پِچَوی ، ابراهیم ، مورخ و وقایع نگار عثمانی در 982، به نوشتة خودش در اَنگروس (مجارستان ) به دنیا آمد (ج 1، ص 7). بیشتر مآخذ زادگاه او را شهر پِچ ( رجوع کنید به پچوی * ) در

جنوب غربی مجارستان دانسته اند (همان ، ج 1، مقدمه ، ص 3 ؛ د.ا.ترک ، ذیل مادّه ). نعیما (ج 2، ص 244) او را «پچویلو » آورده است . جدّ بزرگ پچوی ، قره داوود، نزد سلطان محمد دوم سلاحدار بود. پدرش یکی از هفت پسر جعفربیگ بن قره داوود (پچوی ، همانجا)، فرمانده هنگ (آلای بیگی ) بود، ازینرو خاندان او به «آلای بیگی اوغوللاری » نیز معروف اند ( د.ا.ترک ، همانجا). مادر پچوی نیز به خاندان صوقُلْلی منسوب است (پچوی ، همانجا). پچوی در چهارده سالگی پدرش را از دست داد و دایی اش ، فرهاد پاشا، سرپرستی و تربیت او را برعهده گرفت . پچوی پانزده سال در خدمت لله محمدپاشا بود ( د.اسلام ، چاپ دوم ، ذیل مادّه )، همچنین مشاغل گوناگون دولتی داشت ، از جمله دفتردار ایالت دیارْ

بَکر و توقات و ماردین و مأمور تحریر (آمار) ایالات ایریبوز و اِینه بختی بود و چون زبان مجاری را بخوبی می دانست ، در مذاکرات تسلیم شهر ایسترگوم شرکت کرد. سرانجام به شهر بدین * / بودین رفت و در آنجا اقامت گزید. پچوی آخرین سالهای زندگی خود را در پچ و بدین به نوشتن تاریخ خود گذراند. او در 1059 در بدین درگذشت و همانجا به خاک سپرده شد (پچوی ، ج 1، مقدمه ، ص 3ـ4؛ ثریا، ج 1، ص 101ـ102؛ طاهربیگ ، ج 3، ص 33؛ د.ا.ترک ؛ د. اسلام ، همانجاها).

شهرت پچوی بیشتر به سبب تألیف کتاب تاریخ اوست . وی در سبب تألیف کتاب گفته است که چون فتح انگروس به زمان وی نزدیک بوده و از فتوحات سلطان سلیمان همیشه صحبت می شده است ، به رغم بضاعت اندک علمی ، به ثبت آنچه در تاریخها خوانده و از ثقات شنیده بود اقدام کرد (ج 1، ص 7). او در تألیف این کتاب ، از آثار مورخان معروف عثمانی ــ مانند جلال زاده نشانجی مصطفی بیگ ، برادرش جلال زاده صالح افندی ، توقیعی رمضان زاده ، و عالی مؤلف کنه الاخبار ــ استفاده کرده است (همان ، ج 1، ص 7ـ 8).

در میان تواریخ عثمانی ، تاریخ پچوی مهمترین اثر تاریخی سدة دهم و یازدهم است و رویدادهای دولت عثمانی را از زمان سلطان سلیمان تا مرگ سلطان مراد چهارم دربرمی گیرد. این کتاب در دو جلد است : جلد اول مشتمل است بر مقدمه ای کوتاه در سبب تألیف کتاب با اجمالی از جنگهای سلطان سلیمان قانونی ، فتوحات سلیمان در شبه جزیرة بالکان ، لشکرکشی وی به ایران در زمان شاه طهماسب اول و جنگهای چندین سالة ایران و عثمانی ، انعقاد معاهدة صلح ایران و عثمانی ، درگذشت سلطان سلیمان ، سلطنت سلیم دوم ، فتوحات زمان او و درگذشت وی . جلد دوم مشتمل است بر سلطنت سلطان مراد سوم تا مرگ سلطان مراد چهارم ، رویدادهای زمان فرمانروایی سلطان محمد سوم ، احمد اول ، مصطفی و عثمان . این اثر بویژه از لحاظ روابط ایران و عثمانی در دورة صفویه (از طهماسب اول تا روزگار شاه صفی ) حائز اهمیت است . تاریخ پچوی حاوی مطالب دست اول و بی مانندی است که نویسنده آنها را به طور شفاهی از وزرای برجسته و دیگر مقامات و نظامیان عثمانی کسب کرده است . اطلاعات این کتاب دربارة رویدادهای مرزهای مجارستان و بوسنی ، غنی است ( د.اسلام ، همانجا). تاریخ پچوی برای مورخانی چون کاتب چلبی و نعیما منبعی مهم بوده است . از پچوی نوشتة تاریخی دیگری در دست نیست .

پچوی نام مشخصی بر کتاب خود نگذاشته بوده ، ازینرو کتابش به تاریخ پچوی معروف شده است . این کتاب میان سالهای 1281ـ1283 در استانبول در دو جلد به چاپ رسیده است . مصطفی بن احمد بلگرادی بر آن ذیلی نوشته است مشتمل بر رویدادهای 1045 تا 1061. محمدپاشابن فخرالاسلام نیز ذیل دیگری برآن نوشته که شامل وقایع سالهای 1050 تا 1058 است . نسخة خطی این ذیل ، در کتابخانة خدیویة قاهره (ش 220) نگهداری می شود ( د.ا.ترک ، همانجا). مراد اوراز نیز تاریخ پچوی را در 1348 ش /1969 در استانبول با حروف لاتین به چاپ رسانده است .

---

منابع :
(1) محمدثریا، سجل عثمانی ، استانبول 1308ـ1315؛
(2) بروسه لی محمد طاهربیگ ، عثمانلی مؤلفلری ، استانبول 1333ـ1342؛
(3) مصطفی نعیما، تاریخ ، استانبول 1978؛


(4) EI 2 , s.v."Pec § ew ¦ â "(by F.Babinger and Ch.Woodhead);
(5) I A , s.v. "Pe µ evi, I bra ¦ him" (by ì era ª feddin Turan);
6- Ibrahim Pe µ ev ª â , Peµev i ª Tarihi , ed. Murat Uraz, Istanbul 1968-1969.

/ منیژه صدری /