردم از جمله اسقف آلبانیایی و ژنرال اتریشی را از پای درآورد. با عقب نشینی ناگهانی نیروهای اتریشی در 1101/ 1690، بیشتر صربهای منطقه از ترس تلافی جوییهای عثمانیها به سوی شمال مهاجرت کردند. پرشتنه نخست به دلیل شیوع دوبارة طاعون در 1119/1707 و سپس جنگ قریب الوقوع اتریش ـ عثمانی (در 1150/1737) و پیامدهای آن در طول قرن دوازدهم / هجدهم ، بشدت افول کرد. به سبب هرج ومرج فزاینده در سرزمینهای اروپایی قلمرو عثمانی (که به ترک مهاجرنشینان راگوزایی و تجار خارجی انجامید) پرشتنه و اطراف آن به حاکمیت خاندان آلبانیایی و مسلمان جینولی درآمد و به مدت یک قرن و به شکل «پاشالق » ( ناحیة زیر فرمان پاشا ) موروثی اداره می شد. پرشتنه تقریباً در پایان قرن دوازدهم / هجدهم با حصارها و استحکامات تجهیز شد و در حدود هفت هزار تن سکنه داشت . در 1227/1812، فرانسه در آنجا کنسولگری باز کرد و پس از آن دولتهای قدرتمند دیگر از جمله دولت پادشاهی صربستان (در 1306/1889) از آن پیروی کردند. پرشتنه در قرن سیزدهم /نوزدهم ، شهری کوچک با جمعیت کم و ظاهری نامناسب اما مرکز تجاری مهمی بین سارایوو و استانبول گزارش شده است . شهر در 1276/ 1859 و 1280/1863 در آتش سوزی بزرگی بشدت آسیب دید. علی رغم وجود صنعتگران پرآوازه ، اقتصاد شهر همچنان روبه زوال بود، بویژه در 1290/1873 که ترکهای محلی (که در واقع بیشتر آلبانیاییهایی مسلمان بودند تا ترکهای اصیل ) از عبور خط آهن از شهر جلوگیری کردند و به این ترتیب مناسبات تجاری پرشتنه با اسکدار (سکوتاری / اشقودره ) و سارایوو قطع شد. از آن پس ، بندرت چیزی جز پوست گوسفند و بز از پرشتنه صادر می شد. در 1294/ 1877، پرشتنه مقرّ ولایت تازه تأسیس کوسوو (به جای پریزرن * ) شد، اما دیری نپایید که (در 1305/ 1888) مقرّ ایالت به اسکوپلیه انتقال یافت و پرشتنه بار دیگر به پالانکا ( قلعه ای کوچک ) تبدیل شد. در 1330/1912 ارتش صرب ، پرشتنه را تصرف کرد و از آن زمان به بعد، مهاجرت مسلمانان محلی آغاز شد که در طول جنگ جهانی اول و حتی پس از آن ادامه یافت . در 1333/1915 پرشتنه به اشغال ارتش بلغارستان درآمد و در 1336/1918 دوباره به دست نیروهای صرب افتاد. از1297ـ1320 ش / 1918تا1941 این ناحیه قسمتی از قلمرو صربها، کروواتها و اسلوونها بود و سپس جزو قلمرو پادشاهی یوگسلاوی شد. در 1320ـ 1323 ش / 1941ـ 1944 (همراه با کل منطقه کوسوو و متوهیا) به آلبانیای بزرگ پیوست که در آن زمان زیر سلطة ایتالیا و آلمان بود. پس از خاتمة جنگ جهانی دوم ، این شهر بخشی از جمهوری فدرال خلق یوگسلاوی و شهر اصلی منطقة خودمختار کوسوو و متوهیا و مقرّ رسمی جامعة مسلمانان صربستان شد.

( از اواخر دهة 1980 ناآرامیهای قومی و سیاسی در پرشتنه آغاز گشت و مسلمانان آلبانیایی تبار موردهجوم قرار گرفتند. با شکست تلاشها برای حل مسالمت آمیز مسائل مورد اختلاف ، پرشتنه نیز از صحنه های درگیریهای خونین قومی در یوگسلاویِ سابق شد. برخوردهای خشن میان آلبانیایی تبارهای پرشتنه و صربها تلفات زیادی به بار آورد. در بمبارانهای ناتو در اسفند 1378/ مارس 1999، پرشتنه نیز از مراکزی بود که هدف قرار گرفت . ناآرامیها و جنگ سبب مهاجرت گستردة مردم از کوسوو و از جمله پرشتنه شد ( > کتاب سال جهان اروپا 1999 < ، ج 2، ص 3947، 3949، 3953ـ 3955)؛ نیز رجوع کنید به کوسوو * ؛ صربستان * ) .

---

منابع :


(1) [ The Europa world yearbook 1999 , London 1999];
(2) Istorija srpskog naroda , I-VI, Belgrade 1981-1986, index;
Kosovo nekad i danasl/ Kosova dikur e sot

(3) (اثری کلی که به زبانهای صرب و کرواتی و آلبانی منتشر شده است ) , Belgrade 1973, 853 ff.;
(4) [ The New Encyclopaedia Britannica , Chicago 1983, Micropaedia , s.v. "Priىtina";
(5) 1998 Britannica book of the year , Chicago 1998(;
(6) V. Radovanovic ¨ , "Priىtina", in Narodna Enciklopedija , Zagreb 1928;
(7) O. Savic ¨ , "Priىtina", in Enciklopedija Jugoslavije , Zagreb 1965, VI, 619-620;
(8) ) The Times atlas of the world , London 1985].

/ ا. پوپوویچ ، تلخیص از ( د. اسلام ) /