بَنوری ، آدم بن اسماعیل ، ملقب به معزّالدین از مشایخ ومؤلّفان سلسلة نقشبندیه در قرن یازدهم و از مشهورترین خلفای شیخ احمد سَرهندی * (971ـ1034). نَسَب بنوری را به امام موسی کاظم علیه السلام رسانده اند. اجداد وی از ناحیة رَوَه (از نواحی هرات ) بودند، اما او در بَنور * به دنیا آمد ( د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل مادّه ؛ رضوی ، ج 2، ص 338؛ حسنی ، ج 5، ص 1؛ سرهندی ، ص 384).

وی مدتی نظامی بود، اما بزودی این شغل را رها کرد؛ نخست مرید حاجی خِضرخان افغانی شد و بعد به توصیة وی در مولتان مرید احمد سَرهندی گردید و از طرف وی مأمور تبلیغ عقاید این سلسله در بنور شد. وی در میان خلفای سَرهندی شهرت بسیار یافت (حسنی ، همانجا؛ غلام سرور لاهوری ، ج 1، ص 632؛ رضوی ، همانجا).

بنوری در 1052، با مریدانش ـ که بیشتر افغانی بودند ـ به لاهور رفت ، اما شاه جهان بن جهانگیر (حک : 1037 ـ 1068) از تعداد کثیر مریدانش به وحشت افتاد و از او خواست که لاهور را ترک کند. بنوری از آنجا به بنور بازگشت و سپس به حجاز سفر کرد (غلام سرور لاهوری ، ج 1، ص 630ـ631؛ سرهندی ، ص 385؛ رضوی ، ج 2، ص 338ـ339). بنابر بیشتر منابع ، وی در 1053 در مدینه درگذشت ، و او را در کنار مقبرة عثمان بن عفان به خاک سپردند (سرهندی ، همانجا؛
غلام سرور لاهوری ، ج 1، ص 635؛
حسنی ، ج 5، ص 2).

از جمله خلفای وی محمدامین بدخشی * مکی است که کرامات آدمیه را دربارة احوال بنوری نگاشته ، و همچنین بخش اول کتاب نتایج الحرمین خود را ـ که تفسیر سورة فاتحة الکتاب است ـ از مکتوبات بنوری فراهم آورده است . بخش دوم کتاب در کرامات بنوری و بخش سوم آن در احوال اوست (منزوی ، ج 1، ص 92). از دیگر خلفای او علم اللّه نقشبندی بریلوی (1033ـ 1096) و حافظ عبداللّه اکبرآبادی ، مرشد شاه عبدالرحیم ، پدر شاه ولی الله دهلوی ، است ( د. اسلام ، همانجا؛
حسنی ، ج 5، ص 286).

از جمله آثار بنوری است : 1) کلمات المعارف دربارة تعلیمات مجددّیه و نقشبندیه (رضوی ، ج 2، ص 338)؛
2) خلاصة المعارف فی اسرارالعقاید ، به فارسی و در دو مجلد. جلد اول آن در سلوک ظاهری و باطنی و جلد دوم دربارة معارف خواجه بهاءالدین * نقشبند است . این کتاب به صورت نسخة خطی است (کتابخانة گنج بخش ، ج 2، ص 606؛
منزوی ، ج 3، ص 1435ـ1436؛
حسنی ، ج 5، ص 2)؛
3) نکات الاسرار در پاسخ به مسائل غامض تصوف اسلامی . محمد امین بدخشی مطالب این کتاب را در چهار فصل گرد آورده است (برای آگاهی از نسخ خطی آن رجوع کنید به منزوی ، ج 3، ص 2078ـ2079؛
د. اسلام ، همانجا)؛
4) مکتوبات ، شامل 150 نامة بنوری که از مکه به مریدان و مشایخ نوشته است . این مکتوبات در کتاب نتایج الحرمین نیز آمده است (منزوی ، ج 3، ص 1988)؛
5) وضوح المذاهب ، دربارة عقاید 73 فرقه از مسلمانان که تنها یکی از آنها رستگار است ، از نظر اهل سنت بحث کرده است (برای آگاهی از نسخ خطی آن رجوع کنید به منزوی ، ج 2، ص 1013)؛
6) رساله در تحقیق معنی حضور ظهوری و ظهور حضوری ، که موضوع آن مراتب وصول است . از این رساله نسخة خطی ناقصی باقی مانده است (کتابخانة ندوة العلماء، ص 288).

---

منابع :
(1) عبدالحی حسنی ، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر ، حیدرآباد دکن 1382ـ1410/ 1962ـ1989؛
(2) بدرالدین سرهندی ، حضرات القدس ، چاپ محبوب الهی ، لاهور 1971؛
(3) غلام سرور لاهوری ، خزینة الاصفیاء ، کانپور 1332/1914؛
(4) کتابخانة گنج بخش ، فهرست نسخه های خطی کتابخانة گنج بخش ، تألیف احمد منزوی ، اسلام آباد 1357ـ1361 ش ؛
(5) کتابخانة ندوة العلماء، فهرست نسخه های خطی فارسی کتابخانة ندوة العلماء لکهنو ، دهلی نو 1365ش ؛
(6) احمد منزوی ، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان ، اسلام آباد 1362ـ1370 ش ؛


(7) EI 2 , s.v. "AL-Banu ¦ r ¦ â " (by A. S. Bazmee Ansari);
(8) Athar Abbas Rizvi, A history of sufism in India, New Delhi 1978-1983.

/ پروانه عروج نیا /