responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2177

 

بهار ، لاله تیک چند ، فرهنـگ نویس و شاعـر قرن دوازدهم . شهرت او بیشتر به سبب تألیف بهار عجم * از فرهنگهای مهم و مستند فارسی است . تاریخ ولادت وی در منابع ذکر نشده است ؛
اما از آنجا که در 1152 که دیباچة بهارعجم را می نوشته 53 ساله بوده است ، باید در 1100 به دنیا آمده باشد (رجوع کنید به بهار، 1916، دیباچه ، ص 2).

بهار اهل دهلی بود و در نزدیکی نهر نوّاب سعادت خان زندگی می کرد (ترقیمة بهار عجم ، 1270، ج 2، ص 802). دربارة منشأ قومی او اختلاف نظر هست . به نوشتة بیشتر تذکره نویسان ، از جمله گارسن دوتاسی ، وی از قوم کهتری است ، اما بعضی وی را برهمن (رجوع کنید به میرتقی میر)، زرگر (رجوع کنید به قائم ، ص 25 به بعد)، یا زرگر کهتریان (قدرت الله قاسم ، ج 1، ص 114 به بعد؛
برای ارتباط «زرگر» «کهتری » رجوع کنید به رز، ج 3، ص 439 به بعد)، کایته یا کایسته (صدیق حسن خان ، ص 69؛
سری رام ، ج 1، ص 612) دانسته اند که گفتة اخیر به نظر درست نمی آید.

بهار عربی را خوب می دانست و در فارسی مهارت کامل داشت (علی ابراهیم خلیل ، ص 64). او زبان و ادب فارسی را نزد مولانا ابوالخیر خیرالله وفایی ، که ظاهراً همان خیرالله بن لطف الله مهندس لاهوری است ، و سراج الدین علی خان آرزو آموخت . اشپرنگر (به نقل از علی ابراهیم خلیل ) و گارسن دوتاسی (ج 1، ص 281) از سفر بهار به ایران سخن گفته اند که به نظر درست نمی آید.

بهار به فارسی و اردو شعر می سرود. آرزو (ص 311) وی را فقط فرهنگ نویس دانسته و به شعر و شاعری او اشاره نکرده است . بعضی تذکره نویسان با اینکه از شعر فارسی او سخن گفته اند، اشعار کمی از وی نقل کرده اند. تذکره نویسان اردو نیز گاهی از اشعار اردوی او یاد کرده اند. بیشترین رقم اشعار او که 31 بیت است ، در تذکرة چمنستان شعرای دکن آمده است (برای دیگر اشعار او رجوع کنید به حسینی ؛
سری رام ).

سال وفات بهار به درستی معلوم نیست ، اما مسلّم است که مدتی قبل از تألیف تذکرة شعرای اردو (تألیف میرحسن در 1188) از دنیا رفته است . اِندرمَن ، گردآورندة بهار عجم ، دربارة مرگ بهار توضیح کافی نمی دهد. ظاهراً وی تا 1180 در قید حیات بوده که توانسته است از مصطلحات وارسته استفاده کند. مولوی عبدالمقتدرخان نیز وفات او را در 1180 نوشته است (کتابخانة عمومی شرقشناسی خدابخش ، ج 9، ص 34).

بهار مؤلفی پرکار بود (رجوع کنید به میرتقی میر)، اما در حال حاضر، جز بهار عجم ، پنج کتاب به او منسوب است :

1) نوادرالمصادر ، مشتمل بر مقدمه ، 24 باب ، و خاتمه که ، به گفتة مؤلف آن ، نخستین کتاب دربارة مصادر فارسی است . مؤلف در این کتاب ، مصادر را به ترتیب حروف الفبایی ، و مشتقات را ذیل مصادر آورده است . نسخة مؤلف در 1272، در دهلی به چاپ رسیده است . احتمالاً نوادرالمصادر و ابطال ضرورت (رجوع کنید به ادامة مقاله ) همزمان تألیف شده اند (رجوع کنید به ابطال ضرورت ، ص 61؛
و نوادرالمصادر ، ص 3). نکتة مهم دربارة این دو کتاب ، این است که در زوائدالفوائد منسوب به آرزو (نسخة کتابخانة رامپور که به مصدر «نشستن » ختم می شود)، بعضی عبارات تقریباً با عبارات نوادرالمصادر یکی است (رجوع کنید به انور) و روشن نیست که اصل عبارات از بهار است یا آرزو. نسخة دیگری از این کتاب در کتابخانة بانکی پور پتنه موجود است (کتابخانة عمومی شرقشناسی خدابخش ، ج 9، ص 32).

2) جواهرالحروف . به گفتة مؤلف ، این کتاب گردآوری مطالبی است که از سایر فرهنگها، مانند سراج اللغه ، و شروح آنها گرفته شده است (رجوع کنید به مقدمة جواهرالحروف ) و مشتمل بر مقدمه و دو باب و خاتمه است و همزمان با ابطال ضرورت نوشته شده است (رجوع کنید به دیباچة جواهرالحروف ، ص 2). جواهرالحروف در 1267 در کانپور چاپ شده ، و بلوخمان (ص 30) از این کتاب ستایش بسیار کرده است .

3) ابطال ضرورت . موضوع این رسالة 78 صفحه ای ضرورت شعری است . بعضی از مباحث ضمنی این کتاب بسیار قابل توجه است . این کتاب در دهلی (1268) چاپ و منتشر شده است .

4) شرح نصاب بدیع . در شرح نصاب بدیع محمدشریف است که در آن واژه های عربی و فارسی مشترک الشکل و مختلف المعانی درج شده است . نسخة خطی آن در کتابخانة بانکی پور پتنه موجود است (کتابخانة عمومی شرقشناسی خدابخش ، ج 9، ص 50).

5) جواهرالترکیب (رجوع کنید به کریم الدین ، ص 56؛
سیدمحمد عبدالله ، ص 165).


منابع :
(1) سراج الدین علی بن حسام الدین آرزو، مجمع النفائس ، نسخة خطی کتابخانة دانشگاه پنجاب ، ش 24 PfI ؛
(2) لاله تیک چند بهار، ابطال ضرورت ، دهلی 1268؛
(3) همو، بهار عجم ، لکهنو 1916؛
(4) همو، جواهرالحروف ، کانپور 1267؛
(5) همو، نوادرالمصادر ، دهلی 1272؛
(6) فتحعلی حسینی ، تذکرة ریخته گویان ، حیدرآباد دکن 1933، ص 21ـ24؛
(7) علی ابراهیم خلیل ، گلزار ابراهیم ، یا، گلشن هند ، علیگره 1352/ 1934؛
(8) لاله سری رام ، خمخانة جاوید ، ج 1، دهلی 1908، ص 612 ـ 614؛
(9) صدیق حسن خان ، صبح گلشن ، بهوپال 1295؛
(10) سیدمحمد عبدالله ، ادبیات فارسی مین هندوون کاحصّه ، دهلی 1942؛
(11) قدرت الله قاسم ، مجموعة نغز ، لاهور 1933؛
(12) قیام الدین علی قائم ، مخزن نکات ، 1168، ص 25، 26؛
(13) کریم الدین ، تذکرة شعرای هند ، چاپ فیلن ، ص 56 به بعد؛
(14) میرتقی میر، نکات الشعراء ، دکن 1935، ص 133 به بعد؛


(15) Manohar Sahai Anwar, Siraj ud Din Ali Khan Arzu: his life and works , Doctoral dissertation, University of Punjab, 60, 146, 149;
Blochmann, "Contributions to



(16) Persian lexicography", Journal of the Royal Asiatic Society , I (1898);
(17) Khuda Bakhsh Oriental Public Library, Catalogue of the Arabic and Persian manuscripts in the Oriental Public Library , prepared by Maulavi Abdul Muqtadir, vol. 9, Bankipore, Patna;
(18) H. A. Rose, A glossary of tribes, etc. ;
(19) Sprenger, Oudh catalogue , Calcutta 1854, 211;
(20) Garcin de Tassy, Histoire de la littإrature Hindouie et Hindoustanie , I, 281 ff., III, 359.

/ وحید قریشی ، تلخیص از ( د. اردو ) /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2177
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست