بونه ، نام قدیم شهر عَنّابه ، در ساحل شرقی الجزایر. روشن نیست که از چه زمان نام عَنّابه یا به گفتة لئوی افریقایی (ج 2، قسم 5، ص 61) «بلدالعُنّاب »، در اشاره به میوه ای که در آنجا به عمل می آمده ، متداول شده است . جغرافی دانان پیشین مسلمان آن را بونه نامیدند (مقدسی ، ص 216؛ ابن حوقل ، ص 76) که از اسم کهن آن هیپونا گرفته شده و گواه تاریخ کهن آن است .

این شهر به طور پیاپی زیستگاهی فنیقی ، شهری پونیایی ، مایملک شاهان نومیدیایی و شهری رومی به نام هیپو رگیوس بوده است . این شهر در دورة مسیحیت هنگامی که قدیس آوگوستینوس اسقف آنجا بود (395ـ430)، اهمیت بسیاری داشت . واندالها آنجا را تسخیر کردند (430)، دوباره به تصرف روم شرقی در آمد، و در پایان قرن اول یا دوم سرزمینی اسلامی شد.

مرکز شهر در طول قرنها تغییر کرده است . بکری در این مورد از همه دقیقتر است . او سه موضع را مشخص می کند: شهری که «اَگوشتین ( افشتین ) حکیم دین مسیح » باعث معروفیت آن شده ، و بر تپه ای واقع شده بود که به احتمال زیاد همان تپه ای است که امروزه کلیسای آوگوستینوس قدیس بر آن قرار دارد. بر دامنة آن «شهر سبوس » گسترده شده ، که به نام امیرزادة زیری که آن را به عنوان سهمش (؟) دریافت کرد، مدینة زاوی نیز نامیده شده است (ص 54 ـ 55). این محل از شهرِ قدیمی ، که برای اکتشاف حفاری می شود و اولین شهر اسلامی پررونق در قرن پنجم بوده است ، از آنجا که بیش از حد در معرض حملات خارجی بود، بتدریج متروک و زیر گل ولای رودخانة سِیبوز ناپدید شد. سرانجام در سه مایلیِ مدینة زاوی ، بونة جدید (البونة الحدیثة ) در جایی امن تر سربرافراشت ، و بعد از 450، بارویی برگرد آن کشیده شد (همان ، ص 55). این محله امروز بر بالای تپه ای مشرف به بندر قرار دارد. در 425 مسجد جامعی که یادآور ویژگیهای مساجد جامع قیروان و تونس است ، در آنجا بنا شد. این مسجد بعدها به نام زاهدی موسوم به سیدی ابومروان (متوفی 550/1111) معروف شد.

بونه ، همچون بِجایَه * ، پایگاهی برای دریازنی بود، و به این دلیل پیزاییها و جنوواییها به آنجا حمله بردند (425/ 1034). راجر دوم سیسیلی آن را در 548/1153 گرفت و امیری حَمّادی را در آنجا گماشت (رجوع کنید به ادریسی ، ج 1، ص 291). در 555 موحدون * آن را گرفتند. در اواسط قرن هفتم به قلمرو حفصیان * منضم شد؛ اما غالباً مستقل از تونس بود، و حاکمانی از بجایه یا قسطنطینه داشت . بونه در 939ـ940 به خیرالدین ، حاکم شهر الجزایر، متوسّل شد، نیروهای ترک آن را اشغال کردند و تا 1246 در تصرف داشتند.

( شهر جدید در 1287 ساخته شده است . شهر عَنّابِه بندر مهم تجاری و ماهیگیری و صادرکنندة عمدة کانیها خصوصاً سنگ آهن و فسفاتها از ذخایر تِبِسه است و مجتمع آهن و فولاد از صنایع مهم آن است ( بریتانیکا ، ذیل «عَنّابه »). جمعیت شهر در 1366 ش / 1987، 951 ، 453 نفر بوده است (مجیدی سورکی ، ص 5) ) .

---

منابع :
(1) ] ابن حوقل ، کتاب صورة الارض ، چاپ کرامرس ، لیدن 1967؛
محمدبن محمد ادریسی ، کتاب نزهة المشتاق فی اختراق الا´فاق ،

(2) بیروت 1409/1989؛
(3) عبدالله بن عبدالعزیز بکری ، کتاب المغرب فی ذکر بلاد افریقیة و المغرب ، پاریس 1965؛
(4) حسن بن محمد لئوی آفریقائی ، وصف افریقیا ، ترجمه عن الفرنسیة محمد حجی و محمد اخضر، بیروت 1983؛
(5) علی مجیدی سورکی ، الجزایر ، تهران 1375 ش ؛
(6) محمدبن احمد مقدسی ، کتاب احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم ، چاپ دخویه ، لیدن 1967؛


(7) Encyclopaedia Britannica , Chicago 1998 (computer disk), s.v. "Annaba"];
(8) Fإraud,"Documents pour servir ب l'histoire de Bآne", R. Afr . (1873);
(9) G. Mar µais, La mosquإe de Sidi bou Meroua ¦n , in Mإlanges William Mar µais , 225-236.

/ ژ.مارسه ( د.اسلام ) /