باشْت ، بخش و شهری در استان کهگیلویه و بویراحمد.

1) بخش باشت ، در شهرستان گچساران در جنوب شرقی استان کهگیلویه و بویراحمد، در ناحیة زیرکوه واقع است . از شمال به بخش چرام (شهرستان کهگیلویه )، از مشرق به بخش مرکزی شهرستان ممسنی ، از جنوب به دهستان بکش دو (شهرستان ممسنی ) و دهستان امامزاده جعفر (شهرستان گچساران ) و از مغرب به دهستانهای بویراحمد گرمسیری و امامزاده جعفر محدود است . رشته کوه زاگرس (نام محلی آن کوههای گیلویه ) در آن امتداد دارد. بخش باشت از دو قسمت سردسیر و گرمسیر تشکیل شده و مشتمل بر دهستانهای بابویی و کوهْمَرّه خامی با مراتع سرسبز و خرم است . چشمه های فراوانی دارد و زمینهای مزروعی آن با رود و چاه و قنات آبیاری می شود. بزرگترین رود آن پریاب (یا فریاب ، زهره ، فهلیان ) است .

محصولات عمدة آن گندم ، جو (دیم )، حبوبات و چغندرقند است . دامداری و پرورش زنبور عسل نیز در آن رواج دارد، و از صنایع دستی دارای قالی بافی و گَبَه بافی است .

جادة دوگنبدان (گچساران ) به یاسوج (مرکز استان )، از بخش باشت می گذرد. در آبان 1338 این بخش در شهرستان کهگیلویه تشکیل و بعدها تابع شهرستان گچساران شد. باشت محل سکونت عشایر باوی * یا بابویی لُر زبان است . حدود 586 ، 3 تن از مردم ایل هنوز کوچ نشین هستند. ایل باوی مشتمل بر پنج تیره و چهل طایفة مستقل است و هر تیره به چند طایفه و هر طایفه به چند اولاد تقسیم می شود. تا این اواخر، در رأس هرم قدرت ایل ، خان قرار داشت ، و این مقام موروثی بود. پس از انقلاب اسلامی ، رؤسای تیره ها و بعد ریش سفیدان ادارة ایل را به عهده گرفتند. در دو دهة اخیر، ساختار ایل باوی در منطقة باشت در معرض فروپاشی جدی قرار گرفته است .

2) شهر باشت ، مرکز بخش (جمعیت طبق آمارگیری جاری 1370 ش ، 665 ، 5 تن )، واقع در 47 کیلومتری شمال شرقی دوگنبدان . شهر قلعه ای دارد که بر فراز تپه ای واقع است و سابقاً که خان ایل در آن زندگی می کرد و به یاری مباشر خود از عشایر مالیات (مَنال ) می گرفت . نام این قلعه در وقایع اتّفاقیّه (ص 143) در حوادث راجع به 1298 دیده می شود.

نخستین بار ابن خرداذبه (ص 46ـ47) در قرن سوم ، از باشت به صورت «باش » در کورة اَرَّجان نام برده و ابن بلخی (ص 143) در قرن ششم ، آن را «باشت قوطا» ضبط کرده است : «باشت قوطا ناحیتی است در قهستان سردسیر». در قرن هشتم حمداللّه مستوفی (ص 127) می نویسد: «باشت قوطا ناحیتی است که در کوهستان و سردسیر است ، حاصلش غلّه و اندکی میوه دارد».

به نوشتة فسایی ، در دورة ناصرالدین شاه طول ناحیة باشت از قریة اَنّا (حدود 5ر1 فرسنگی شمال شرقی شهر باشت ) تا قریة لیشتر (حدود سیزده فرسنگی مغرب شهر باشت ) چهارده فرسنگ و عرض آن از قریة پیچاب (حدود پنج فرسنگی شمال غربی شهر باشت ) تا خان حَمّاد (دو فرسنگی مغرب شهر باشت ) شش فرسنگ بود، و از مشرق به نواحی ممسنی ، از شمال به ناحیة «رِوِن » و «بلادشاپور» و «کوهْمَرّه » از مغرب به حومة بهبهان و از جنوب به «ماهورِ میلاتی » محدود می شد (ج 2، ص 1471، 1480ـ1481). امروزه نام برخی از آبادیهای آن ، مانند خان حماد که در کتابهای جغرافیایی قدیم آمده ، در نقشه های جغرافیایی دیده نمی شود.

---

منابع :
(1) ابن بلخی ، فارس نامه ، چاپ گی لسترنج و رینولدالن نیکلسون ، تهران 1363 ش ؛
(2) ابن خرداذبه ، کتاب المسالک والممالک ، چاپ دخویه ، لیدن 1967؛
(3) ایران . وزارت جهاد سازندگی . واحد آمار و برنامه ریزی ، فرهنگ اقتصادی دهات و مزارع استان کهگیلویه و بویراحمد ، تهران 1363 ش ؛
(4) ایران . وزارت راه و ترابری ، دفترچة مسافات راههای کشور ، تهران ( 1366 ش ) ؛
(5) همو، نقشة راههای ایران ، تهران 1370 ش ؛
(6) حسن پارسا، بررسی اجتماعی و اقتصادی باشت بابوئی ، تهران 1347 ش ؛
(7) حمداللّه مستوفی ، کتاب نزهة القلوب ، چاپ گی لسترنج ، تهران 1362 ش ؛
(8) حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیایی ایران ( آبادیها )، ج 6: استان ششم ( خوزستان و لرستان )، تهران 1355 ش ؛
(9) سازمان جغرافیایی نیروهای مسلّح جمهوری اسلامی ایران ، آباده ( نقشه ) ، تهران 1369 ش ؛
(10) منوچهر ضرابی ، «طوایف کهگیلویه »، فرهنگ ایران زمین ، ج 9 (1345 ش )؛
(11) حسن بن حسن فسایی ، فارسنامة ناصری ، چاپ منصور رستگار فسایی ، تهران 1367 ش ؛
(12) مرکز آمار ایران ، آمارگیری جاری جمعیت 1370: نتایج عمومی ، تهران (منتشر نشده )؛
(13) همو، سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده 1366: نتایج تفصیلی استان کهگیلویه و بویراحمد ، تهران 1369 ش ؛
(14) همو، سرشماری عمومی نفوس و مسکن مهرماه 1365، فرهنگ آبادیهای کشور: شهرستان گچساران ، تهران 1367 ش ؛
(15) همو، نقشة تقسیمات کشوری سال 1370: استان فارس ( 1 )، تهران ( بی تا. ) ؛
(16) همو، نقشة تقسیمات کشوری سال 1370: استان کهگیلویه و بویراحمد، تهران ( بی تا. ) ؛
(17) وقایع اتّفاقیّه : مجموعة گزارشهای خفیه نویسان انگلیس در ولایات جنوبی ایران از سال 1291 تا 1322 قمری ، چاپ سعیدی سیرجانی ، تهران 1362 ش .

/ خسرو خسروی /