responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2562

 

پاترونا خلیل ، رهبر شورشی در 1143 در عثمانی در دورة سلطنت احمد سوم . پاترونا/ پاثورنا/ پاتورونا/ باتورنا از پاترونا یا پادرونا ی ونیزی و به معنای کشتی حامل جانشین فرمانده ناوگان است . همچنین پاترونا رتبه ای در نیروی دریایی عثمانی بوده است ( د. اسلام ، چاپ دوّم ، ذیل «ریاله » و ذیل مادّه ).

پاترونا خلیل که شهرتش را مدیون خدمت در کشتی پاترونا در ردة لوند (گارد محافظ بنادر و کشتیها) بود، به دلایل نامعلوم از بحریه به سپاه ینی چری انتقال یافت و تا 1130 در این سپاه خدمت کرد. پس از چندی به علت شرکت در یک شورش ، ناگزیر از ترک خدمت و فرار به استانبول شد. در آنجا به هرکاری ، از جمله کارگری حمام ، دست زد. ظاهراً پاترونا همیشه از حمایت مقامات عالیرتبه برخوردار بود، زیرا باوجود اعمال خلاف و جرائمی که از او سر می زد همیشه می توانست به نحوی از مجازات بگریزد (همان ، ذیل مادّه ). در 1143 پاترونا توانست با بهره گیری از اوضاع نابسامان اقتصادی و تشدید نارضایتی عمومی و عواقب شکست عثمانیان در جنگ با نادرشاه افشار، رهبری شورش در استانبول را به عهده گیرد (شاو، ج 1، ص 414؛ مهدوی ، ص 149). وی به همراه هفده تن از ینی چریها از مسجد بایزید به سوی بازار حرکت کردند و پس از بستن بازار به خانة ینی چری آغاسی رفتند و آزادی زندانیان را خواستار شدند (هامرـ پورگشتال ، ج 4، ص 3153). در پی آن مردم نیز بتدریج بازارها را بستند و برخی از آنان به شورشیان پیوستند. شورش که از جانب علمای مخالف با ابراهیم پاشا داماد، صدراعظم ، حمایت می شد روزبه روز گسترش یافت . شورشیان شهر را غارت کردند و خواستار عزل و اعدام صدراعظم و قاپودان پاشا شدند. سلطان احمد سوم که موقعیت خود را در خطر دید تسلیم خواستهای شورشیان شد و دستور کشتن آن دو را داد و جنازه ها را به شورشیان تحویل داد (همان ، ج 4، ص 3153ـ3157؛ شاو، همانجا). اما شورش نه تنها فروکش نکرد، بلکه این بار شورشیان کناره گیری سلطان احمد را از سلطنت خواستار شدند. سلطان با گرفتن امان نامه برای خود و فرزندانش از سلطنت کناره گرفت و محمود اول ، برادرزاده اش ، جانشین وی شد (شاو، همانجا؛ هامر ـ پورگشتال ، ج 4، ص 3157ـ 3158). سلطان محمود با اعلام عفو عمومی توانست شورش را تا حدی فرونشاند، اما پاترونا خلیل همچنان به قتل و غارت ادامه می داد (شاو، ج 1، ص 415). شورشیان در ربیع الا´خر 1143 کاخها و آثاری را که ابراهیم پاشا بنا نهاده بود به آتش کشیدند، به طوری که در سه روز 120 کاخ و ساختمان را آتش زدند (هامر ـ پورگشتال ، ج 4، ص 3165). سرانجام سلطان ناگزیر شد پاترونا و برخی از یارانش را در امور دولتی دخالت دهد و بدین ترتیب در جمادی الاولی شورش خاتمه یافت . اما سلطان که وجود پاترونا و یارانش را برنمی تافت ، آنان را به بهانة مذاکره دربارة جنگ با ایران به دربار فراخواند و دستور کشتن همگی را داد (شاو، همانجا؛ هامر ـ پورگشتال ، ج 4، ص 3170).






منابع :
(1) استانفورد جی . شاو، تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیه جدید ، ج 1: امپراتوری غازی ها: ظهور و سقوط امپراتوری عثمانی 1808ـ1280 ، ترجمة محمود رمضان زاده ، مشهد 1370 ش ؛
(2) عبدالرضا هوشنگ مهدوی ، تاریخ روابط خارجی ایران از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ دوم جهانی ( 1500ـ1945 )، تهران 1355 ش ؛
(3) یوزف فون هامر ـ پورگشتال ، تاریخ امپراطوری عثمانی ، ترجمة میرزا زکی علی آبادی ، چاپ جمشید کیان فر، تهران 1367ـ1369 ش ؛


(4) EI 2 , s.vv. "Patrona Khal ¦ â l" (by A. H. De Groot), "Riya ¦ la" (by J. Deny).

/ فریبا عربی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2562
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست