بَناکِتی ، فخرالدین ابوسلیمان داودبن ابی الفضل محمّد، شاعر و مورخ ایرانی (متوفی 730) ( وی از شهر بَناکِت یا بناکث برکنار رود سیحون واقع در ماوراءالنهر برخاسته است (بناکتی ، مقدمة شعار، ص سیزده ) ) . بنابر نوشتة خودِ وی ، در 701 به مقام ملک الشعرایی غازان خان مغول ، فرمانروای ایران ، رسید. ( از جمله اشعاری که فخر بناکتی سروده ، دو قصیده در مدح غازان در تاریخ او آمده است (رجوع کنید به بناکتی ، ص 465ـ466ـ468ـ469) ) . دولتشاه (ص 227) یکی از شعرهای او را ضبط کرده است . تاریخ او به نام روضة اولی الالباب فی تواریخ الاکابر والانساب در ( روضة اولی الالباب فی معرفة التواریخ والانساب (بناکتی ، مقدمة شعار، ص دوازده ) ) 717، در ایام پادشاهی ابوسعید ایلخانی ، نوشته شده است . دیباچة این کتاب مورخ 25 شوال 717 است . صرف نظر از برخی نکات بسیار کوچک دربارة رویدادهای سالهای نزدیک به زمان او، این اثر خلاصه ای از جامع التواریخ رشیدالدین فضل الله است ، جز اینکه نحوة تدوین مطالب آن متفاوت است . به گفتة براون (ج 3، ص 101)، مطالب نیمة دوم کتاب (احتمالاً تحت تأثیر رشیدالدین ) نه تنها مفهوم گسترده تری از تاریخ را نشان می دهد، بلکه مبیّن روحِ حقیقی تساهل و مدارا نسبت به اقوام غیرمسلمان و حاوی اطلاعاتی واقعی دربارة این مردمان است که منزلت مؤلف در دربار ایلخان سبب کسب این اطلاعات شده است . بلوشه (ص 98) ظاهراً این گونه ادعا می کند که منابع چینی جامع التواریخ تنها در کتاب بناکتی آمده و در کتاب رشیدالدین نیست ؛
ولی آن قسمت از متنِ رشیدالدین را که حاوی این اشارات است روزن ( > مجموعة علمی مؤسسة زبانهای شرقی وزارت امورخارجه < ، ج 3، > نسخه های خطی فارسی < ، سن پترزبورگ 1886، ص 106ـ 107) منتشر کرده است . روضه به نه فصل تقسیم شده است : پیامبران و اولیا، شاهانِ باستان ایران ، محمد ( صلّی اللّه علیه وآله و سلّم ) و خلفا، سلسله های ایرانی معاصرِ خلفای عباسی ، یهودیان ، مسیحیان و فرانکها، هندیان ، چینیان ، مغولان . مولر در 1677 هشتمین بخش یعنی چینیان این کتاب را در برلین با عنوان نادرست > تاریخ چینیان عبداللّه بیضاوی < منتشر کرد که دوباره در 1679 در ینا به چاپ رسید و بعداً وستون آن را با نام > تاریخ چینیان از عبداللّه بیضاوی ... < ، لندن ، 1820، به انگلیسی برگرداند. ولی کاترمر ثابت کرد که این بخش متعلق به روضة بناکتی است ( از ویژگیهای این کتاب نثر ساده ، به دور از تکلف ، و ادیبانة آن است . با این حال ، مؤلف از بیان قصص و پند و حکمت و بندرت افسانه فروگذاری نکرده است . این کتاب یکی از متنهای کهن و اصیل فارسی است که در حد خود نشان دهندة سبک نثر سدة هشتم است و لغات تازه و اصیل فراوان دارد (رجوع کنید به بناکتی ، مقدمة شعار، ص پانزده ). در مآخذ موجود، کتاب دیگری جز دیوان شعر از بناکتی یاد نشده است (همان ، مقدمة شعار، ص سیزده ) ) .

---

منابع :
(1) ( داودبن محمد بناکتی ، تاریخ بناکتی = روضة اولی الالباب فی معرفة التواریخ و الانساب ، چاپ جعفر شعار، تهران 1348 ش ) ؛
(2) دولتشاه سمرقندی ، تذکرة الشعراء ، چاپ براون ، لندن 1901؛


(3) E. Blochet, Introduction ب l'histoire des Mongols de Fad ¤ i Allah Rashid al-Din, London 1910;
(4) E. G. Browne, A history of Persian literature under Tartar dominion, Cambridge 1920;
(5) H. M. Elliot, The history of India as told by its own historians, III,55 ff.;
(6) Quatremةre, Histoire des Mongols de la Perse... par Rash i ¦ d al-D i ¦ n , Paris 1836, LXXXV, LXXXVI and 425;
(7) Charles Rieu, Catalogue of the Persian manuscripts in the British Museum, Oxford 1966, I, 79 ff.;
C. A. Storey, Persian literature: a biobibliographical survey, London 1927, section II, fasc, I, 80-81.

(8) / و. بارتولد و ه . ماسه ( د.اسلام ) ؛
با اضافاتی از گروه تاریخ /