بِلیغ ، اسماعیل ، شاعر و تذکره نویس ترک . در 1079 در بورسه * (بروسه ) زاده شد و نزد علمای آن روزگار دانش آموخت . به نوشتة برخی منابع ، عربی و فارسی را نیکو می دانست ( د. ا. د. ترک ، ذیل ماده ). مانند پدر و پدربزرگش ، «امام » یکی از مساجد کوچک شهر بورسه ، و چندی نیز در همان شهر متصدی چند منصب حکومتی بود ( د.اسلام ، چاپ دوم ، ذیل ماده ). در 1114، مدت کوتاهی ، نایب محکمة ( شهر ) توقات شد. علاوه بر این ، به تناوب ، به چند مقام حکومتی دیگر، از جمله «کاتبی مفتش حرمین شریفین » رسید ( د.ا.د. ترک ، همانجا).

به روایتی در 1140 (سامی ، ذیل ماده ) و به روایتی دیگر، در 1142، در بورسه درگذشت و در گورستان یِنیِیر آن شهر مدفون شد (طاهربک ، ج 2، ص 102).

پاره ای منابع ، از آشنایی بلیغ با موسیقی و «ذاکرباشی » ( آوازخوان خانقاه ) بودن او سخن گفته اند ( د.ا.د.ترک ، همانجا). بلیغ ، بر خلاف نثرش که مطنطن و متکلفانه است ، شعری ساده و آمیخته با امثال و حکم و آراسته به احادیث نبوی دارد که نمونه ای از جریان گرایش ادبیات «دیوان » عثمانی به زبان مردم و ادبیات عامیانه است (همانجا).

مشهورترین اثر بلیغ ، گلدستة ریاض عرفان و وفیات دانشوران نادره دان است که ترجمة حال پادشاهان ، شهزادگان ، وزیران ، مشایخ ، عالمان ، شاعران و ارباب صنایع (هنرمندان ) مدفون در بورسه را دربردارد (طاهربک ، ج 2، ص 102ـ104). این کتاب که در 1139 تألیف شده و در 1302، به همت محمداشرف بورسه ای ، در بورسه انتشار یافته ، برای تاریخ این شهر منبعی با ارزش است ( د.ا.د.ترک ، همانجا). آثار دیگر بلیغ عبارت اند از: دیوان ؛
منظومة گل صدبرگ ، حاوی ترجمة صد حدیث نبوی ؛
سرگذشتنامة فقیر به عزیمت توقات (سفرنامه )؛
سبعة سیّاره (منظومه ای در نعتهای هفتگانه ) و گنج شایگان ، در فقه و ادبیات و ترجمة حال . همچنین «شهرانگیز» (شهر آشوب )ی در وصف زیبارویان شهر بورسه داشته که «آیینة خوبان » هم نامیده می شده است . دیوان ، سبعة سیاره و گنج شایگان بلیغ در دست نیست (طاهربک ، ج 2، ص 102؛
نیز رجوع کنید به د. ا. د. ترک ، همانجا).

---

منابع :
(1) شمس الدین سامی ، قاموس الاعلام ، چاپ مهران ، استانبول 1306ـ1316/ 1889ـ1898، ذیل «بلیغ »؛
(2) بروسه لی محمدطاهربک ، عثمانلی مؤلفلری ، استانبول 1333ـ1342؛


(3) EI 2 , s.v. "Bel ¦ â gh ¢ , Isma ¦ ` ¦ â l" (by Fahir I z);
(4) TDVIA , s.v. "Bel ª â g § , I sma ª il" (by Mustafa ´ipan).

/ علی کاتبی /