پارسائیه ، شاخه ای از سلسلة نقشبندیّه ، منسوب به خواجه محمد پارسا. این طریقت را ابونصر پارسا (متوفی 865)، فرزند خواجه محمد،برای نشر افکار وی در بخارا تأسیس کرد. پارسائیه در بلخ نیز گسترش بسیار یافت ، به نحوی که در نیمة اول قرن دهم پایگاه اصلی آن از بخارا به بلخ منتقل شد و تا اواسط قرن دوازدهم ، که بلخ از اعتبار برخوردار بود، خاندان پارسا صاحب نفوذ و قدرت بود. همراه با افول بلخ ، این خاندان و طریقت ، نفوذ خود را از دست داد ( د.اسلام ، چاپ دوم ، ذیل مادّه ).

اولین فرد مهم طریقت پارسائیه ، پس از خواجه محمدپارسا، ابونصر پارساست که القابی چون حافظ الدین ، نصیرالدین

و برهان الدین داشت . از زندگی و احوال ابونصر اطلاع چندانی در دست نیست ، شاید بدین دلیل که او احوال خود را پوشیده نگه می داشت ( رجوع کنید به جامی ، ص 401). وی در زمان حیات

پدر، جامع علوم شریعت و رسوم طریقت بود (مدرس تبریزی ، ج 7، ص 283). همچنین گفته شده است که ابونصر قصیدة ابن فارض را نزد پدرش آموخته بود (ترکة اصفهانی ، ص 186). عبدالرحمان جامی (متوفی 898) با ابونصر ملاقات و مصاحبت داشته است ( رجوع کنید به جامی ، همانجا؛ فخرالدین صفی ، ج 1، ص 243ـ244). ظاهراً او در سفری هم که با پدرش به مدینة منوره می رفته ، با شاه نعمت الله ولی (متوفی 834) دیدار

کرده است (معصوم علیشاه ، ج 3، ص 62). ابونصر در 865،

در بلخ درگذشت ، و میرمزید ارغون در 867 در بلخ مقبره ای بزرگ با گنبدی زیبا که به «گنبد عالی » مشهور شد برای او ساخت که به مرکز این طریقت بدل گردید. بعدها (دراواسط قرن دهم ) مدرسه ای نیز در آنجا بنا کردند (جامی ، همانجا؛ فخرالدین صفی ، ج 1، ص 112؛ د.اسلام ، همانجا).

از آثار ابونصر رساله ای به زبان فارسی باقی مانده است که نسخة منحصر به فردی از آن در مؤسسة شرق شناسی ابوریحان بیرونی (ش 3848) واقع در تاشکند موجود است (سمنووا، ج 5، ص 226).

پس از ابونصر، برجسته ترین افراد این طریقت عبارت اند از: عبدالهادی ، پسر ابونصر ثانی (متوفی 967) که با سه واسطه به خواجه محمد پارسا می رسد. او با پذیرش شیخ الاسلامی بلخ در زمان حکومت عبیدالله خان ازبک شیبانی (940ـ946) به حکومت نزدیک شد، و همین امر موقعیت این خاندان را تثبیت کرد. از زمان وی با آثار مکتوبی با نام پارسائیه روبرو می شویم ؛ عبدالولی پارسا (خواجه جان خواجه ، متوفی 995)، که به عنوان مبلّغ و واعظ سیاسی و حامی مردم شهرت داشت ؛ قاسم خواجه ، که علاوه بر منصب شیخ الاسلامی ، معمار مدرسه ای بود که نذرمحمدخان آن را در 1045 بنا کرد؛ صالح محمد، که در 1107 قائم مقام قائل خان در بلخ بود ( د.اسلام ، همانجا؛ آریانا ، ذیل «پارسا»).

---

منابع :
(1) آریانا دائرة المعارف ، کابل 1328ـ 1348 ش ؛
(2) علی بن محمد ترکة اصفهانی ، چهارده رسالة فارسی ، چاپ علی موسوی بهبهانی و ابراهیم دیباجی ، تهران 1351 ش ؛
(3) عبدالرحمان بن احمد جامی ، نفحات الانس ، چاپ محمود عابدی ، تهران 1370 ش ؛
علی بن حسین فخرالدین

(4) صفی ، رشحات عین الحیات ، چاپ علی اصغر معینیان ، تهران 1356 ش ؛
(5) محمدعلی مدرس تبریزی ، ریحانة الادب ، تهران 1369 ش ؛
(6) محمدمعصوم بن زین العابدین معصوم علیشاه ، طرائق الحقائق ، چاپ محمدجعفر محجوب ، تهران 1339ـ 1345 ش ؛


(7) EI 2 , s.v. "Pa ¦ rsa ¦ Ý iyya" (by R. D. McChesney);
A. A. Semenova, Sobronie vostochnykh rukopise § â Akademii Nauk Uzbekistan SSR

(8) (مجموعة نسخه های خطی شرقی فرهنگستان علوم ازبکستان شوروی ) vol.V Tashkent 1960.

/ محمدعلی خزانه دارلو /