بوری تَکین (یا تَگین ) ، نام دو تن از سرداران ترک سدة چهارم و پنجم . «بوری » به معنای «گرگ » و پسوند «تکین » به مفهوم «امیر و شاهزاده » است (کاشغری ، ج 1، ص 36، 355).
1) بوری تکین سردار سامانی و حاکم غزنه بود. نام او در منابع فارسی «پیری » (پیری تکین ) و در منابع عربی «بیری » (بیری تکین ) آمده است . پس از مرگ بلکاتکین * در 364، سپاهیان ترک ، بوری تکین را به حکومت غزنه برگزیدند. دیری نپایید که شرابخواری و ضعف او در ادارة امور غزنه (ابن بابه ، ص 315) سبب شد تا اهالی شهر از ابوعلی لاویک ، حاکم غزنه در 351، یاری جویند. سبکتکین که نایب بوری تکین بود (شبانکاره ای ، ص 33) حملة ابوعلی را دفع کرد. سرانجام ، در 366، سربازان ترک بوری تکین را برکنار کردند و سبکتکین را به جای او گماردند (ابن بابه ، همانجا؛ جوزجانی ، منهاج سراج ، ج 1، ص 227؛ شبانکاره ای ، همانجا).
2) ابواسحاق ابراهیم معروف به بوری تکین ، فرزند ایلک خان ، پادشاه ترکستان بود (بیهقی ، ص 724). او پس از گریختن از اسارت پسران علی تکین ، از امرای ایلک خانیان ، نزد برادرش عین الدوله به اوزگند، شهری در ماوراءالنهر (یاقوت حموی ، ج 1، ص 280) رفت . پس از چندی ، بوری تکین در نامه ای از سلطان مسعود غزنوی (حک : 421ـ432) یاری خواست (بیهقی ، ص 723). به رغم پاسخ مثبت سلطان ، بوری در ماوراءالنهر به قتل و غارت پرداخت (بارتولد، ج 1، ص 633). در 430، سلطان مسعود برای سرکوب او به آنجا لشکر کشید (رجوع کنید به گردیزی ، ص 201) اما از بیم قطع ارتباط با ترمذ، شهری در کنار جیحون (یاقوت حموی ، ج 2، ص 26)، ناگزیر از بازگشت شد و در همان هنگام با یورش بوری تکین ، بخشی از بار و بنة سپاهش به غارت رفت (بیهقی ، ص 754). در 431، پس از آنکه بوری تکین بخش وسیعی از ماوراءالنهر را تصرف کرد، سلطان مسعود برای جلوگیری از حملات ترکمانان ، ولایت بلخ و تخارستان را به او واگذاشت (همان ، ص 892؛ بارتولد، ج 1، ص 638). مدت حکومت بوری تکین بر ماوراءالنهر روشن نیست ، اما سکه های به دست آمده حکایت از آن دارد که او در 433 بخارا را در تصرف خویش داشته است .
منابع : (1) ابن بابه ، رأس مال الندیم ، میکروفیلم ش 175 کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران از نسخة خطی ش 3296 کتابخانة نور عثمانیه ؛ (2) واسیلی ولادیمیروویچ بارتولد، ترکستان نامه : ترکستان در عهد هجوم مغول ، ترجمة کریم کشاورز، تهران 1366 ش ؛ (3) محمدبن حسین بیهقی ، تاریخ بیهقی ، چاپ علی اکبر فیاض ، مشهد 1356ش ؛ (4) محمدبن علی شبانکاره ای ، مجمع الانساب ، چاپ میرهاشم محدث ، تهران 1363 ش ؛ (5) عبدالحی بن ضحاک گردیزی ، زین الاخبار ، چاپ عبدالحی حبیبی ، چاپ افست تهران 1347 ش ؛ عثمان بن محمد منهاج سراج ، طبقات ناصری ، چاپ
(6) عبدالحی حبیبی ، کابل 1342ـ1343 ش ؛ (7) یاقوت حموی ، معجم البلدان ، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873، چاپ افست تهران 1965؛
(8) Mah ¤mu ¦d Ka ¦s §g ¦r ¦â, Diva ¦nد Lأgat-it-Tدrk Tercدmesi , tr. Besim Atalay, Ankara 1985-1986.