پاینده ، ابوالقاسم ، مترجم ، نویسنده و روزنامه نگار معاصر ایرانی . در 1287ش در نجف آبادِ اصفهان به دنیا آمد. تحصیلات مقدماتی را در زادگاهش گذراند و از 1301 تا 1309ش در اصفهان به فراگیری علوم منقول و معقول پرداخت ، از جمله نزد شیخ محمود مفید و شیخ محمد گنابادی ، معروف به خراسانی ، منطق و فلسفه خواند (مشار، ج 1، ستون 232؛ یزدانی نجف آبادی ، ص 154؛ قس بهزادی ، ص 131، که سال تولد پاینده را 1292ش و زادگاهش را روستای جوزانِ نجف آباد می داند؛ و نشر دانش ، سال 4، ش 5، ص 102، که در بارة سال تولد او بین 1290 و 1287ش مردّد است ).

پاینده در 1311ش (قس نشر دانش ، همانجا: 1312ش ) به تهران عزیمت کرد و کار روزنامه نگاری را که در 1308ش در روزنامة عرفان اصفهان آغاز کرده بود، با همکاری با نشریاتی از قبیل شفق سرخ و ایران ادامه داد؛ مدتی نیز مدیر مجلة تعلیم و تربیت بود. او در 1321ش هفته نامة صبا را تأسیس کرد که تا 1330 ش منتشر می شد (مشار؛ یزدانی نجف آبادی ، همانجاها؛ قس بهزادی ، ص 132، که سال انتشار صبا را 1324ش ذکر می کند). صبا ، به لحاظ حرفه ای ، نشریه ای موفق بود که نویسندگان و مترجمان مشهوری با آن همکاری می کردند و در آن زمان تنها مجله ای بود که هیئت تحریریة آن به طور منظم جلسه تشکیل می داد (بهزادی ، همانجا؛ برای آگاهی از نحوة «سقوط » صبا و تعطیلی آن رجوع کنید به همان ، ص 134ـ137).

پاینده مترجم و نویسنده ای پرکار بود. تسلط او بر زبان و ادب فارسی و عربی (وی با انگلیسی و فرانسه هم آشنایی داشت ) و تجربة ممتدش در روزنامه نگاری ، نثری روان و بی غلط به او بخشیده بود که ویژگی برجستة آثارش و باعث توفیق آنها بود. از این میان ، اهمیت کار پاینده بیشتر در ترجمه های فصیح و جذابی است که از عربی به عمل آورده و نثر آنها، در عین امروزین بودن ، یادآور فخامت متون کهن فارسی است . ترجمة او از قرآن ، که اولین بار در 1336ش منتشر شد و نقطة عطفی در ترجمه های معاصر قرآن است ، همچنان موفق و ممتاز به شمار می آید و می توان آن را مهمترین اثر پاینده دانست . مزیت عمدة این ترجمه سادگی و روانی آن است . مترجم ، بی آنکه برای توضیح بیشتر، جز در موارد بسیار نادر، چیزی بر متن بیفزاید، معانی را به فارسی درست و روان بیان می کند، و این کاری است که بسیاری از مترجمان سلف بر آن دست نیافته اند (زرین کوب ، ص 202). مقدمة مفصل پاینده بر این ترجمه نیز تحسین بسیار برانگیخت و صاحب نظران آن را اثری ماندنی در تاریخ نثر فصیح فارسی می دانند (بهزادی ، ص 139). پاینده در این مقدمه ، پس از بیان نحوة آشنایی خود با قرآن و آرزوی سی ساله اش در ترجمة آن ، به اجمال ، سرگذشت اسلام و پیامبر اکرم را مرور می کند، سپس بخش عمدة مقدمه را به مباحث قرآنی اختصاص می دهد و در پایان به مشکلات ترجمة قرآن و نقد ترجمة مشهور مرحوم الهی قمشه ای ـ بدون ذکر نام ـ می پردازد و دربارة ترجمه خود توضیحاتی می دهد.

با اینهمه ، نباید از ایرادهایی که بر برخی از ترجمه های پاینده وارد کرده اند غافل بود. از آن میان ، سلسله نقدهای محمد فرزان (متوفی 1349ش ) بر ترجمة قرآن پاینده معروف است ؛ گو اینکه اولین نقد منتشر شده بر این ترجمه به قلم شهید مرتضی مطهری بود ( رجوع کنید به یغما ، سال 11، ش 2؛ برای نقدهای فرزان رجوع کنید به همان ، سال 11، ش 10، 11، 12؛ سال 12، ش 1، 3، 6، 7؛ نیز فرزان ، ص 344ـ422؛ برای نقدهایی دیگر رجوع کنید به راهنمای کتاب ، سال 4، ش 5 و 6، ش 11 و 12؛ یغما ، سال 14، ش 9؛ برای دو تحلیل متفاوت از چاپ نقدهای فرزان در یغما رجوع کنید به نصیری ، ص 481؛ بهزادی ، ص 139).

پاینده در ادبیات داستانی نیز بی نام نیست ؛ او مجموعه هایی از داستان کوتاه و داستانهایی بلند منتشر کرد. وی در داستان نویسی پیرو محمدعلی جمالزاده * به شمار می آید و خاطرات دوران کودکی ، انتقاد از فساد دستگاه اداری و توجه به جنبه های مضحک زندگی روستایی ، در داستانهایش جایگاهی خاص دارد. اگر چه داستانهای پاینده را از نظر فنی و ساختار هنری ضعیف می دانند، مضامین انتخابی وی و نثر زیبا و آراسته اش که گاه به طنز می گراید، به داستانهای او اصالتی درخور می بخشد (برای تحلیل داستانهای پاینده رجوع کنید به عابدینی ، 1369 ش ، ص 48؛ همو، 1366ـ 1368 ش ، ج 1 و 2، جاهای متعدد؛ کسمائی ، ص 154ـ177؛ بهزادی ، ص 138).

پاینده مشاغل دولتی هم داشت و، بویژه در سالهای پس از شهریور 1320، به سیاست بی توجه نبود؛ چنانکه صبا نشریه ای دست راستی محسوب می شد. او پس از اقامت در تهران در وزارت پست و تلگراف و تلفن استخدام شد و سپس خود را به وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه منتقل کرد. مدتی دبیر فرهنگستان ایران بود و در 1326ش به ریاست ادارة تبلیغات منصوب شد. همچنین ، در دورة دوم مجلس مؤسسان و دوره های بیست و یکم و بیست و دوم مجلس شورای ملی نمایندة نجف آباد بود (مشار؛ یزدانی نجف آبادی ، همانجاها؛ بهزادی ، ص 132).

پاینده در سالهای آخر حیات انزوا گزیده بود و تمام وقتش را به تحقیق و تألیف و ترجمه می گذراند. او در 18 مرداد 1363 درگذشت (بهزادی ، ص 140؛ آینده ، سال 10، ش 10 و 11، ص 758ـ759؛ قس نشر دانش ، همانجا: 17 شهریور 1363). مدفن وی ابن بابویه است .

از پاینده حدود چهل اثر منتشر شده است . برخی از ترجمه های او عبارت اند از: در آغوش خوشبختی و در جستجوی خوشبختی ، هر دو از لرد آویبوری ؛ اسرار نیکبختی ، از اوریزان اسوت ماردن ، زندگانی محمد ، از محمدحسین هیکل ؛ تاریخ سیاسی اسلام ، از حسن ابراهیم حسن (سه جلد اول ؛ ترجمة جلد چهارم به قلم عبدالحسین بینش )؛ نهج الفصاحه ، کلمات قصار حضرت رسول ؛ تاریخ عرب ، از فیلیپ حِتی ؛ مُروج الذّهب مسعودی ، در دو جلد؛ التنبیه و الاشراف مسعودی ؛ تاریخ طبری یا تاریخ الرسل و الملوک ، در شانزده جلد؛ تمدن اسلامی ، بخشی از تاریخ تمدن ویل دورانت ؛ و سیر تکامل عقل نوین ، از جان هرمن رندال .

از داستانهای پاینده می توان قاتل ، در سینمای زندگی ، دفاع از ملانصرالدین ، و مرده کشان جوزان را نام برد. از آثار او، دستور نوشتن و علی ابر مرد تاریخ نیز یاد کردنی است (برای آگاهی از دیگر آثار پاینده رجوع کنید به آینده ؛ نشر دانش ، همانجاها؛ یزدانی نجف آبادی ، ص 155؛ مشار، ج 1، ستون 233ـ234). به نقل بهزادی (همانجا) از کارهای ارزندة پاینده یافتن ریشة سه هزار واژة فارسی ساسانی است که بعد از اسلام داخل زبان عربی شد. از این تحقیق در جای دیگری یاد نشده است .

---

منابع :
(1) آینده ، سال 10، ش 10 و 11 (دی و بهمن 1363)؛
(2) علی بهزادی ، شبه خاطرات ، تهران 1375 ش ؛
(3) راهنمای کتاب ، سال 4، ش 5 و 6 (مرداد و شهریور 1340)، ش 11 و 12 (بهمن و اسفند 1340)؛
(4) عبدالحسین زرین کوب ، « ( دربارة ) قرآن مجید با ترجمة فارسی ( و مقدمه ) از ابوالقاسم پاینده »، سخن ، دورة 8 ، ش 2 (اردیبهشت 1336)؛
(5) حسن عابدینی ، صد سال داستان نویسی در ایران ، تهران 1366ـ 1368 ش ؛
(6) همو، فرهنگ داستان نویسان ایران ، تهران 1369 ش ؛
(7) محمد فرزان ، مقالات فرزان ، چاپ احمد اداره چی گیلانی ، تهران 1356 ش ؛
(8) علی اکبر کسمائی ، برخی از نویسندگان پیشگام در داستان نویسی امروز ایران ، تهران 1363 ش ؛
(9) خانبابا مشار، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی ، تهران 1340ـ1344 ش ؛
(10) نشردانش ، سال 4، ش 5 (مرداد و شهریور 1363)؛
(11) مصطفی نصیری ، «ابوالقاسم پاینده »، آینده ، سال 12، ش 7 و 8 (مهر و آبان 1365)؛
(12) علی یزدانی نجف آبادی ، دیباچة دیارنون : نگرشی بر بنیادهای تاریخی ، جغرافیایی ، اقتصادی و فرهنگی همراه با شرحی بر احوال رجال شهرستان نجف آباد ، نجف آباد 1372 ش ؛
(13) یغما ، سال 11، ش 2 (اردیبهشت 1331)، ش 10 (دی ماه 1337)، ش 11 (بهمن ماه 1337)، ش 12 (اسفندماه 1337)؛
(14) سال 12، ش 1 (فروردین ماه 1338)، ش 3 (خردادماه 1338)، ش 6 (شهریورماه 1338)، ش 7 (مهرماه 1338)؛
(15) سال 14، ش 9 (آذرماه 1340).

/ مالک حسینی /