بهاءالدّین بغدادی ، محمّدبن مؤیّد، از دبیران و استادان ترسّل (= نامه نگاری دیوانی ) در قرن ششم . به گفتة حمداللّه مستوفی (ص 668) او برادر کهتر شیخ مجدالدّین بغدادی * (بغدادکی ) خوارزمی ، عارف مشهور اواخر سدة ششم و آغاز سدة هفتم ، است . جامی (ص 427) ضمن تأیید این سخن ، می گوید اصل خاندان آنان از بغداد است . خوارزمشاه از خلیفة بغداد تقاضای طبیب کرد و خلیفه ، پدر مجدالدین را فرستاد. بهاءالدین محمد، منشی علاءالدّین تَکِش خوارزمشاه (حک : 568ـ596) بود. بهاءالدین همراه شهاب الدین مسعود، حاجب بزرگ علاءالدین تکش ، و سیف الدین مردان شیر خوانسالار، برای مذاکره دربارة صلح نزد منگلی بیگ فرستاده شد. او آنان را مقید کرد و نزد سلطانشاه (متوفی 589)، برادر تکش که با او مخالف بود، به مرو فرستاد و تا 585 که بین دو برادر صلح شد در زندان بودند (جوینی ، ج 2، ص 23).

بهاءالدین بغدادی قبلاً نیز به سبب اختلاف با نظام الملک شمس الدّین مسعودبن علی هروی (متوفی 596)، وزیر سلطان علاءالدین تکش خوارزمشاه ، زندانی شده بود (عوفی ، ج 1، ص 139). وی رسالة حبسیه اش را که نمونه ای عالی از نثر فارسی است ، به هنگام دومین حبس خود نوشت . پس از آزادی ، دوباره به خدمت علاءالدین تکش درآمد. عطاملک جوینی (ج 2، ص 28) می گوید در 588 بهاءالدین در آزادوار با جدّ پدرم در حضور شاه مباحثه کرده است . بنابراین ، مطلب امین احمد رازی (ج 1، ص 106) دربارة تاریخ درگذشت او (545) ـ که رضاقلیخان هدایت (ج 1، ص 444) نیز آن را نقل کرده ـ اشتباه است ، و به احتمال قریب به یقین ، وی پس از 588 درگذشته است .

از بهاءالدّین بغدادی کتاب التوسل الی الترسّل * باقی مانده که به اهتمام احمد بهمنیار و مقدمة محمد قزوینی در 1315 ش در تهران چاپ شده است . از او اشعار فارسی و عربی هم باقی مانده که در آنها از گرفتاریهای حبس و بند شکوه کرده است . عوفی (ج 1، ص 139ـ142)، ضمن تجلیل از او، یکی از قصایدِ فارسی او را به طور کامل و چند بیت از دو قصیدة دیگرش را آورده است . سعدالدّین وراوینی (ج 1، ص 7) نیز او را ستوده و در مقدمة مرزبان نامه آورده که به رسالات بهاءالدّین توجه داشته است .

---

منابع :
(1) امین احمد رازی ، هفت اقلیم ، چاپ جواد فاضل ، تهران 1340 ش ؛
(2) عبدالرحمان بن احمد جامی ، نفحات الانس ، چاپ محمود عابدی ، تهران 1370 ش ؛
(3) عطاملک بن محمد جوینی ، کتاب تاریخ جهانگشای ، چاپ محمدبن عبدالوهاب قزوینی ، لیدن 1911ـ1937، چاپ افست تهران ( بی تا. ) ؛
(4) حمدالله بن ابی بکر حمدالله مستوفی ، تاریخ گزیده ، چاپ عبدالحسین نوائی ، تهران 1362 ش ؛
(5) سعدالدین وراوینی ، مرزبان نامه ، چاپ محمد روشن ، تهران 1367 ش ؛
(6) محمدبن محمد عوفی ، لباب الالباب ، چاپ ادوارد براون و محمد قزوینی ، لیدن 1903ـ 1906؛
(7) رضاقلی بن محمد هادی هدایت ، مجمع الفصحا ، چاپ مظاهر مصفا، تهران 1336ـ1340 ش .

/ محمود مهدوی دامغانی /