responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2366

 

بیت (3) ، هریک از دوازده بخش دایرة البروج که به شیوه های خاص رایج در احکام نجوم تقسیم می شود. تقسیم دایرة البروج به بیوت (خانه ها) به احکامیان یونان باستان بازمی گردد. این تقسیم بندی به افق محلی بستگی دارد و بنابراین با تقسیم دایرة البروج به دوازده برج متفاوت است . تعریف دقیق بیوت به روشهای مختلفی انجام می شد، ولی در همة این روشها آغاز اولین بیت ، نقطة طالع روی دایرة البروج بر افق شرقی (ابوریحان بیرونی ، ج 3، ص 1355)، یا نقطة بالای افق به فاصلة 0 5 از نقطة طالع است . شماره گذاری بیوت یا خانه ها برای ناظری در عرضهای میانی نیمکرة شمالی که به سوی جنوب بنگرد، در جهت خلاف حرکت عقربه های ساعت صورت می گیرد.بنابراین ، شش بیت نخست زیر افق واقع می شوند (با استثنای محتمل 0 5 نخست اولین بیت ) و بقیة بیتها بالای افق قرار می گیرند (با استثنای محتمل 0 5 نخست هفتمین بیت ). طی یک چرخش روزانة کرة آسمان ، هر جسم سماوی از همة این دوازده بیت به ترتیب معکوس می گذرد. این بیتها را به امور مختلف ربط می دادند، از قبیل جان (1)، مال (2)، برادران و خواهران (3)، والدین (4)، فرزندان (5)، بیماری (6)، ازدواج (7)، مرگ (8)، سفر (9)، افتخار (10)، دوستان (11)، و دشمنان (12) (گنابادی ، باب هیجدهم ). در عین حال بیتها را چنین می نامیدند: 1 و 4 و 7 و 10 اوتاد یا بیوت الاقبال ؛ 2،5،8،11 بیوت مایله ؛ 3،6،9،12 بیوت زائله ؛ 3،5،9،11 بیوت ناظره ؛ و 2،6،8،12 بیوت ساقطه (تهانوی ، ج 1، ص 352).

در احکام نجوم دورة اسلامی ، روش تعریف بیتها «تسویة البیوت » و نقاط آغاز هر بیت «مرکز» خوانده می شود. اغلب روشهای تعریف بیتها مبتنی بر چهار نقطة اصلی است . این نقطه ها، نقاط برخورد دایرة البروج با دو صفحة افق و نصف النهارند. در این روشها آغاز اولین ، چهارمین ، هفتمین و دهمین بیت به ترتیب عبارت اند از: «طالع » یا نقطة در حال طلوع روی افق شرقی (1)، «وتدالارض » یا محل برخورد دایرة البروج و نصف النهار زیر افق (4)، «غارب » یا نقطة در حال غروب روی افق غربی (7)، و برخوردگاه دایرة البروج و نصف النهار بالای افق (10)، که گاهی آن را «وسط السماء» نامیده اند (تهانوی ، ج 2، ص 1753؛ خوارزمی ، ص 249). در احکام نجوم دورة اسلامی روشهای زیر برای تعریف بیتهای دوم ، سوم ، پنجم ، ششم ، هشتم ، نهم ، یازدهم ، و دوازدهم به کار می رفت :

1) در ساده ترین روش ، نقاط مرزی بین بیتها را با تثلیث هریک از چهار کمان بین زوج نقاط اصلی به دست می آوردند. این روش در زایچه های یونان باستان نیز به کار می رفت (نورث ، ص 6ـ9؛ کندی ، ص 540).

2) روش بعدی که آن هم ریشه در یونان باستان دارد، روشی است که محمدبن موسی خوارزمی (متوفی 232) به کار می برد،و بزودی به رایجترین روش در میان احکامیان دورة اسلامی تبدیل شد. در این روش ، از طالع دایره ای به موازات استوای آسمانی می کشیم و کمانهای این دایره را که بین طالع و نصف النهار بالایی و پایینی واقع اند تثلیث می کنیم . دایره های عظیمة گذرنده از نقاط تثلیث و قطبهای شمال و جنوب آسمان ، مرز بیتها را تعیین می کنند. در این روش ، سیاره ای با عرض شمالی می تواند بالای افق ولی در اولین بیت واقع باشد. شاید از همین روست که این روش بعدها متروک شد (نورث ، ص 14ـ17).

3) این روش شاید در اواخر دورة یونان باستان ابداع شده باشد. مرز بیتها خطوطی است که آغاز دومین و چهارمین ساعات زمانی قبل و بعداز ظهر و نیمه شب را تعیین می کنند. این روش گاهی مورد استفادة احکامیان دورة اسلامی بود که برای این منظور صفحه ای از اسطرلاب به کار می بردند. محاسبة دقیق بیتها با این روش بسیار دشوار است . احکامیان معاصر اروپایی این روش را به اشتباه به پلاچیدو د تی تی راهب ایتالیایی (قرن دهم / شانزدهم ) نسبت می دهند (نورث ، ص 20ـ 25).

4) این روش را ابوریحان بیرونی (362ـ440) و احتمالاً مستقل از او، ابن سَمْحْ (ح 400) منجم اندلسی ، ابداع کرده اند (کندی ، ص 541). دایرة اول سموت ، یعنی دایرة گذرنده از نقاط مشرق ، مغرب ، سمت الراس و سمت القدم را رسم و کمانهای بین این چهار نقطه را تثلیث می کنیم . دایره های عظیمة گذرنده از نقاط تثلیث و نقاط شمال و جنوب افق مرز بیتها را تشکیل می دهند (ابوریحان بیرونی ، ج 3، ص 1359ـ1363). احکامیان



معاصر این روش را به کامپانوس نووارایی (607ـ 695/ 1210ـ 1296) ریاضیدان ایتالیایی نسبت می دهند (کندی ، همانجا).

5) این روش را ابن معاذ جیّانی (ح 470) منجم اندلسی ابداع کرده است . چهارکمان از استوای آسمانی بین افق و نصف النهار را تثلیث می کنیم . دایره های عظیمة گذرنده از نقاط تثلیث و نقاط شمال و جنوب بر افق ، مرز بیتها را تشکیل می دهند. احکامیان معاصر، این روش را به اشتباه به رگیومونتانوس (839 ـ 881/ 1436ـ 1476)، ریاضیدان آلمانی ، نسبت می دهند (کندی ، ص 543).


منابع :
(1) ابوریحان بیرونی ، کتاب القانون المسعودی ، حیدرآباد دکن 1373ـ 1375/ 1954ـ1956؛
(2) محمد اعلی بن علی تهانوی ، موسوعة کشّاف اصطلاحات الفنون و العلوم ، چاپ رفیق عجم ، بیروت 1996؛
(3) محمدبن احمد خوارزمی ، مفاتیح العلوم ، چاپ ابراهیم ابیاری ، بیروت 1404/1984؛
(4) مظفربن محمد قاسم گنابادی ، شرح بیست باب ملا مظفّر فی معرفة التقویم (دربارة رسالة بیست باب در معرفت تقویم اثر عبدالعلی بن محمد بیرجندی )، چاپ سنگی ( بی جا. ) 1282؛


(5) E. S. Kennedy, "The astrological houses as defined by medieval Islamic astronomers", in From Baghdad to Barcelona: studies in the Islamic exact sciences in honour of prof. Juan Vernet , eds. Josep Casulleras and Julio Samsئ, vol. II, Barcelona 1996;
(6) John D. North, Horoscopes and history , London 1976.

/ ی . پ . هوخندایک /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2366
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست