پاز (یا باژ/ پاژ/ باز/ فاز/ باج ) ، زادگاه فردوسی ، نزدیک طوس ، در شهرستان مشهد. ویرانه هایی به نام قلعه کهنه در چند صدمتری آبادی فاز کنونی در دهستان تَبادکان ، بخش مرکزی (حومه ) شهرستان مشهد در پانزده کیلومتری مشرق آرامگاه حکیم فردوسی در طوس قرار دارد. برخی آن را مطابق با شهر قدیمی پاژ، زادگاه فردوسی ، می دانند ( رجوع کنید به پورکریم ، ص 30ـ31). نظامی عروضی (متوفی 560) پاژ را دهی در ناحیة طبران طوس (ص 75) و یاقوت حموی (ج 1، ص 466) آن را میان طوس و نیشابور ضبط کرده است . پاژ تا حملة مغول در اوایل قرن هفتم ، دهی بزرگ و آباد بوده ، و نظامی عروضی در وصف آن نوشته است : «... بزرگ دیهی است و از وی هزار مرد بیرون آید و فردوسی در آن دیه شوکتی تمام داشت ...» (همانجا). سَمعانی (متوفی 562) که در سدة ششم چندین بار در آنجا اقامت کرده است ، می نویسد: «فاز قریه ( ای ) مشهور است در طوس که به آن باز هم می گویند و مسجد جامع دارد و محدث مشهور ابوبکر محمدبن وکیع بن دواس فازی منسوب به آنجاست » (ج 4، ص 337). یاقوت حموی از شهر دیگری به نام باز/ فاز در ناحیة مرو نیز یاد کرده است (ج 1، ص 466، ج 3، ص 841).
منابع : (1) ایران . وزارت کشور. معاونت سیاسی و اجتماعی . دفتر تقسیمات کشوری ، سازمان تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران ، تهران 1377 ش ، ص 18؛ (2) هوشنگ پورکریم ، «پاژ: زادگاه فردوسی »، هنر و مردم ، دورة جدید، ش 82 (مرداد 1348)؛ (3) عبدالکریم بن محمد سمعانی ، الانساب ، چاپ عبدالله عمر بارودی ، بیروت 1408/1988؛ (4) احمدبن عمر نظامی ، چهارمقاله ، چاپ محمدمعین ، تهران 1333 ش ؛ (5) یاقوت حموی ، معجم البلدان ، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873، چاپ افست تهران 1965.