responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2466

 

بَیْسان (در عبری بِیْت شان ) ، از شهرهای قدیمی فلسطین . این شهر از سویی در بلندترین نقطة حاشیة غربی غور (وادی اردن )، و از سوی دیگر در دشت سرسبز و حاصلخیز بیسان قرار دارد که وادیِ (درة ) اردن را در مشرق به دشت مَرجِابن عامِر در مغرب پیوند می دهد. شهر بر بخشهای شمالی وادیِ اردن و بر گذرگاه و وادیِ جالود نیز مشرف است ، در نتیجه به شبکة مهمی از راههای ارتباطی پیوسته و همواره مورد توجه بوده است . جغرافی دانان دورة اسلامی ، بیسان را از شهرهای اردن نوشته اند (ابن خرداذبه ، ص 78؛ ابن فقیه ، ص 116؛ اصطخری ، ص 69؛ مقدسی ، ص 154؛ ابن حوقل ، ص 173). در تاریخ اسلام این شهر به دلیل وجود مقبرة ابوعبیدة جراح ، صحابی مشهور، شهرتی ویژه یافت . بیت شان در 1362 ش /1983، 500 ، 13 تن جمعیت داشته است ( > دایرة المعارف ورلد بوک < ، ج 10، ص 434).

تاریخ بیسان به بیش از شش هزار سال قبل از میلاد می رسد. در دورة کنعانیان ، نام شهر «بیت شان » به معنای «خانة خدایِ شان » یا «خانة سکون » بود. یهودیان این نام را از کنعانیان گرفتند.مصریان در حدود 1479 ق م بر بیت شان دست یافتند و این استیلا تا 1198 ق م ادامه یافت . در نبردِ جِلْبُوع که در 1004 ق م میان یهودیان و ساکنان فلسطین روی داد، فلسطینیان پس از قتل شاؤل (نخستین پادشاه عبرانیان قدیم ) و فرزندانش ، جسد آنها را برحصار بیت شان آویختند (عهد عتیق ، کتاب اول سموئیل ، 31: 8 ـ11). در حدود 600 ق م ، اسکیتها (سَکاها) شهر را اشغال کردند و در آنجا ساکن شدند، ازینرو یونانیان شهر را اسکیتوپولیس نامیدند. در دورة یونانی مآبی ، اسکیتوپولیس از مهمترین شهرهای فلسطین بود که فرهنگ مدنی یونان در آنجا رواج داشت .

در عصر رومیان ، شهر به صورت مرکزی برای شهرهای دهگانه (دکاپولیس )، و مرکز تجاری مهمی درآمد که کاروانهای تجاری بر سرراه خود به اردن از آنجا می گذشتند. برخی از بقایای بناهای تاریخی آن دوره ، از جمله تئاتر رومی در تپة حِصن و پلهای رود جالود، همچنان باقی است .

در 325 میلادی ، در دورة امپراتوری روم شرقی ، شهر به مرکزی کلیسایی تبدیل شد که نمایندگان آن در شورای دینی نیقیه سهم بسیاری داشتند. از آثار باقی مانده از این دوره ، دیری با سه اتاق بزرگ است .

پس از اسلام ، بیسان از جمله نخستین شهرهای مهمی بود که مسلمانان فتح کردند. به گفتة طبری در اواخر 13/634 عمروبن عاص و شُرَحْبیل بن حَسَنَه آن را محاصره و تسخیر کردند (ج 4، ص 1586)، و به موجب روایت دیگری فقط شرحبیل ، به جنگ یا صلح ، شهر را فتح کرد (بلاذری ، ص 169؛ ابن اثیر، ج 2، ص 430ـ431). اهالی بیسان موظف شدند که علاوه بر پرداخت جزیه ، نیمی از خانه های شهر را به مسلمانان واگذار کنند. برخی محل دفن شرحبیل (متوفی 18/639) را در بیسان دانسته اند.در دورة اول جنگهای صلیبی ، فرانکها به بیسان حمله کردند. پس از فتح بیسان به دست تنکرید در 492 یا 494/ 1099 یا 1101، آنجا را به امپراتوری لاتینی اورشلیم ملحق ساختند و بارون نشین بِسّان را تشکیل دادند ( د.اسلام ، چاپ دوم ، ذیل مادّه ؛ حتی ، ص 812). در 578/1182ـ1183، صلاح الدین ایّوبی ، برادرزادة خود، فرخشاه ، را به بیسان فرستاد و او شهر را فتح کرد (ابن خلدون ، ج 4، ص 452؛ ابن اثیر، ج 11، ص 481). در 614/1217 فرانکها بار دیگر شهر را اشغال کردند (ابن خلدون ، ج 4، ص 521). در 627/ 1229، «شهسواران مهمان نواز »، فرقه ای دینی و نظامی در اورشلیم ، و بوهموند (رئیس فرانکها)، به بیسان حمله کردند (رانسیمان ، ج 3، ص 249).

مغولان ـ که در 658/1260، در نزدیکی عین جالوت شکست خورده بودند ـ بار دیگر به بیسان حمله کردند که ضربة سنگینی به شهر بود. پس از آن سپاهیان پیروز در نبردِ عین جالوت ، مغولان را تعقیب کردند و باردیگر در بیسان با آنها جنگیدند. در این نبرد، بسیاری از مغولان کشته شدند و غنایم بسیاری برجای ماند. در دورة ممالیک ، شهر بیسان پایتختِ «ولایتی » دومین ناحیة مرزی جنوبی ایالت دمشق شد. درهمان زمان در نزدیکی شهر، کاروانسرای سَلار، در مسیر راه آهن امروزی ، بنا نهاده شد که چاپاران از آن استفاده می کردند ( د.اسلام ، همانجا). ابوالفِداء در قرن هشتم بیسان را شهری کوچک با باغها و نهرها و چشمه هایی در جانب غربی غور نوشته است (ص 243).

شکست سپاه ممالیک به رهبری جان بِردیِ غزالی از سپاه عثمانی به فرماندهی سِنان پاشا، به سقوط ممالیک و تسلط عثمانیان بر بیسان و مناطق اطراف آن انجامید. در دورة تسلط عثمانیان ، بیسان مرکز ناحیه ای در شهرستانِ جِنین بود. پیش از جنگ جهانی اول ، به اهتمام دولت عثمانی ، شهر آبادتر شد. طی جنگ جهانی اول ، در شهر حدود ششصد خانوار سکونت داشتند که از این تعداد 20 تا 25 خانوار مسیحی ، 15 خانوار یهودی ، و بقیه مسلمان بودند. در دوره ای که فلسطین تحت قیمومت انگلستان بود، شهر بیسان به دلیل موقعیت جغرافیایی و مرکزیتش در شهرستان بیسان ، شکوفا شد و در آن اقدامات عمرانی صورت گرفت . در این دوره بیسان مرکز شهرستانی در استان نابلس بود و اندکی بعد به استان الجلیل ملحق شد. در 1327 ش /1948، در آستانة خروج نیروهای انگلیسی ، نیروهای صهیونیست برشهر سیطره یافتند و ساکنان عرب را از خانه های خود بیرون راندند. شهر یک سال خالی ماند و تخریب گردید، اما بعداً بازسازی شد و صدها خانوار یهودی در آنجا ساکن شدند. هم اکنون نیمی از ساکنان بیسان یهودیان مهاجر از شمال افریقا، 30% از یهودیان کشورهای عربی و اسلامی مانند عراق و ایران و ترکیه ، و بقیه از یهودیان اروپایی یا فلسطینی اند.

بیسان به سبب زمین هموار و خاک حاصلخیزش در درجة نخست ، شهری کشاورزی است ، اما به دلیل موقعیت جغرافیایی ، از لحاظ تجاری نیز مهم است . امروزه علاوه بر صنایع کوچک ، صنایع نساجی ، پلاستیک سازی ، تولید وسایل برقی و استخراج معادن نیز در آنجا رواج یافته است .

در پاره ای از بخشهای قدیمی بیسان ، کاوشهای باستان شناسانه صورت گرفته است ، مانند کاوش در تپة جِسر، خان الاحمر، تپة مَصطَبه و تپة حصن که در نزدیکی بیسان واقع اند. کاوش در تپة حصن از جمله نخستین کاوشهای باستان شناختی در فلسطین است که از 1301 تا 1312 ش / 1922ـ1933، به همت دانشگاه پنسیلوانیا صورت گرفت . در این حفاریها آثاری از دوره های مختلف شهر به دست آمده است .


منابع :
(1) علاوه بر کتاب مقدس . عهد عتیق ؛
(2) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ ، بیروت 1399ـ1402/1979ـ1982؛
(3) ابن حوقل ، کتاب صورة الارض ، چاپ کرامرس ، لیدن 1967؛
(4) ابن خرداذبه ، کتاب المسالک و الممالک ، چاپ دخویه ، لیدن 1967؛
(5) ابن خلدون ، العبر: تاریخ ابن خلدون ، ترجمة عبدالمحمد آیتی ، تهران 1363ـ1370ش ؛
(6) ابن فقیه ، مختصر کتاب البلدان ، چاپ دخویه ، لیدن 1967؛
(7) اسماعیل بن علی ابوالفداء، کتاب تقویم البلدان ، چاپ رینود و دیسلان ، پاریس 1840؛
(8) ابراهیم بن محمد اصطخری ، ممالک و مسالک ، ترجمة محمدبن اسعدبن عبدالله تستری ، چاپ ایرج افشار، تهران 1373ش ؛
(9) احمدبن یحیی بلاذری ، فتوح البلدان ، ترجمة محمد توکل ، تهران 1367ش ؛
(10) فیلیپ خوری حتی ، تاریخ عرب ، ترجمة ابوالقاسم پاینده ، تهران 1366ش ؛
(11) مصطفی مراد دباغ ، بلادنا فلسطین ، ج 6، ق 2، بیروت 1974؛
(12) استیون رانسیمان ، تاریخ جنگهای صلیبی ، ترجمة منوچهر کاشف ، تهران 1351ـ 1358ش ؛
(13) محمدبن جریر طبری ، تاریخ طبری ، یا، تاریخ الرسل والملوک ، ترجمة ابوالقاسم پاینده ، تهران 1375ش ؛
(14) محمود عابدی ، الحفریات الاثریة فی فلسطین خلال المدة الواقعة بین 1900 و 1959 ، عمان 1962؛
(15) محمدبن احمد مقدسی ، کتاب احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم ، چاپ دخویه ، لیدن 1967؛


(16) EI 2 , s.v."Baysan" (by J. Sourdel-Thomine);
(17) G. Le Strange, Palestine under the Moslems , London 1980;
(18) A. Rowe, Beth-Shan topography and history , Philadelphia 1930;
(19) The World book encyclopedia , London 1995;


(20) برای صورت کامل منابع رجوع کنید به الموسوعة الفلسطینیة ، دمشق 1984، ذیل «بیسان (مدینة )».

(21) / تلخیص از ( الموسوعة الفلسطینیة ) ؛
با اضافاتی از ( د. ج . اسلام ) /

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2466
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست