پَتْنه یا پَتْنا/ پاتْنا/ پاتْنه ؛ باستانی : پاتَلیپوتْره ،

شهری در ایالت بِهار * (بیهار) هند، واقع در ساحل راست رود گَنگ . در َ37 ْ25 عرض شمالی و َ8 ْ85 طول شرقی قرار دارد. از 1291 تا 1315 ش / 1912ـ1936، پایتخت ایالت بهار و اُریسة هند بریتانیا، و سپس پایتخت ایالت بهار بود.

از 1116/1704 به بعد، پس از آنکه عظیم الشأن ، نوادة اورنگ زیب ، دربار خود را در پتنه بنا کرد، در وقایعنامه های اسلامی به «عظیم آباد» مشهور شد؛ هرچند، شیرشاه ، حاکم افغان ، در 948/1541 پتنه را به عنوان پایتخت ایالت اسلامی بهار برگزیده بود. در آن زمان پتنه مقرّ دولت محلی ، اما همچنان شهری کم اهمیت بود. شیرشاه در آنجا دژی عظیم بنا کرد و پس از آن پتنه به یکی از بزرگترین شهرهای ایالت بهار تبدیل شد. پتنه در دورة مغول نیز مقرّ حکومت باقی ماند. حکومت جهانگیر (1014ـ1037)، بویژه به سبب مساجدی که در طی آن ، در پتنه بنا شد، شایان توجه است . در اوایل 1029/1620، پتنه به سبب اهمیت تجاریش ، بازرگانان اروپایی را جذب کرد. پیتر ماندی ، که در 1041ـ1042/ 1632 به آنجا رفت ، از مدرسة پتنه که در سراسر جهان اسلام معروف بود، یاد کرده است . بانکیپور * ، حومة غربی شهر، به سبب مجموعه نسخه های خطی فارسی و عربیِ کتابخانة خدابخش شهرت دارد.

---

منابع :
(1) در وقایعنامه های متعددی از جمله : عباس خان سروانی ، تاریخ شیرشاهی ، چاپ امام الدین ، داکا1964؛
(2) عبدالله ، تاریخ داودی ، چاپ عبدالرشید، چاپ سنگی علیگره 1954؛
و نظام الدین احمد هروی ، طبقات اکبری ، کلکته 1912 بارها از پتنه یاد شده است . اطلاعات سودمندی نیز در

Imperial gazetteer of India 2 , xx, 54-70;
N. Kumar, Bihar district gazetteer: Patna , Patna 1970,

موجود است .

/ ا. وینک ( د. اسلام ) /