بهرامی ، فرج الله ، ملقب به دبیر اعظم ؛ روزنامه نگار، هم پیمان و مشاور سردار سپه در خلع قاجاریه ، رئیس دفتر مخصوص رضاشاه . پدر وی محمدعلی خان تفرشی پزشک مجاز و از محترمین تبریز بود. بهرامی در 1300 (1261 ش ) به دنیا آمد و پس از اتمام تحصیلات وارد خدمات دولتی شد و در زمان کودتای ( حوت / اسفند ) 1299 منشی وزارت جنگ بود (مرسلوند، ج 2، ص 113)؛ بعد از آن در وزارت جنگ رئیس دفتر شد (بهار، ج 1، ص 243). هنگام قشون کشی رضاخان سردار سپه به گیلان برای نبرد با میرزاکوچک خان (1300 ش ؛ همان ، ج 1، ص 166) و نیز در سفر خوزستان برای سرکوب شیخ خزعل * ( «قیام سعادت » ) رضاخان را همراهی کرد (لورین ، ص 212). حاصل این سفرها، سفرنامة خوزستان است که به قلم بهرامی است لیکن به نام رضاخان به چاپ رسیده است (رجوع کنید به مکی ، 1358ـ1359 ش ، ج 2، ص 562). بهرامی در قضیة جمهوریخواهی رضاخان ، از این فکر جانبداری می کرد و از جمله کسانی بود که به قانون اساسی اهمیت نمی دادند (عشقی ، ص 255، و پانویس ).

مقالات بهرامی در جریدة نوبهار مورد توجه یاران سردار سپه واقع شد (بهار، ج 1، ص 243). وی عضو کمیتة تحولات و انقلاب گردید، که از یاران نزدیک سردار سپه تشکیل شده بود و هدف آن ، خلع سلسلة قاجار و جایگزینی سلسلة پهلوی و ایجاد ایران نوین بود (مکی ، 1362ـ1364 ش ، ج 6، ص 220). در جلسات کمیته ، بهرامی مانع حملة اعضای نظامی به مجلس می شد و آنان را تشویق به اتخاذ تدابیر سیاسی می کرد (بهار، همانجا).

در اوایل آبان 1304، رضاخان سردار سپه ، تدین ، رهنما، بهرامی ، سید محمد صادق طباطبایی ، سلیمان میرزااسکندری و احیاءالسلطنه را به منزل خود خواست و با آنان ، ـ با تسبیحی که برایشان مقدس بود ـ پیمان بست تا قاجار را از سلطنت خلع کنند (مکی ، 1358ـ1359 ش ، ج 2، ص 687ـ 688). بهرامی در 1304 ش ، از شهر تبریز به عضویت اولین مجلس مؤسسان برای خلع قاجاریه انتخاب شد ( سالنامة پارس ، ص 5). وی با آغاز سلطنت رضاشاه ، به پاس خدماتش ، توقع وزارت دربار را داشت (مکی ، 1362ـ1364 ش ، ج 5، ص 98)، لیکن رئیس دفتر مخصوص شاه شد (1304 ش ؛ مرسلوند، همانجا). از این پس به شاه نزدیکتر گردید و جزو هفت نفری بود که وظیفة تعلیم به شاه را بر عهده داشتند و بهرامی مسئول آموزش تاریخ و جغرافیا به او شد (مکی ، 1362ـ1364 ش ، ج 6، ص 162ـ 163). بهرامی در دربار وظیفة منشیگری و نگارندگی رضاشاه را نیز بر عهده داشت و بسیاری از احکام را او تحریر می کرد؛ از جملة آنها حکم عمومی قشون به شمارة 361 بود ( نشریة قشون ، ص 358ـ361؛ مکی ، 1362ـ1364 ش ، ج 5، ص 53). بهرامی در کابینة مخبرالسلطنه (1306 ش ) وزیر پست و تلگراف شد (بهنود، ص 99) و هنگامی که از چشم شاه افتاد (غنی ، ص 154)، سرپرستی محصلین اعزامی به اروپا در 1307 ش بر عهدة او و حسین علا نهاده شد (بهنود، ص 107). او پس از بازگشت از اروپا استاندار اصفهان و فارس گردید، و در دورة تصدی او بود که آرامگاه حافظ تعمیر شد و در گشایش آن بهرامی خطابة شاعرانه ای ایراد کرد (مرسلوند، ج 2، ص 114). در 1313 ش ، به حکومت خراسان رسید. مسئولیت او در این سمت همزمان با کنگرة هزارة فردوسی بود و وی مسئولیت استقبال از میهمانان را داشت (همانجا).

بهرامی سپس مورد خشم شاه قرار گرفت و بازداشت شد، لیکن پس از چندی با وساطت مخبرالسلطنه مهدیقلی هدایت در 1314 ش به همراه رهنما، دشتی و تجدد آزاد شد؛ پس از آن بهرامی به بروجرد و دشتی به بهبهان تبعید شدند ( هدایت ، ص 412). او در 1319 ش ، به جرم تماس با سفارت آلمان ، بار دیگر توسط رکن الدین مختاری بازداشت و پس از شهریور 1320 آزاد شد (عبده ، ج 2، ص 1002، 1034). از آن پس به روزنامه نگاری روی آورد و در شفق سرخ به تألیف مقاله پرداخت و به زندگی ادبی اکتفا کرد (مرسلوند، همانجا). وی در سال 1330 ش درگذشت .

---

منابع :
(1) محمدتقی بهار، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران ، تهران 1357ـ1363 ش ؛
(2) مسعود بهنود، دولتهای ایران از سید ضیاء تا بختیار ، تهران 1366 ش ؛
(3) سالنامة پارس ، سال 1 (1305 ش )؛
(4) جلال عبده ، چهل سال در صحنة قضایی ، سیاسی ، دیپلماسی ایران و جهان ، تهران 1368 ش ؛
(5) محمدرضابن ابوالقاسم عشقی ، کلیات میرزادة عشقی ، چاپ علی اکبر مشیر سلیمی ، تهران 1324 ش ؛
(6) قاسم غنی ، زندگی من ، تهران 1361 ش ؛
(7) سر پرسی لورین ، شیخ خزعل و پادشاهی رضاخان ، ترجمة محمد رفیعی مهرآبادی ، تهران 1363 ش ؛
(8) حسن مرسلوند، زندگینامة رجال و مشاهیر ایران ، ج 1، تهران 1369 ش ؛
(9) حسین مکی ، تاریخ بیست سالة ایران ، تهران 1362ـ 1364 ش ؛
(10) همو، مدرس قهرمان آزادی ، تهران 1358ـ 1359 ش ؛
(11) نشریة قشون ، سال 5، ش 11 (1305 ش )؛
(12) مهدیقلی هدایت ، خاطرات و خطرات ، تهران 1363 ش ؛


/ منیژه ربیعی /