responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1753

 

بَلَنْسیَه (والِنْسیا/ والانْس ) ، شهری در مشرق شبه جزیرة اسپانیا، در فاصلة پنج کیلومتری دریای مدیترانه و بندر اِلگرائو. از نظر جمعیت سومین شهر بزرگ این کشور است . جمعیت آن در 1349 ش / 1970 بالغ بر 690 ، 653 تن بوده است ( در 1370 ش / 1991، 909 ، 752 تن ، > کتاب سال بریتانیکا 1994 < ، ص 776 ) . این شهر از طریق دو خط آهن به مادرید می پیوندد؛ یکی از طریق الباثته ( یا آلباثتا/ البسیت / البسیط ) به طول 490 کیلومتر، و دیگری از طریق کوئنکا ( در مآخذ عربی : قونْکة ) به طول 402 کیلومتر، و نیز از طریق جادّه ای به طول 350 کیلومتر، اما فاصلة هوایی آن تا مادرید 303 کیلومتر است .



والانس مرکز ایالتی به همین نام و مقرّ حوزه ای سراسقفی است . این شهر، در مرکز ناحیة حاصلخیز هوئِرتادوالنسیا قرار گرفته که رود توریا یا گواذالاویار (در مآخذ اسلامی : وادی الابیض ، به معنای «نهر سپید») آن را آبیاری می کند و بخشی از دریاچة اَلبوفِرا ( رجوع کنید به بُحَیْرَه * ) را در خود گرفته است و وضع و موقع بسیار جالبی دارد. اهمیت و اعتبار این مرکز قدیمی ایالت والانس ، برخلاف قُرطُبَه و طُلَیطُله ، در طول سالیان متمادی به نحوی فزاینده رشد یافته و امروزه همچنان به عنوان مرکز شرق اسپانیا (شرق اندلس دورة اسلامی ) به حساب می آید. این شهر، به یاد نقشی که قهرمان شهیر کاستیلی ( یعنی ال سید / سید ؛ به عربی : سیّد ) در تاریخ آن ایفا کرده ، هنوز رسماً والنسیا دل سید ( به عربی : بَلَنْسیَةُ السیّد ) نامیده می شود.

رومیها در 138 ق م ، بلنسیه را بنیاد نهادند. پس از مرگ ویریاتوسِ شورشی ، کنسول یونیوس بروتوس مستعمره ای از جنگجویان کارآزمودة وفادار به روم ، در آن تأسیس کرد. سکنة این مستعمره نشین بعداً جانب سرتوریوس را گرفتند و در 75ق م پُمپِی (پومپیوس ) این شهر را، که تحت حکومت اوگوستوس روزگار رونق و رفاه خود را بازمی یافت ، تقریباً ویران کرد. در 413 میلادی ، ویزیگوتها ( در مآخذ اسلامی : القوط الغربیون ) این شهر را تصرف کردند و در 714 که طارق * در آنجا و در ساجونتوم ، شاطِبَه و دِنْیَه ( یا دانیَه ) استقرار یافت ، به دست مسلمانان افتاد.

در تاریخ سیاسی اندلس ، شهر بلنسیه ظاهراً چندان مقام مهمی نداشته است . سرزمینی که این شهر در آن ایام مرکز آن بود، به واسطة استقرار مستعمره نشینهای قیسی یا بنی قیس در آن ، سریعاً هویتی عربی یافت : ازینرو این مرکز شرق اسپانیا یکی از فعالترین مراکز فرهنگ اسلامی در سراسر دورة حاکمیت مسلمانان بر اندلس بود؛ در کوهستانهای محاذی نواحی ساحلی بلنسیه نیز گروههای پراکنده و کوچکی از اقوام بربرتبار ساکن بودند. آنچنانکه از آثار نویسندة بلنسیه ، مقدسی ، و نویسندة اسپانیایی ، رازی ، برمی آید (رجوع کنید به یاقوت ، ذیل «الرّازی »)، والانس در این ایام مرکز ایالت یا کوره ، و مقرّ حاکم (والی ) بوده که از جانب خلیفة قرطبه منصوب می شده است . از قرن پنجم /یازدهم و پس از فروپاشی دستگاه خلافت ، بلنسیه به صورت پایتخت یک کشور مستقل مسلمانان درآمد و بزودی آماج عمدة سلطه جوییهای مجدد مسیحیان شد، و بتدریج در منابع اسپانیایی و اسلامی آن دوران ، که به دست ما رسیده است ، مقامی یافت که اهمیتش روزافزون بود.

در 401، دوتن از موالی عامری ، یعنی مبارک و مظفّر، مملکت اسلامی بلنسیه را تأسیس کردند. آنها پیشتر مسئول نظام آبیاری این ناحیه بودند و بعداً مدعی استقلال شدند و قدرت را میان خود تقسیم کردند. مبارک بعداز حکومت بسیار کوتاهی چشم از جهان فروبست و مظفر از بلنسیه رانده شد؛
متعاقباً سکنة این شهر، «اسلاو» ( رجوع کنید به صقالبه ) دیگری را به نام لَبیب برای حکومت برخود برگزیدند، و او نیز خود را تحت اقتدار کُنت مسیحی برشلونه قرار داد. چیزی نگذشت که امارات بلنسیه به دست نوة منصور * بن ابی عامر، یعنی عبدالعزیزبن عبدالرحمان ، که همچون جدش لقب منصور را برای خود برگزیده بود، افتاد؛
وی پیشتر به دربار مُنذربن یحیی تُجیبی در سَرَقُسْطَه (ساراگوسا ) پناهنده شده بود. حکومت عبدالعزیز، که تا زمان مرگش (452) دوام یافت ، دوره ای از صلح و بهروزی برای بلنسیه به ارمغان آورد. وی اقتدار خلیفة قرطبه ، ابوالقاسم بن حَمّود، را که به او حق برخورداری از القاب المؤتمن و ذوالسّابقتین را داده بود، به رسمیت شناخت ، و با ممالک مسیحی اسپانیا راه مدارا و دوستی در پیش گرفت . بعداز وی ، پسرش ، عبدالملک ، جانشین او گردید و لقب مظفر یافت . وی به هنگام جانشینی پدر نوجوانی بیش نبود، لذا وزیرش ، ابن عبدالعزیز، در مقام وصایت پدر، کفالت او را بر عهده داشت . چندی نگذشته بود که فردیناندِ اوّلِ کاستیل و لئون به بلنسیه حمله کرد و، پس از وارد کردن شکستی سخت برآن عده از محاصره شدگان بلنسیه که کوشیده بودند قوای او را واپس برانند، این شهر را تقریباً به تصرف خود درآورد. عبدالملک در پی جلب حمایت و یاری سلطان طلیطله ، مأمون * بن ذوالنّون برآمد، ولی مأمون به بلنسیه آمد و بلافاصله سلطان جوان را از سلطنت خلع کرد (457/ 1065). امیرنشین بلنسیه از آن پس در مملکت طلیطله ادغام شد و مأمون حکومت آن را به وزیرِ ( سلطان مخلوع ) ، ابوبکربن عبدالعزیز، واگذاشت . پس از درگذشت مأمون در 467، پسرش ، یحیی القادر، جانشین وی گردید، و بی کفایتی او سریعاً هویدا شد. در این ایام بلنسیه تدریجاً استقلال خود را بازیافت ؛
یحیی القادر درصدد استمداد از الفونسوی ششم ، سلطان کاستیل ، برآمد تا بتواند بار دیگر این شهر را تحت اقتدار خود درآورد، ولی سرانجام ناگزیر شد که در 478 پایتخت خودش را نیز به وی تسلیم کند (دربارة سیر تاریخی این وقایع و نقشی که قهرمان بزرگ کاستیلی ، رودریگو دیاث دِ ویوار یا همان سید تاریخی و اساطیری ، در این حوادث داشته است رجوع کنید به اَلْسید).

مُرابِطون در بدو ورودشان به اسپانیا کوشیدند که بار دیگر بلنسیه را زیر لوای اسلام درآورند، ولی تلاشهایشان در مقابل سید بی ثمر و نافرجام ماند. هنگامی که سید در 492/1099، درگذشت ، بیوه اش ، خیمِنا ( در برخی مآخذ عربی : شیمین ) هنوز می توانست در برابر حملات مرابطون ، به رهبری مَزدَلی ، کمابیش مقاومت کند؛
ولی سرانجام به تسلیم بلنسیه تن داد، اما پیش از تسلیم ، شهر را به آتش کشید، و بالاخره مسلمانان در 15 رجب 495 وارد این شهر شدند و آن را تصرف کردند.

از آن پس حکام یا والیهایی که مرابطون آنها را منصوب می کردند، یکی پس از دیگری بر بلنسیه حکومت کردند، تا آنکه عاقبت در اواسط قرن ششم /دوازدهم و در خلال دوران پرآشوب قبل از فرارسیدن مُوَحِدّون به اندلس ، این شهر کم کم استقلال خود را بازیافت ، و سرنوشت و آیندة خود را با سرنوشت مورثیا ( یا مُرسیاو/مُرسیَه ) که سلسله های فرمانروایان مستعجل آن را به رسمیت شناخته بود، پیوند زد. در 542/ 1147 ابن مردینش ( یا ابن مردنیش ) به عنوان سلطان بلنسیه اعلام شد، ولی چهار سال بعد رعایای وی بر او شوریدند. این شهر تا زمانی که ، دو سال بعداز قرطبه ، به دست مسیحیان بیفتد و جیمز اول (آراگون / اَرَغون ) آن را در 16 صفر 636/28 سپتامبر 1238 تسخیر کند، زیر سلطة صوری موحدون بود، و همچنان امرای محلی اداره اش می کردند.


منابع :
همة جغرافی دانان عرب که با اسپانیای اسلامی سروکار داشته اند، کمابیش به بلنسیه (والنسیا) پرداخته اند نیز رجوع کنید به ابن ابی زرع ، الانیس

(1) المطرب بروض القرطاس فی اخبار ملوک المغرب و تاریخ مدینة فاس ؛
(2) ( ابن خلدون ، تاریخ ابن خلدون المسمّی کتاب العبر و دیوان المبتدا و الخبر ، بیروت 1413/ 1992، ج 4 ) ؛
(3) ابن عذاری ، البیان المغرب فی اخبار الاندلس و المغرب ، ج 2، ص 111؛
(4) اسماعیل بن علی ابوالفداء، تقویم البلدان ، چاپ رینود و دیسلان ، پاریس 1840، ص 178؛
(5) محمدبن محمد ادریسی ، صفة الاندلس ، چاپ دزی ـ دخویه ، ص 191؛
(6) محمدبن عبدالله حمیری ، الروض المعطار ، ذیل «بلنسیه »؛
(7) یاقوت حموی ، معجم البلدان ، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873، ج 1، ص 730ـ732؛


(8) Bibliotheca Arabico - Hispana ;
(9) F. Codera, Decadencia y desapariciئn de los Almoravides en Espan a , Saragossa 1899;
(10) [Encyclopaedia Britannica, 1994 Britannica book of the year , Chicago 1994];
(11) E. Lإvi-Provenµal, L'Espagne musulmane du X eme siةcle , Paris 1932;
(12) idem, Histoire de l'Espagne musulmane , new ed., Leiden - Paris 1950-1953, index;
(13) idem, Inscriptions arabes d'Espagne , Leiden - Paris 1931;
(14) Ramئn Menإndez Pidal, La Espan a del Cid , Madrid 1929 ) بسیار با اهمیت );
(15) Gonzlez Palencia, Historia de la Espan a musulmana , Barcelona 1925;
(16) A. Prieto Vives, Los Reyes de taifas , Madrid 1926;
(17) E. Tormo, Levante (Guias Calpe), Madrid 1923.

/ لوی ـ پرووانسال ( د. اسلام ) /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1753
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست