بینش ، سیّدتقی ، نویسنده و محقق متون کهن موسیقی سنّتی ایران . در 1300 ش در مشهد به دنیا آمد. پدر و نیاکانش تا چند نسل از خادمان آستان قدس رضوی بودند. وی در خردسالی پدرش را از دست داد و به علت آشنایی برخی از اعضای خانواده و خویشاوندانش با موسیقی ، از حدود پانزده سالگی به موسیقی روی آورد (بینش ، «از آنچه که گذشته و آنچه که خواهیم کرد»، ص 154ـ 155). تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مشهد گذراند و در همان جا نتهای موسیقی را از سلیمان روح افزا فراگرفت (همان ، ص 167). مدتی بعد از استخدام در ادارة آموزش و پرورش مشهد، چون محیط این شهر را برای آموزش موسیقی ، نامناسب و امکانات آن را ناکافی یافت ، به تهران آمد و از علی اکبر شهنازی ، موسیقیدان و ردیف شناس نامدار، نواختن تار را فراگرفت (همو، «خاطراتی از محضر درس علی اکبرخان شهنازی »، ص 143). در 1324 ش ازدواج کرد و به مشهد بازگشت . در همین سالها در کنار تدریس فیزیک در دبیرستانها به مطالعه و تحقیق در زمینه های مختلف ، بویژه در رسالات قدیم موسیقی ، مشغول بود («سالشمار زندگی و آثار سیّدتقی بینش »، ص 9). در رهپویة هنر ، ویژه نامة بینش و موسیقی (ص 301ـ317) علاوه بر فهرست گزیده ای از مقالات بینش ، دربارة موسیقی عناوین 122 مقالة او دربارة ادبیات ، کتابشناسی ، تاریخ و تمدن ایران و اسلام که در مجلات و مجموعه های مختلف به چاپ رسیده ، آمده است . در 1334 ش ، بینش رسماً به خادمی آستان قدس رضوی تشرّف یافت . از 1345 ش به مدت ده سال سردبیر نشریّه فرهنگ خراسان بود که به مباحث تاریخ ، لغت ، کتابشناسی و ادبیات فارسی اختصاص داشت . وی کار تصحیح و تألیف کتاب را ابتدا با گرایش به موضوعات ادبی آغاز کرد که از آن میان می توان به تصحیح کتاب المصادر زوزنی (1339 ش ) و دیوان شمس طبسی (1343 ش ) اشاره کرد. اما در ادامه بیشتر به تحقیق و تصحیح متون کهن موسیقی پرداخت ، چنانکه در 1344ش اثر مهم موسیقیدان نامور ایرانی عبدالقادر مراغی ، مقاصدالالحان ، را تصحیح و منتشر کرد. با اینهمه ، موضوعات دیگر را نیز از نظر دور نداشت ، شمارنامة محمدبن ایوب طبری در ریاضیات (1345 ش ) و سه رساله در اختراعات صنعتی یا نتیجة الدوله تألیف محمدحافظ اصفهانی را تصحیح کرد و همراه با تعلیقات به چاپ رساند (1350 ش ). در 1356 ش در پی بازنشستگی ، مدیریت مجلة نامة آستان قدس را که قبلاً چند سالی نیز برعهده داشت ، بار دیگر برعهده گرفت (صدقیانی ، ص 14). در 1363 ش ، دیوان نظام الدین محمود قمر اصفهانی و الانباء فی تاریخ الخلفاء را تصحیح و منتشر کرد. تصحیح او از دیگر اثر عبدالقادر مراغی ، جامع الالحان ، جایزة کتاب سال 1366 ش را برد («سالشمار زندگی و آثار سیّدتقی بینش »، ص 10). در 1367 ش ، به دعوت دانشکدة هنرهای زیبای دانشگاه تهران ، به تدریس تاریخ موسیقی قدیم ایران و دروس شناخت رسالات کهن پرداخت . سال بعد تصحیح مشترک او و داریوش صفوت از روی نسخة منحصر به فرد رساله در موسیقی کمال الدین بنائی هروی انتشار یافت . وی از 1367ش تا پایان عمر در دانشکدة هنر، دانشکدة سازمان میراث فرهنگی و دانشگاه سوره (تأسیس 1372ش ) تدریس می کرد و در کنار آن در مجلة پژوهش ، دایرة المعارف بزرگ اسلامی ، دانشنامة جهان اسلام و اَکتا ایرانیکا دربارة موسیقی و سایر موضوعات مقاله می نوشت . دیگر آثار او در این سالها اینهاست : تصحیح بخش خاتمة جامع الالحان (1372ش )، سه رسالة فارسی در موسیقی (1371 ش )، شرح ادوار ( با متن ادوار و زوائد الفوائد ، 1370 ش ) و تألیف تاریخ مختصر موسیقی ایران (1374 ش ؛ «سالشمار زندگی و آثار سیّدتقی بینش »، ص 10ـ11).

بینش در اسفندماه 1374 درگذشت و در صحن نو آستان قدس رضوی به خاک سپرده شد (همانجا). خانواده اش با بنیان نهادن مرکزی برای بزرگداشت او کتابهای کتابخانه و یادداشتهای او را در بنایی وقفی به همین نام ، گردآوری و وقف دانش پژوهان کرده اند.

---

منابع :
(1) تقی بینش ، «از آنچه که گذشته و آنچه که خواهیم کرد» (مصاحبه )، همو، «خاطراتی از محضر درس علی اکبر خان شهنازی »، «سالشمار زندگی و آثار سیدتقی بینش »، منیراقدس صدقیانی ، «پنجاه سال در کنار یکدیگر»، سیدعلیرضا میرعلی نقی ، «فهرست جامع مقالات استاد تقی بینش »، در رهپویة هنر ، دفتر 3 (پاییز 1376).

/ سیدعلی رضا میرعلی نقی و رضا مهدوی /