responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2101

 

بوقَلَمون (نیز بوقَلْمون به ضرورت وزن شعر در فارسی ) ، شکل کوتاه شدة اَبوقَلَمون ، مُعرّب هوپُکَلَمُن یونانی (گویا اصلاً به معنای «پارچة راه راه »؛ رجوع کنید به ر. دُزی ، ج 1، ص 6ـ7، ذیل «اَبوقَلَمون »)، نامی که به چند چیز یا جانور که «رنگ آن متغیر می نماید»، مانند گونه ای پَرَند، سنگ گرانبهای یَشْب ، حِرباء و، سرانجام ، بوقلمون (پرندة خانگی معروف )، اطلاق شده است . تحول معنایی این واژه را در عربی و فارسی می توان به ترتیب زیر بیان کرد:

به معنای اصلی آن در عربی ، که مطابق با معنای اصطلاحی یونانی آن بوده است ، پارچه «ثَوب »ی بود که در یونان می بافتند، که چون آن را به زاویه های مختلف در برابر آفتاب می گرفتند، رنگهای گوناگونی نشان می داد ـ یعنی پارچة «مَوجدار » (مثلاً در یاقوت حموی ، ج 4، ص 166؛ نیز رجوع کنید به سیرافی ، به نقل ابن منظور، ذیل واژة «قَلَمُون »). احتمالاً با تقلید فنّ بافت پارچة یونانی مذکور، بافندگان مصری ، بویژه در تِنّیس و دِمیاط ، علاوه بر آن پارچه ، جامه ها و فرشهای «متلوّن » (رجوع کنید به الفَرش الابوقَلَمون در یاقوت حموی ، ج 1، ص 882، در وصف تنّیس ، یا الفَرش القَلَمونی «به همه رنگ »، همان ، ج 2، ص 603، در وصف دمیاط ) و همچنین پارچه ها یا جامه های رنگارنگ («الثَیاب الملوَّنة »؛ همان ، ج 1، ص 882) می ساختند؛ نیز رجوع کنید به ناصرِخسرو، 1367 ش ، ص 65: «بدین شهر ( تنّیس ) بوقلمون بافند که در همة عالم جای دیگر نباشد ( و ) آن جامه ای است رنگین که به هر وقتی از روز به لونی دیگر نماید.» نیز به گزارش ناصرخسرو، چنین بر می آید که بوقلمون بسیار گرانبها بوده و بافندگان مصری آن را «قاصِداً» فقط برای سلطان ، برای «جامة عماری شتران و نمدِ زین اسپانِ» شاهی (همان ، ص 66، 82)، پارچة خیمة سلطنتی (ص 82) و برای «فرش و طرح » حَرَم کاخ سلطان (ص 98) می بافتند (نیز رجوع کنید به همان ، ص 93، که سفالینة ( کاسه ، قَدَح ، طَبَق و غیره ) بسیار لطیفی را ذکر می کند که در مصر می ساختند و آن را چنان رنگ می کردند که «رنگ بوقلمون را می ( مانست ) ، چنان که از هر جهتی که ( می داشتی ) رنگِ دیگر ( می نمود ) »). مقدسی (قرن چهارم ) در احسن التقاسیم مادة اولیة پارچة ابوقلمون را مأخوذ از جانوری دریایی به همین نام پنداشته است (ص 240ـ241؛ ترجمة فارسی ، ج 1، ص 345): «یکی از عجایب بسیار این اقلیم ( = «اقلیم المَغرب »، یعنی اندلس و شمال افریقا، جز مصر ) اَبوقَلَمون است ، و آن جانوری است («دابَّة ») که خود را به سنگهایی در کنارة دریا می مالد و ( بدینسان ) وَبَر ( =مویها، پشم ، کرک ) آن ( بر آن سنگها ) می ماند. این وَبَر به نرمیِ ابریشم و به رنگ زَر... و کمیاب است . آن را گِرد می آورند و با آن پارچه هایی می بافند که در روز به رنگهای گوناگون جلوه می کند. پادشاه بُردنِ این پارچه را به کشورها ( ی دیگر ) منع کرده است ، مگر آنچه از دید آنها ( یعنی مأموران دولت ) پنهان شود. ( بهای ) این پارچه / جامه چه بسا به ده هزار دینار می رسد.» شرح این «عَجیبه » را مقدسی ظاهراً از اصطخری (ص 42) نقل کرده است ؛ ولی اصطخری نامی برای این «دابّه » که «در وقتی از سال از دریا در شَنتَرین ( = سانتارِم ، شهری در مغرب کشور پرتغال ، واقع بر رودِ تاگوس (تاجه ) ) پدید می آید» ذکر نکرده است (ضمناً اصطخری چنین می گوید که «شاهان بَنی اُمیّه ( در اندلس ، یعنی شبه جزیرة ایبری ، شاملِ پرتغال کنونی ) پارچه ها (یا جامه ها)ی بافته شده از این مادّه را به خود اختصاص داده اند»). به توضیحِ دُزی (ج 1، ص 853) و دیگران ، «دابّة » منظورِ اصطخری نرم تَنان دو کفه ای دریایی بزرگی از جنسهای پینا ، میتیلوس ، پتریا و غیره اند که در دریاهای گرم و معتدل زندگی می کنند و برای تخمگذاری و نصب صدف خود بر سنگهای ساحلی رشته هایی از تارهای دراز و نرم و محکم ترشح می کنند (به نام بیسوس ؛ در عربی ، «صُوف البحر»، یعنی «پشم دریا»؛ رجوع کنید به حکیم مؤمن ، ص 570: «صوف البحر چیزی است شبیه به پشم که از صدف بزرگی در بحر مغرب گرفته می شود»). از روزگاران بسیار کهن ، بویژه ساکنان کرانه های مدیترانه ، این الیاف نرم و لطیف را برای بافتن منسوجی به کار می بردند که چنان می درخشید که گویی زَرَک (ریزة ورق زر) بر آن پاشیده باشند. با آن ، جوراب و دستکش می بافند، که بسیار گران است ، و حتی آن را با پشم ترکیب می کنند و پارچة مرغوبی می بافند. بنابراین ، ابوقلمونِ «متلّون »ی که در مصر می بافتند ظاهراً ربطی به منسوج مذکورِ «صوف البحر» شنترین ندارد، و اطلاق نامِ «ابوقلمون » به «دابّة » مزبور درست نمی نماید.

در شعر کهن فارسی ، «فرشِ بوقلمون » مجازاً به معنای «فرش یا بساطِ چند رنگ » در وصف زیباییهای رنگارنگ طبیعت در بهاران به کار رفته است ، مثلاً: «باد در سایة درختانش / گسترانیده فرش بوقلمون » (سعدی ، ص 29).

واژة بوقلمون در ادب فارسی توسّعاً به معنای «دیبای رومی ( =حَریرِ اَلوان روم شرقی ) که هر لحظه به رنگی نماید» نیز به کار رفته است (رجوع کنید به برهان قاطع ، ذیل واژه های «بوقلمون » و «دیبا»؛ نیز رجوع کنید به دو مفهوم جدیدِ «رومی » و «ابریشمی » در وصف پارچة «بوقلمون » در القاموس المحیط فیروزآبادی ، ج 3، ص 683 ( «ثوبٌ رومیّ ییلوَّن اَلواناً» ) و در أقرب المَوارد شَرتونی ، ج 2، ص 1035 ( «ثوبٌ رومیّ مِن ابریَم یَتلوّن لِلعُیون ألواناً» ) ). کاربرد استعاری این مفهوم جدید بوقلمون در ادب فارسی بسیار است ، مثلاً: «فروزان تیغِ او هنگام هیجا/ چنان دیبایِ بوقلمون ملوَّن » (منوچهری ، ص 65) و «خوبتر از بوقَلَمون یافتیم / بوقلمونیها در نوبهار» (همان ، ص 170).

تلوّن پارچة بوقلمون منجر به کاربرد مجازی دیگری در ادب کهن فارسی در اشاره به فراز و نشیبهای روزگار و دگرگونیهای بَخت (به عنوان صفتی برای عالَم ، ایّام ، دَهر ، سپهر و غیره ) یا در کنایه به «تلوّن مزاج » برخی اشخاص گشته است (برای مثالها رجوع کنید به دهخدا، ذیل واژه ، بویژه ، تعبیرِ جالب خاقانی ، «بوقلمون بافِ صبح و شام » در استعاره به بَخت نافرمان و ناپایدار؛ در ملامت اشخاص «متلوّن المزاج یا چند چهره رجوع کنید به ناصرخسرو، 1304ـ 1307 ش ، ص 371: «چرا با جامِ مِی ، می عِلْم جویی ؟/ چرا باشی چو بوقلمون ملوّن ؟»).

در منابع عربی ، اَبوقلمون به پرندة نامشخصی اطلاق شده است . یاقوت (ج 1، ص 885)، به نقل از «صاحب تاریخ تنّیس » ( ؟ ) ، این پرنده را جزو پرندگان بسیاری که در آنجا یافت می شد، ذکر کرده است . ابن منظور (همان جا) روایت سیرافی را از یک مصری نقل می کند که ابوقلمون مرغی آبی بود که به رنگهای گوناگون در می آمد و پارچة ابوقلمون به نام این پرنده خوانده شده است . هویت واقعی پرنده ای که دارای چنین پر و بال متلوّن یا چندرنگی بوده باشد نامعلوم است (رجوع کنید به برهان قاطع ، واژه های ( اَ ) بوقلمون ، که مؤلفِ آن فقط می گوید که «نام مرغی نیز هست »). قزوینی (ص 269) ابوقلمون را همان «اَبوبَراقِش * » می داند که ، به گفتة او، پرندة خوشخوانی به بزرگی لک لک است ، دارای گردن و پایهایی بلند و منقاری سرخ ، که ( پَر و بالش ) هر ساعت به رنگی در آمده سرخ و آبی و سبز و زرد می شود. قزوینی می افزاید که پارچه ها ( یا جامه ها ) ی موسوم به ابوقلمون که از روم (بیزانس ) می آوردند، از روی الگوی رنگهای متغیر این پرنده بافته می شد. مع ذلک ، دَمیری ، که غالباً اوصاف جانوران «شگفت انگیز» را از قزوینی نقل می کند، می گوید: ابوبراقش پرنده ای مانند گنجشک است که به رنگهای مختلف در می آید («یَتَلوَّنُ ألواناً») و در «تنقُّل » و «تحوّل » به آن ، مَثَل می زنند (ج 1، ص 229). غالب ، در حالی که «ابوبراقش » را به «سِهرة دُمگاه سفید » اطلاق کرده است (ج 1، ص 10)، «ابوقلمون » را مترادف «زُمَّت » («زاغِ نوک سرخ ») ذکر می کند، که نوک و پایهایی سرخ و پر و بالی سیاهِ بّراق با تلالو آبی رنگ دارد (همان ، ج 1، ص 14؛
برای وصف و تصویر «سِهرة دُمگاه سفید» که نَرِ آن شکمی به رنگ سرخ روشن ، دُمگاهی سفید، پُشتی خاکستری مایل به آبی ، و چانه و پیشانی و تارک و دُمی سیاه دارد، رجوع کنید به اسکات و دیگران ، ص 344 و لوحة 335؛
برای «زاغ نوک سرخ »، رجوع کنید به همان ، ص 261 و لوحة 248).

در منابع عربی ، گاهی واژه ابوقلمون را به سنگ گرانبهای یَشب * / یَشْف نیز اطلاق کرده اند. به گفتة احمد غافِقی (قرن ششم ؛
به نقل ابن بیطار، ج 4، ص 209، واژة یَشف )، برخی گمان می کردند که یشف گونه ای یاقوت حَبَشی «ملوَّن » است که در شرق ابوقلمون نام دارد (رجوع کنید به حکیم مؤمن ، ص 41، که ابوقلمون را فقط مترادفِ «حَجَرالیشب / الیشف » آورده است . این که در برهان قاطع ، ذیل واژه ، چنین می خوانیم که «اهل مشرق سنگ پُشت ( کذا؛
اصلاً به معنای سُلحفاة ، لاک پشت ) را بوقلمون گویند»، «سنگ پشت » قرائت نادرستی از «سنگِ یَشبِ» فارسی است ). مسعودی نیز (ج 2، ص 437ـ 438) صورتی از این واژه ، یعنی باقَلَمون ، را به عنوان سنگ گرانبهایی ذکر کرده است که تلوّنی مانند تلوّن پرهای بال و دُم طاووسِ نر داشت و با آن نگینهای («فصوص ») معروف به «باقلمون » را می ساختند که رنگهای مختلفی از سرخ و سبز و زرد می نمایانید، و این تلوّن به «صَفا»یِ «آب » آن سنگ و به اختلاف زوایای دیدِ ناظر بستگی داشت (نیز رجوع کنید به یَشب ).

در فارسی ، حِرباء * (آفتاب پرست ) را نیز به سبب توانایی این جانور به تغییر رنگ ، بوقلمون نامیده اند. تنی چند از دانشمندان اروپایی واژة ابوقلمون را اصلاً به معنای حرباء و مأخوذ از نام یونانی آن ، خامائیلئون (لفظاً به معنای «شیرِ زمین / زمین خَز») دانسته اند (مثلاً سیلوستر دو ساسی ، به نقل هویسمان در د.اسلام ، چاپ دوم ، ذیل « n ¦alamu ¤K ¦Abu »، و باربیه دو مِنار و پاوه دو کورتی در ترجمة فرانسوی مروج الذهب مسعودی ، ج 2، ص 437). این ریشه شناسی نادرست را مُعین (ذیل واژه ) بی ذکر مأخذ، نقل کرده است ، در حالی که بوقلمون فقط در زبان فارسی به معنای حرباء به کار رفته و چنین سابقه ای در عربی (چه در واژه نامه های ادبی ، چه در آثار جانورشناختی جاحظ و دمیری و غیره ) نداشته است (رجوع کنید به د.اسلام ، همانجا).

سرانجام ، پرندة خانگی معروف ، بوقلمون ، را در فارسی چنین نام گذاشتند. بوقلمونهای اهلی شده ، که از نیای وحشی مکزیکی و شمالِ امریکایی خود حاصل آمده اند، در حدود 1500میلادی از امریکا به اروپا برده شدند و از آنجا در اواسط قرن یازدهم /هفدهم به ایران آورده شدند. تاورنیه جهانگرد فرانسوی (1014ـ1101/ 1605ـ1689) که در فاصلة سالهای 1042ـ1079/ 1632ـ 1668 چند سفر به ایران کرد، نخستین آشنایی ایرانیان با بوقلمون (به اصطلاح او، «مُرغِ هِند » را چنین حکایت کرده است (ج 1، ص 380ـ381؛
ترجمة فارسی ، ص 371)؛
نخستین «مرغهای هندی » را که او در اروپا دید، هُلندیها از هِند غربی نخست به هلند و سپس به دیگر کشورهای اروپا آوردند. ارمنیان جُلفا (در اصفهان ) که برای داد و ستد به وِنیز می رفتند، بوقلمونهایی با خود به اصفهان آوردند. شاه ( احتمالاً شاه عباس اول یا شاه صَفی ) از گوشت بوقلمون چندان خوشش آمد که فرمان داد تخمهای بوقلمون میان توانگرترین ارمنیان جلفا توزیع کنند تا اینان به پرورش بوقلمون بپردازند و سالی فلان شمار از بوقلمون به او تقدیم کنند؛
اما ارمنیان ، چون دیدند که بوقلمون پروری تحمیل جدیدی بر آنها خواهد بود (مانند پرورش خروس اخته ، که به آنها سپرده شده بود)، در این کار مسامحه و غفلت کردند و، در نتیجه ، همة بوقلمونها از میان رفتند. بعدها، این بار شاید از روسیه و از راه آذربایجان ، بوقلمون دوباره واردِ ایران شد. مبدأ روسی آن را شلیمر ذکر کرده است (ص 366)؛
به عنوان شاهد نیز می توان نامهای این پرنده را در آذربایجان ایران به یاد آورد: هِندوشکا (از روسی ) و، بویژه ، هَشتَرخان ( تویوغو )، لفظاً به معنای «(پرندة ) حاجی ترخان »؛
نیز رجوع کنید به نام گیلکی مهجور آن ، اوروسی مورغ («مُرغ روسی »)، مذکور در مرعشی ، ذیل همین واژه .

بوقلمون اهلیِ نَر نوعاً پرهای سیاه «پَر طاووسی » (یا «رنگین کمانی ») دارد که ، چون مانند طاووس نر با دُم و بالهایش «چَتر بزند»، تلوّن پر و بالش نمایانتر می شود. سَر و پیشانی و بالای گردن بوقلمون همه بی پَر (لُخت ) و پوشیده از «غُدّه »های گوشتی نرمِ و قابلِ تورّم (انتفاخ ) است که ، بسته به حالت عاطفی یا هیجانی این پرنده ، تغییر رنگ داده از سرخ به آبی و بنفش در می آید. این دو ویژگی وجه تسمیة این پرنده به «بوقلمون » (به معنای آغازین آن ) بوده است .

دیگر نامهای در خورِ ذکر بوقلمون در اینجا چنین است : در عربی ، دیک هِندی («خروسِ هندی »)، که ترجمة coq d'Inde فرانسوی است («هِند»= هند غربی = ینگی دنیا)؛
دیک رومی / دَجاجَة رومیّة («خروسِ/مرغِ رومی »؛
«روم »= آسیای صغیر= ترکیة کنونی )، که ظاهراً ترجمة Turkey-cock/hen («خروسِ/ مرغِ ترکیه ») انگلیسی است ؛
دیک حَبَشی / دَجاجة حَبَشیّة («خروسِ/ مرغِ حبشی ») یا دیک / دَجاج الحَبَش («خروس /مرغِ حَبَشه ») یا، به اختصار، حَبَش / حَبَشیّة ، که ناشی از خَلط و اشتباه بوقلمون با پرندة دیگری است که در فارسی معمولاً آن را «مُرغِ شاخدار»، در انگلیسی Guinea-fowl («مرغِ گینه ») و امروزه در عربی غِرغِر ، دَجاج فِرعَونی ، دَجاج سِندی و غیره می خوانند. «مرغ شاخدار»، که از لحاظ پرنده شناسی هَمخانوادة بوقلمون است ، گونه های بسیار دارد که همه بومی افریقا و بخش کوچکی از عربستان است . بزرگترین و خوش پَر و بالترین آنها گردنی دراز، سَری برهنه (بی پَر) و آبی رنگ دارد، و اصلش از افریقای شرقی (شامل حبشه ) است . «مرغهای شاخدار» زنده را پرتغالیها در قرن نهم و دهم / پانزدهم و شانزدهم از ساحل غربی افریقا با خود (مفروضاً نخست از راه روم = ترکیه ) به اروپا بردند، ولی این پرندة وحشیِ تقریباً رام نشدنی که گوشت چندان لذیذی هم ندارد (رجوع کنید به أزهری ، به نقل دمیری ، ج 2، ص 117: «الغِرغِر و هُوَ دَجاج الحبَش ینتفع بِلْحمِه لِرائحَتِه ») در اروپا رواجی نیافت و کم کم فراموش شد. پس از این که اسپانیاییها در اوایل قرن دهم / شانزدهم بوقلمون اهلی شده را از هندِ غربی به اروپا بردند، انگلیسیها نامِ «خروس / مرغِ ترکیه » را که پیش از آن به «مرغ شاخدار» داده بودند سهواً به این مرغ امریکایی اطلاق کردند. امروزه در ترکیه بوقلمون را «هِندی » و نَرِ آن را «بابا هِندی » می گویند.

نامهای فارسی دیگری هم برای بوقلمون در برخی منابع (از جمله فرهنگهای نسبتاً جدید) ضبط شده است ، مثلاً: خروسِ هندی (ترجمة دیک هندی عربی یا اصل فرانسوی آن )، پیروج ( کذا در فرهنگ نفیسی ، ذیل واژه ) ، که صورتی از واژة هندی پیرو/پرو است که خود از واژة پرتغالی پرو گرفته شده است (این نام هندی دلالت می کند بر این که ، به احتمالِ بسیار، بوقلمون را پرتغالیها از امریکا وارد هِند شرقی ( =هندوستان ) کردند؛
نیز رجوع کنید به یول و برنل ، ذیل « turkey »)؛
و فیل مُرغ (در افغانستان به کار می رود؛
رجوع کنید به آریانا ، ذیل واژه ؛
این اصطلاح در هند نیز به کار می رود ( رجوع کنید به پلتس ، ذیل «فیل »؛
داعی الاسلام ، ذیل واژه ) )، احتمالاً در اشاره به پاره گوشت خرطوم مانندی که بر پیشانی بوقلمونِ نر آویزان است . در گویشهای کُردی نامهای بسیاری برای بوقلمون یافت می شود (رجوع کنید به مُکری ، ص 22ـ23)؛
برخی از آنها تحریفهای واژة بوقلمون است ، مثلاً بُوقْلَمون ، بَقلَمُوت ، بَقلَه (در سنندج )، قَلَمونَه (در مُکری )، بُوقَلَم ، بُوق (در کَلهُر و زنگنه )؛
برخی دالّ بر اشتباه دربارة مبدأ واقعی بوقلمون است ، مثلاً مریشْکا/مِرِژکا مِصری (لفظاً، «مرغ مصری »، در گویشهای کُردیِ ترکیه )، هِندو (گویش کُرمانجی ناحیة وان در ترکیه )؛
و برخی احتمالاً تقلیدی از بانگ بوقلمون است ، مثلاً اَلیشیش (در کُرمانجی و گویش قصرِ شیرین )، اَلُواَلُو (در ترکیه ، سوریه ، لبنان ).

بوقلمون پروری به مقیاس تجارتی ، فعالیت نسبتاً جدیدی در ایران است . پرورش بوقلمون به شیوه ای غیر صنعتی ، بویژه در شهرستانهای میاندوآب (آذربایجان )، مَهاباد، سنندج و کرمانشاه ، معمول است (مشیری ، ص ( 4ـ5 ) ). نژاد بومی بوقلمونهای معمولی در ایران بسیار مُنحط شده ، و مقدار گوشت و تخم آنها کاهش یافته است ؛
پرورش بوقلمون برای مقاصد تجارتی مقرون به صرفه نیست (مَلجائی ، ص 14). مصرف گوشت بوقلمون در ایران به سبب کمیابی نِسبی و گرانی آن تاکنون به سطح استفادة ملی نرسیده است . در طباخی ایرانی ، گوشت بوقلمون خوراک تفنّنی گرانی شمرده می شود؛
گاهی آن را به جای گوشت گوسفند در هَلیم * یا به جای گوشت مرغ در برخی خوراکها (مثلاً پلو) به کار می برند.


منابع :
(1) آریانا دائرة المعارف ، کابل 1328ـ 1348 ش ؛
(2) ابن بیطار، الجامع لمفردات الادویة و الاغذیة ، بولاق 1291؛
(3) ابن منظور، لسان العرب ، چاپ علی شیری ، بیروت 1412/1992؛
(4) درک ا.سکات ، حسین مروج همدانی ، و علی ادهمی میرحسینی ، پرندگان ایران ، تهران 1354 ش ؛
ابراهیم بن محمد اصطخری ، کتاب مسالک الممالک ، چاپ دخویه ،

(5) لیدن 1967؛
(6) محمد حسین بن خلف برهان ، برهان قاطع ، چاپ محمد معین ، تهران 1361 ش ، ژان باپتیست تاورنیه ، سفرنامة تاورنیه ، ترجمة ابوتراب نوری ، چاپ حمید شیرانی ، تهران 1363 ش ؛
(7) محمد مؤمن بن محمد زمان حکیم مؤمن ، تحفة حکیم مؤمن ، تهران ( تاریخ مقدمه 1402 ) ؛
(8) محمدعلی داعی الاسلام ، فرهنگ نظام ، حیدرآباد دکن 1305ـ 1318 ش ، چاپ افست تهران 1362ـ1364 ش ؛
(9) محمدبن موسی دمیری ، حیاة الحیوان الکبری ، قاهره 1390/1970، چاپ افست قم 1364 ش ؛
(10) علی اکبر دهخدا، لغت نامه ، زیر نظر محمد معین ، تهران 1325ـ1359 ش ؛
(11) مصلح بن عبدالله سعدی ، گلستان ، چاپ خلیل خطیب رهبر، تهران ( تاریخ مقدمه 1348 ش ) ؛
(12) سعید شرتونی ، اقرب الموارد فی فُصح العربیة و الشوّاردِ ، قم 1403؛
(13) ادوار غالب ، الموسوعة فی علوم الطبیعة ، بیروت 1965ـ1966؛
(14) محمدبن یعقوب فیروزآبادی ، ترتیب القاموس المحیط ، چاپ طاهر احمد زاوی ، بیروت 1399/1979؛
(15) زکریابن محمد قزوینی ، عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات ، قاهره 1390/1970، چاپ افست قم 1364 ش ؛
(16) احمد مرعشی ، واژه نامة گویش گیلکی ، به انضمام اصطلاحات و ضرب المثل های گیلکی ، رشت 1363 ش ؛
(17) علی بن حسین مسعودی ، مروج الذهب و معادن الجوهر ، چاپ با ترجمة فرانسوی باربیه دو منار و پاوه دوکورتی ، پاریس 1861ـ1877، چاپ افست تهران 1970؛
(18) محمد مشیری ، بوقلمون ، تهران 1360 ش ؛
(19) محمد معین ، فرهنگ فارسی ، تهران 1371 ش ؛
(20) محمدبن احمد مقدسی ، کتاب احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم ، چاپ دخویه ، لیدن 1967؛
(21) همان ، ترجمة علینقی منزوی ، تهران 1361 ش ؛
(22) محمد مکری ، فرهنگ نامهای پرندگان در لهجه های غرب ایران : لهجه های کردی ، تهران 1361 ش ؛
(23) حسن ملجائی ، پرورش بوقلمون ... ، تهران 1362 ش ؛
(24) احمدبن قوص منوچهری ، دیوان ، چاپ محمد دبیرسیاقی ، تهران 1356 ش ؛
(25) ناصرخسرو، دیوان ، چاپ نصرالله تقوی ( و دیگران ) ، تهران 1304ـ1307 ش (؟)؛
(26) همو، سفرنامه ، چاپ نادر وزین پور، تهران 1367 ش ؛
(27) علی اکبر نفیسی ، فرهنگ نفیسی ، تهران 1355 ش ؛
(28) یاقوت حموی ، معجم البلدان ، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873، چاپ افست تهران 1965؛


(29) R. Dozy, Supplإment aux dictionnaires arabes , Beirut 1981;
(30) EI 2 , s.v. "Abu ¦k ¤alamu ¦n" (by A. J. W. Huisman);
(31) John T. Platts, A dictionary of Urdu ¦, Classical Hindi, and English , Oxford 1982;
(32) J. L. Schlimmer, Terminologie mإdico-pharmaceutique... , Tehran 1970;
(33) Jean-Baptiste Tavernier, Les six voyages de Jean Baptiste Tavernier... en perse et aux Indes , vol. i. Paris 1677;
(34) H. Yule and A. C. Burnell, Hobson-Jobson... , new ed. by W. Crooke, 1903, repr. Delhi 1968.

/ هوشنگ اعلم /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2101
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست