responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2124

 

بویالی کوی ، مجموعه ، چند بنای تاریخی پیوسته به هم در آناطولی که نمونه ای از معماری سنتی ترکان آسیای میانه به شمار می رود. این مجموعه مشتمل است بر دو آرامگاه و یک خانقاه در خارج روستایی به همین نام ، و بر سر راه شهرهای افیون قره حصار ـ سنجانلی . از تاریخ ساخت و بانی این مجموعه اطلاعات دقیقی در دست نیست . اولیا چلبی ، که در قرن یازدهم از این ناحیه عبور کرده ، این مجموعه را «قریة بویالو» نامیده و آن را روستایی مسلمان نشین با یکصد باب خانه واقع در دامنة کوه علی داغی ، و «زعامت » (تیول ) عثمان پاشازاده وصف کرده است . مجموعة بویالی کوی در وسط بوستان زیبایی بنا شده و گنبد آرامگاه «سید قریشی » در مرکز آن قرار گرفته است . خدمات این زیارتگاه و تکیة دورة عثمانی در قرن یازدهم بر عهدة درویشان بکتاشی بوده است . نام ولیّ مدفون در این آرامگاه در بعضی نسخه های سیاحتنامه (کتابخانة موزة طوپقاپی سرای ، بغداد کوشکی ، ش 1384، گ 17) «سیدقریشی » و در نسخه ای دیگر (بغداد کوشکی ، ش 1380، گ 13) ( سید ) قُرتی ، قریتی ، قرتبی آمده است .

این بنا، که تکیه ای سرآمد همة تکیه های زمان خود بوده ، برای سکونت زایران ، و خادمان آرامگاه ساخته شده بود. احتمالاً این محل پس از قرن نهم ، به صورت تکیة بکتاشیه درآمده و ازینرو تکیة سلطان بویالی نیز خوانده می شده است . به گفتة اولیا چلبی ، وجه تسمیة بویالی ( = رنگی ) ، به سبب تولید مادّة خام نوعی رنگ قرمز در آن روستا بوده است .

همة منابع متأخر دربارة افیون قره حصار و حومة آن ، بانی این مجموعه را قریش بن الیاس بن اُغوز معرفی کرده اند. ظاهراً، در آنجا ضریحی نیز وجود داشته که مُبیّن این مطلب بوده است ، ولی امروز، هیچ کتیبه ای بر روی این ضریح دیده نمی شود.

خانقاه ـ تکیة بویالی کوی در 1347ش /1968، چندان خراب شده بود که می خواستند آن را یکسره ویران و از سنگهای آن برای ساختن مدرسه ای استفاده کنند، اما ادارة اوقاف در 1359 ش / 1970، از مصالح موجود استفاده کرد و بازسازیهایی در آنجا انجام داد.

بقایای این مجموعه نشان می دهد که ابتدا، در اطراف آن ، دیواری وجود داشته است . به گفتة اولیا چلبی ، در صحن این مجموعه ، که در آن زمان باغی با صفا بوده ، سنگ قبرهای شکسته و واژگون شدة بسیاری وجود داشته است . گویا بعضی از سنگ قبرهای اسلامی موجود در موزة افیون ، که دارای نقوش انسان است ، از این مکان بدانجا برده شده است . این خانقاه مستطیلی است به ابعاد 22 در 15متر، که با سنگهای تراش خوردة نامساوی ساخته شده و تنها در چهارچوبهای آن آجر به کار رفته است . قسمتهایی از دیوارها از دورة روم شرقی است . این بنا برخلاف تصوّر، یک طبقه ساخته شده است ، فقط در بالای دهلیز ورودی آن ، اتاقی وجود داشته است . این دهلیز ورودی از طریق اتاقهایی با طاقهای گنبدی دو طرف دهلیز، به تالار میانی وسیعی منتهی می شود. در وسط این تالار، قبّه ای استوار بر چهار ستون جمع و جور از نوع ستونهای روم شرقی وجود داشته است . وجود محرابی در انتهای این تالار ثابت می کند که این مکان مسجد بوده است . در هر یک از دو طرف این تالار، دو اتاق با طاقهای گهواره ای دیده می شود.

دو عنصر دیگر این مجموعه ، گنبد و دو مقبرة ایوان مانند آن است . دیوار قبلة خانقاه و مقبرة ایوانی آن ، که در جهت دیوار قبله و در فاصلة 580 متری آن قرار دارد، از سنگهای چهارگوش ، با رنگهای متفاوت و دقت بسیار، ساخته شده است و گنبدی آجری آن را می پوشاند. در قسمت پایین مقبره ، یک مخزن مخصوص مومیایی ، و در بالای آن ، یک مسجد ـ مقبره هست که دو راه پلّة جانبی به آنجا راه دارد. این مقبرة ایوانی ، که نمونة بسیار کهن هنر ترکان آسیای میانه به شمار می آید، همانند نمونه های دیگر، دارای پایه های سه گوش و برآمدگیهایی در پایین است . نمونه های این مقبره های ایوانی ، که بعضی از آنها تخریب شده ، هنوز در شهرهای آناطولی ، از جمله افیون ، آقشهر، قونیه و آماسیه وجود دارند.

در نتیجة تحقیقاتی که در 1347ش /1968 انجام گرفت ، معلوم شد که این مجموعه خانقاه ـ مقبره بوده که همانند بیشتر بناهای مشابه ، در نتیجة سلطة ترکان و اسکان طوایف ترک خراسان و آسیای میانه در آنجا، در کنار بنایی از دورة روم شرقی ، و یا به جای آن و یا حتی با استفاده از مصالح ساختمانی آن ، بنا شده است . در اینجا نیز خانقاه ، منسوب به پیری از اهالی خراسان بوده است . مقبرة ایوانی این مجموعه و نیز سنگ قبرهای اسلامی مزیّن به نقوش انسان ، حیوان ، صحنه های شکار نمایندة همین وابستگی است .


منابع :
(1) محمدظلی بن درویش اولیاچلبی ، سیاحتنامه ، استانبول 1928ـ 1938، ج 9، ص 36؛


(2) Oktay Aslanapa, "Selµuk Devlet Adam âMubarezدddin Ertoku íTaraf ândan yapt âr âlan A ªbideler", I stanbul غniversitesi, Edebiyat Fakدltesi I slہm Tetkikleri, Enstitدsد Dergisi , Istanbul, é/1 (1956-1957), 106;
K. Erdmann,

(3) "Die Beiden tدrkischen Grabsteine...", Beitraege zur Kunstgeschichte Asiens, in Memoriam Ernst Diez , Istanbul 1963, 121-130;
(4) idem, "Vorosmanische Medressen und Imarets...", Studies in Islamic art in honour of Prof. K.A. C. Creswell , Cairo 1965, 50, no.12, ill. 8;
(5) idem, "Weitere Nachtraege zu den Beobachtungen...", Archaeologischer Anzeiger , Berlin 1957, 361-372, ill 3;
(6) Semavi Eyice, "Anadolu'da Orta Asya Sanat Geleneklerinin Temsilcisi Olan Bir Eser: Boyallkخy Hanlkahl", I stanbul غniversitesi , Edebiyat Fakدltesi, Tدrkiyat Mecumuasl , XVI, Istanbul 1971, 39-56, plate I-XVII;
(7) Aptullah Kuran, Anadolu Medreseleri , Ankara 1969, I, 44-46;
(8) Katherina Otto-Dorn, "Tدrkische Grabsteine mit Figurenreliefs aus Kleinasien", Ars Orientalis , ê, Ann Arbor, Mich. 1959, 63-76;
(9) Haydar عzdemir, Afyon Vilہyeti Tarih µesi , Afyon 1961, 19;
(10) Haydar عzdemir and Sدleyman Gخncer, Afyon I li Turistik K i lavuzu , Istanbul 1963;
(11) Metin Sخzen, "Anadolu'da Eyvan Tipi Tدrbeler", Anadolu Sanat i Ara ít i rmalar i , I, Istanbul 1968, 179-181.

/ سماوی اییجه ، تلخیص از ( د. ا. د. ترک ) /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2124
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست