بنونیست ، امیل ، شرق شناس سرشناس فرانسوی (1902ـ 1976). او در زمینه های مختلف ایران شناسی ، در حیطة زبان شناسی و نیز تتبّعات هندواروپایی یکی از برجسته ترین دانش پژوهان عصر ماست . در میان مستشرقان و ایران شناسان مشهوری چون آنکتیل دوپرون ، ژول مول ، جیمز دارمستتر ، آنتوان میّه و ژان دومناش ، شاید بتوان گفت که امیل بنونیست به علت عمق و وسعت آگاهیهایش ، به کار بستن شیوة درست تحقیق در بررسیهایش ، احاطه و تبحّرش در انواع پژوهشهای ایران شناسی و کلاًّ به علت خدماتش در شناساندن هرچه بهتر فرهنگ و تمدن ایرانی ، بی تردید سرآمد آنان به شمار می آید. وی در مکتب شرق شناسی فرانسوی که دارای ویژگی ممتاز خود است ، پرورش یافت و یکی از شاگردان ممتاز آنتوان میّه ـ از بنیانگذاران زبان شناسی نوین و فقه اللّغة تطبیقی هندواروپایی ـ بود. وی کتاب استاد خود را تحت عنوان > دستور زبان فارسی باستان < در 1310 ش /1931 ویرایش و با افزودن مطالب جدید دوباره منتشر کرد. بنونیست در 1316 ش /1927 جانشین میّه در مدرسة مطالعات عالی (وابسته به سوربن )، و در 1316 ش / 1937 جانشین وی در کولژ دوفرانس شد و تا 1969 در این دو مدرسة عالی به تدریس زبانهای ایرانی ، زبان شناسی و دستور تاریخی زبانهای هندواروپایی پرداخت . وی از آغاز فعالیتهای علمی خود تا چندسال پیش از پایان عمرش که به علت بیماری مجبور به ترک تدریس و تحقیق شد، هجده کتاب و 591 مقاله و نقد و ارزیابی کتاب نوشت . مهمترین تألیفات او دربارة زبانهای ایرانی (شامل زبانهای ایرانی باستان و میانه و نیز زبانها و گویشهای ایرانی نو) و مسائل مختلف ایران شناسی عبارت است از: > طرح دستور زبان سغدی < (1308 ش /1929) با مشارکت گوتیو ؛ دین ایرانی بر پایة متنهای یونانی (1313 ش /1929، به فارسی ترجمه شده است )؛ > ورتره و ورثرغنه < (1313 ش /1934) که تحقیقی است دربارة اسطوره شناسی هندوایرانی ، با مشارکت رنو ؛ > مصادر اوستایی < (1314 ش /1935)؛ > مُغها در ایران باستان < (1317 ش / 1938)؛ > متون سغدی < (1319ش /1940)؛ > تحقیقاتی دربارة زبان آسی < (1338ش / 1959)؛ > عناوین و اسامی خاص در زبانهای ایرانی باستان < (1345 ش / 1966).

موضوع اغلب مقالات بنونیست ، جنبه های مختلف فرهنگ ، تمدّن ، ادیان و زبانهای ایرانی و شامل تحقیقاتی است دربارة آثار بازماندة فارسی میانه ، وزن اشعار پهلوی ، مباحث دستور زبان اوستایی ، بررسی اصطلاحات و واژه های فارسی باستان و اوستایی ، تحقیقات ریشه شناختی در زبانهای مختلف ایرانی ، پژوهش دربارة ادیان ایرانی (زردشتی ، مانوی ، زروانی )، مسائل جامعه شناسی و طبقات اجتماعی در ایران باستان ، پزشکی در ایران باستان ، واژه ها و اصطلاحات دخیلِ ایرانی در زبان ارمنی ، تحقیق دربارة متون سغدی ، واج شناسی زبانهای ایرانی باستان و جز اینها. برخی از آثار مهم بنونیست دربارة فقه اللّغة هندواروپایی عبارت است از: > مبانی ساخت نامها در زبانهای هندواروپایی < (1314 ش /1935)؛ > اسم عامل و اسم مصدر در زبانهای هندواروپایی < (1327 ش /1948)؛ > زبان هیتی و زبانهای هندواروپایی < (1341 ش /1962)؛ و > واژگان نهادهای هندواروپایی < (1348 ش /1969). همة آثار بنونیست از لحاظ روش تحقیق ، عرضة مطالب دست اول ، استنتاجات منطقی ، پرهیز از اطناب و فضل نمایی ومشکل نویسی ، آنچنان محقّقانه و شیوا نوشته شده که اغلب آنها امروزه به صورت مراجع برجسته و معتبر درآمده اند.

---

منابع :
برای اطلاع دقیق از آثار بنونیست (کتابها، مقالات و نقد و ارزیابی ) رجوع کنید به کتابنامة بنونیست ، تدوینِ محمدجعفر معین فر در یادنامة بنونیست با عنوان

(1) Mإlanges linguistiques offerts ب ـmile Benveniste , Paris 1975, IX-LIII.

علاوه بر این یادنامه ، سه مجموعه مقالة دیگر را نیز دوستان و شاگردان بنونیست در بزرگداشت او تدوین کرده اند:

(2) ـtrennes de linguistique offertes par quelques amis ب ـ. Benveniste , Paris 1928;
(3) Langue, discours, sociإtإ: Pour ـ. Benveniste , ed. J. Kristeva, J. C. Milner, and N. Ruwet, Paris 1975;
(4) ـ. Benveniste aujourd'hui: Actes du Colloque international du C.N.R.S... , Paris 1984.

(5) دربارة بنونیست و آثار او همچنین  رجوع کنید به Encyclopaedia Iranica , s.v. "Benveniste" (by Gilbert Lazard);
(6) Ph. Gignoux, in Studia Iranica , 6(1977), 129-131;
(7) Y. Malkiel, in Romance philology . 34 (1980- 1981), 160-194;
(8) M. Mayrhofer, in Almanach der عsterreichischen Akademie der Wissenschaften , 127 (1977-1978), 532-539;
(9) H. Seiler, in Kratylos , 22 (1977- 1978), 208-211.

/ بهمن سرکاراتی /