بندر طاهری ، بندری در دهستان طاهری (کمابیش مطابق با دهستان سابق ثلاث )، در حومة شهرستان کنگان در استان بوشهر، در کرانة خلیج فارس (جمعیت طبق سرشماری 1365 ش ، 250 ، 2 تن ). ارتفاع آن از سطح دریا حدود ده متر است . بندر و شهر کنگان در حدود 43 کیلومتری شمال غربی آن ، بندر عسلویه در حدود 45 کیلومتری جنوب شرقی آن ، و آبادی جم (مرکز بخش جم ) در سی کیلومتری شمال آن قرار گرفته است ، و با جادة ساحلی به آبادی پَرَک ، حدود هشت کیلومتری مشرق آن ، رفت وآمد می شود ( اطلس راههای ایران ، ص 43). تنگة لور در یک کیلومتری شمال شرقی آن ، و درة لیل در دو کیلومتری مغرب آن واقع است . به نوشتة دریادار بایندر (ص 46)، در 1317 ش ، بندر طاهری در کنار خلیج کوچک طاهری (خور طاهری ) قرار گرفته است و لنگرگاه آن که ، یک کیلومتر با ساحل (بندر طاهری ) فاصله دارد به عمق یازده متر است . در فاصلة بین قریة اختر (از بخشهای بندرکنگان ) و بندر طاهری دو راه بود؛ یکی از کوهستان ، دیگری از ساحل دریا. عبور از راه کنارة دریا همه وقت ممکن نبود؛ هنگام مد دریا آب تا کمر کوه می رسید (کازرونی ، ص 77).

رشته کوه هفتچه در حدود هشت کیلومتری مشرق و شمال شرقی آن امتداد دارد (سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران ، ج 119، ص 13). ظاهراً همین کوههاست که در شمال دهکدة شیرینو، مرتفعترین قلة آن به 600 ، 1 متر می رسد (جعفری ، ج 1، ص 555) و بندر را تا حدودی از باد شمال محفوظ نگه می دارد (بایندر، همانجا). لنگرگاه آن از لنگرگاه کنگان بهتر است (سلطانی بهبهانی ، ص 134). منطقه زلزله خیز است .

آب مشروب اهالی از چاهها تأمین می شود. در گذشته ، آب انبار برای نگهداری آب باران داشت که بقایای آن هنوز دیده می شود. در زمینهای پیرامون و در اراضی آبادیهای نزدیک آن ، گندم و جو و تره بار کشت می شود. بندر طاهری نخلستان دارد. از گیا درختان بنه ، بادام کوهی ، انجیر کوهی و آویشن ؛ از زیا شغال و گرگ و روباه و خرس و گراز، و از پرندگان کبک و قرقاول (ترنگ ) دارد. ماهیگیری از اشتغالات عمدة مردم است . امروزه به دلیل گسترش فعالیت ماهیگیری ، کشتیهای کوچک (موتورلنج ) در آن پهلو می گیرند (نوربخش ، ص 368). در آنجا زنبور عسل نیز پرورش داده می شود. بندر دارای مسجد و حسینیه است ، و از آثار قدیمی آن ، مسجد جامع منسوب به حسن بصری ، و قلعه ای به نام شیخ نصوری ( ظاهراً از مشایخ آل نسور ) است .

به نوشتة فسایی ، بندر طاهری در دورة اسلامی محله ای از سیراف * بوده است (ج 2، ص 260ـ261). ویرانه های شهر تاریخی سیراف در زمینهای شمالی آن قرار دارد و در 1345 ش حفاری علمی باستانشناسی در آن آغاز گردید (اقتداری ، ص 396، 1015). طبق برخی منابع ، قسمتی از آثار ویرانه های شهر تاریخی سیراف در نزدیک بندر طاهری در زیر آب دیده می شود و تکه هایی از سفالهای منقوش و لعابکاری شده و تکه های گچبری شدة آن ، هر روزه از تور و قفسهای سیمی ماهیگیری (گرگور) ماهیگیران بندر طاهری به دست می آید. اطلاعات موجود، از ساختمانهایی در زیردریا در ساحل بندر طاهری حکایت می کند (نبی پور، ص 22). ظاهراً این ویرانه ها معلول تسونامیس (امواج بزرگ آب که بر اثر زمین لرزه در زیرآب دریا پدید می آید) بوده است که قسمتی از بندر سیراف را که امروز بندر طاهری خوانده می شود به زیرآب برده است . به نوشتة العمری ، در زمین لرزه های 367 و 398 خانه های سیراف ویران شد و حدود ده هزار تن از میان رفتند و امواج دریا، شماری کشتی را غرق کرد (امبرسز و ملویل ، ص 137،480). به نوشتة پاتینجر (ص 195) در 1225 بلوچها به لارستان یورش بردند و سه ماه آنجا را در تصرف داشتند، و گله های متعدد و شتر و همه غلات و خرمای آنجا را غارت کردند. لوریمر (ج 9، ص 1854) بندر طاهری را هم مشمول این غارت می داند. طی سالهای 1250 تا 1264 (زمان سلطنت محمدشاه قاجار) بندر طاهری از لحاظ تقسیمات اداری ، جزو بندر کنگان شمرده می شد و زیرحکم شیخ جباره خان ( حاکم کنگان ) بود. بندر طاهری هلالی شکل ، و استحکاماتش از بندر کنگان بیشتر بود. دو تپه در سمت چپ و راست بندر امتداد داشت و بندر در میان تپه ها قرار گرفته بود. در بالای دو تپه دو قلعه روبروی هم احداث شده بود ( سفرنامة بنادر و جزایر خلیج فارس ، ص 86 ـ 87). به نوشتة محمدابراهیم کازرونی در همان دوره ، بندر طاهری آباد بود؛
تجار معتبر، چهار کاروانسرا و گمرک داشت . غالب معاملات آن تنباکو بود و تنباکوی آن به یمن و جده صادر می شد. دو مسجد داشت که یکی از آنها مسجد جمعه بود. شیخ جباره بر قلة کوهی ، قلعة مستحکمی بنا کرده بود (ص 77ـ78). دژ مربعی شکل در جانب غربی حدود سی متر ارتفاع داشت (لوریمر، ج 9، ص 1853). در بندر طاهری انگور، سپستان و انجیر کشت می شد و پیرامون آن نخلستان وجود داشت . بیشتر اهالی ، مسلمانِ شافعی بودند (کازرونی ، ص 78ـ 79).

به نوشتة فسایی (ج 2، ص 261)، در 1283، شیخ حسن خان ، پسر شیخ جباره خان (از آل نسور عرب )، از بندر طاهری حرکت کرد و به جنگ شیخ عرب عسلویه که از آل حرم بودند و از قدیم میان آنان دشمنی بود، رفت . حاکم بندر عسلویه (شیخ ابراهیم خان ) شیخ حسن خان را کشت . در این هنگام ، بندر طاهری جزو بلوکات کنگان به شمار می آمد. آل نسوری تا دورة ناصری بر آنجا حاکم بودند. پیش از جنگ جهانی اول (1914ـ 1918) صادرات مهم بندر طاهری ، تنباکو و زغال چوب و ماهی دودی بود؛
و اهالی با کشتیهای کوچک به عمان و بصره و بنادر دیگر رفت و آمد می کردند (لوریمر، همانجا).

---

منابع :
(1) اطلس راههای ایران ، تهران : گیتاشناسی ، 1374 ش ؛
(2) احمد اقتداری ، آثار شهرهای باستانی سواحل و جزایر خلیج فارس و دریای عمان ، تهران 1375 ش ؛
(3) نیکلاس امبرسز و چارلز ملویل ، تاریخ زمین لرزه های ایران ، ترجمة ابوالحسن رده ، تهران 1370 ش ؛
(4) غلامعلی بایندر، خلیج فارس ، خرمشهر 1317 ش ؛
(5) هنری پاتینجر، مسافرت سند و بلوچستان : اوضاع جغرافیائی و تاریخی ، ترجمة شاهپور گودرزی ، تهران 1348 ش ؛
(6) عباس جعفری ، گیتاشناسی ایران ، ج 1: کوهها و کوهنامة ایران ، تهران 1368 ش ؛
(7) سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران ، فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران ، ج 111ـ119: کنگان ـ خورموج ، تهران 1368 ش ؛
(8) سفرنامة بنادر و جزایر خلیج فارس ، از مهندسی ناشناخته ، چاپ منوچهر ستوده ، تهران 1367 ش ؛
سلطانعلی سلطانی بهبهانی ،

(9) «بنادر ایران در خلیج فارس »، در خلیج فارس ، ج 1، ( تهران : ادارة کل انتشارات رادیو، 1342 ش ) ؛
(10) حسن بن حسن فسایی ، تاریخ فارسنامه ناصری ، چاپ سنگی تهران 1312ـ1314؛
(11) محمدابراهیم بن اسماعیل کازرونی ، تاریخ بنادر و جزایر خلیج فارس ، چاپ منوچهر ستوده ، تهران 1367 ش ؛
(12) ایرج نبی پور، «باستان شناسی دریایی بندر سیراف »، مجله بندر و دریا ، ش 39 (بهمن و اسفند 1371)؛
(13) حسین نوربخش ، خلیج فارس و جزایر ایرانی ، تهران 1362 ش ؛


(14) J. G. Lorimer, Gazetteer of the Persian Gulf, Oman and Central Arabia , Buckinghamshire 1986.

/ خسرو خسروی /