بنیاد ملی همدرد ، مؤسسة طب سنتی و گیاه درمانی و تولیدکنندة داروهای گیاهی در هند و پاکستان . این مؤسسه ، نخستین بار در 1324/1906 با احداث یک مطب (به شیوة پزشکی یونانی ) و داروخانة عرضه کنندة گیاهان دارویی ، به وسیلة حکیم حافظ عبدالمجید، یکی از پزشکان مشهور طب یونانی آن زمان ، به منظور اصلاح و تقویت روش قدیم پزشکی و داروسازی یونانی در دهلی پایه گذاری شد ( داستانی حاکی از ...، ص ( 3 ) ؛ > بنیاد همدرد پاکستان < ، ص 14). پس از درگذشت حکیم عبدالمجید در 1301 ش / 1922، همسرش رابعه به ادارة امور آن پرداخت و از 1307 ش /1928 فرزندش حکیم عبدالحمید سرپرستی مؤسسه را برعهده گرفت و با احداث آزمایشگاههای جدید و آزمایش داروهای مختلف ، برای نخستین بار، طب یونانی را در ردیف روشهای علمی جدید قرار داد و آن را به صورت یک واحد بسیار فعال داروسازی هندوستان درآورد. در 1327 ش /1948 همدرد از سازمانی بازرگانی ، به مؤسسه ای خیریه تبدیل شد که علاوه بر توسعة طبابت یونانی ، به امور خیریه نیز می پرداخت . حکیم عبدالحمید باگسترش روزافزون مؤسسه ، در 1343 ش /1964 به تأسیس بنیاد ملی همدرد با هدف مداوای بیماران بی بضاعت ، توسعة طب سنتی و ارائة خدمات آموزشی و رفاهی به مؤسسات فرهنگی همت گماشت ( داستانی حاکی از ...، ص ( 5 ـ6 ) ؛ «گزارش ش 4742/1ـ8770 مورخ 20/10/75 سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در کراچی دربارة بنیاد همدرد»).

این بنیاد، سازمانی مستقل است که به عنوان یک انجمن ، براساس قانون ثبت جوامع هند به ثبت رسیده است . درآمد آن از کارخانه های داروسازی همدرد (وقف ) و نیز به صورت دریافت کمک ، هدیه یا میراث از سازمانها، شخصیتها یا شرکتهای داخلی و خارجی تأمین می شود و هماهنگ با اصول تعالیم اسلام در جهت اهداف بنیاد به مصرف می رسد ( داستانی حاکی از ...، ص ( 6 ) ).

بنیاد ملی همدرد چند مؤسسة فرهنگی و علمی نیز تأسیس کرده که شهرت ملی و جهانی دارند، نظیر دانشگاهی به نام «جامعة همدرد» برای پژوهش در زمینه های پزشکی قدیم و جدید و علوم اسلامی و انسانی ، که از دانشکده های مطالعات اسلامی و علوم انسانی ، پزشکی ، داروسازی و علوم تشکیل شده است (همان ، ص ( 6ـ13 ) ). این بنیاد، مراکز دیگری نیز تأسیس کرده که عبارت است از: بیمارستان مجیدیه که بخشی از آن ویژة طب سنتی و گیاه درمانی است و در آن ، بیماران به هر دو روش جدید و قدیم درمان می شوند؛ مدرسة غیردولتیِ تعلیم آباد؛ مرکز مطالعات آسیای جنوبی ،برای پژوهش در تحولات تاریخی این منطقه ؛ مؤسسة هندی برای مطالعات فدرال ، به منظور ترویج بررسی جنبه های مختلف ائتلاف چندکشور با یک حکومت مرکزی ، بخصوص تشکیلات و شیوة کار سیاست فدرال (ائتلافی ) و تعدد جوامع ، بویژه در آسیای جنوبی ؛ «آکادمی غالب » که مرکزی ادبی و فرهنگی است و علاوه بر کار دربارة آثار غالبِ دهلوی * (1212ـ 1285) و زمان او، فعالیتهای دیگری نیز از جمله دربارة زبان اردو انجام می دهد؛ مؤسسة تحقیقات تاریخی همدرد با هدف ترویج ، تحقیق و مطالعة مستدل و علمی دربارة تاریخ آسیای جنوبی ؛ مؤسسة تجارت و استخدام که اطلاعاتی دربارة صنایع و تشکیلات کوچک و نیز طرحهای مختلف مهندسی و فن آوری رایانه ای در اختیار متقاضیان کار در بخش خصوصی می گذارد (همان ، ص ( 14ـ21 ) ).

دانشگاه همدرد، دارای یک باغ گیاهان دارویی است که در آن گیاهانی کشت می شود که در پزشکی قدیم اسلامی و ایرانی از آنها استفاده می شده است ، همچنین به بهبود کشت و پرورش گیاهان دارویی بومی هندوستان می پردازد («گزارش بازدید هیأت اعزامی دانشگاه اصفهان از دانشگاه اسلامی همدرد هندوستان ...، 17ـ24 اسفند 1375»).

بنیاد ملی همدرد با استفاده از روشهای علم پزشکی جدید و شیوه های طب یونانی ، پیشرفتهای گسترده ای در زمینة تولید و استانداردکردن داروهای بومی داشته است .

حکیم محمد سعید، برادر کوچکتر حکیم عبدالحمید، از هند به پاکستان رفت و بنیاد همدرد پاکستان را در خرداد 1327/ ژوئن 1948 در کراچی تأسیس کرد. هدف این بنیاد، همانند بنیاد همدرد هندوستان ، احیای طب سنتی ، ترویج داروهای گیاهی و کمک به همنوعان است (دسیلوا و برکتی ، ص II ، 8، 9؛ > بنیاد همدرد پاکستان < ، ص 5، 15، 19). این بنیاد را هیئت امنایی مرکب از شخصیتهای علمی ، فرهنگی و سیاسی پاکستان ، اداره می کنند و درآمد آن از محل اوقافی که در اختیار دارد و نیز از عطایای مردم و فروش داروهای گیاهی داروخانة همدرد (وقف ) تأمین می شود («گزارش بازدید کنسول جمهوری اسلامی ایران در کراچی از مدینة الحکمة (دانشگاه همدرد) وابسته به بنیاد همدرد»، ضمیمة «گزارش ش 4742/1ـ8770 مورخ 20/10/75 سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران ...»).

از درآمد بنیاد همدرد پاکستان ، چند مؤسسة علمی و فرهنگی تأسیس شده که مهمترین آنها مدینة الحکمة دانشگاه همدرد است که حکیم محمدسعید، آن را در 1362 ش /1983 با الهام از بیت الحکمة بغداد تأسیس کرد و هدف از تأسیس آن ، توسعة فرهنگ و آموزش و تحقیقات ، با تکیه بر فرهنگ و تمدن اسلام ، و تلفیق آن با پیشرفتهای جدید علمی بود (دسیلوا و برکتی ، ص 48؛ > بنیاد همدرد پاکستان < ، ص 12). انجمن تعلیم و تربیت همدرد نیز سازمانی است که بنیاد همدرد پاکستان تأسیس کرده و خود نیز مدرسة ملی همدرد را بنیاد نهاده است (مدرسة ملی همدرد ، ص ( 4 ) ).

این بنیاد، همچنین مجلاتی به زبانهای اردو یا انگلیسی منتشر می کند، از جمله : > همدرد صحت < ، > مدیکال تایمز < ، > همدرد مدیکوس < ، > همدرد اسلامیکوس < و > مجلة مطالعات تاریخی همدرد < ( > بنیاد همدرد پاکستان < ، ص 10ـ11؛ دسیلوا و برکتی ، ص 21ـ22).

بنیاد ملی همدرد با سازمان بهداشت جهانی و یونسکو همکاری دارد و باکمک آنها، اجلاسهایی بین المللی برگزار کرده است . این بنیاد همچنین برای همکاری با جمهوری اسلامی ایران در زمینة طب سنتی و نیز برای تأسیس کرسی زبان فارسی در دانشگاه همدرد، اعلام آمادگی کرده است («گزارش ش 4742/1ـ8770 مورخ 20/10/75 سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در کراچی ...»).

حکیم محمد سعید در روز شنبه بیست و پنجم مهر 1377/ هفدهم اکتبر 1998 در کراچی به قتل رسید و پس از وی سعدیه راشد، ادارة بنیاد همدرد پاکستان را بر عهده گرفت (گزارش مورخ 25/7/77 خبرگزاری جمهوری اسلامی ؛ نامة مورخ 27 ژانویة 1999 بنیاد همدرد پاکستان به فرهنگستان زبان و ادب فارسی ).

---

منابع :
(1) علاوه بر منابع مندرج در متن ؛
(2) داستانی حاکی از ایمان ـ امید ـ نیکوکاری ، دهلی نو ( 1992 ) ؛


(3) Lily Anne D'Silva and Masood Ahmad Barakatee, Hakim Mohammad Said: a profile of a humanitarian , Karachi [n.d.(;
(4) The Hamdard Foundation Pakistan, Holding the hand of humanity , Karachi )1993(;
(5) Hamdard Public School, Prospectus , Karachi )1993].

/ فیروزه کوهساری /