بَلَنْجَر ، از شهرهای مهم خزر بر کرانة رودخانه ای با همین نام در شمال گذرگاه دربند (باب الابواب * )، واقع در انتهای شرقی قفقاز. محل آن احتمالاً با ویرانه های اندره ، نزدیک آندره یوا ، مطابقت دارد. بلنجر ظاهراً، در اصل ، نام گروهیِ ساکنان آن بوده است (رجوع کنید به طبری ، سلسلة اول ، ص 894ـ896، و «بَرَنْجار» ادامة مقاله ). به روایت مسعودی (ص 62)، بلنجر پیش از اَتِل * در کرانة ولگا، پایتخت خزر بوده است ، اما بنابر گزارشهایی که در دست داریم ، هیچ شاهدی برای آن وجود ندارد ( این شهر در قرن ششم میلادی ، به تصرف ساسانیان درآمد و تا قرن هشتم میلادی ، یکی از پایتختهای خان نشینهای خزر بود ( د. آ. ، ج 2، ص 141) ) . بلنجر، در نخستین جنگ مسلمانان و ساکنان خزر، بارها در معرض حمله قرار گرفت و در 32 کاملاً به محاصره درآمد، ولی به پیروزی مسلمانان منجر نشد. آنها بار دیگر این شهر را در 104، به سرداری جراح * بن عبدالله حَکَمی ، محاصره کردند و این بار به تسخیر آن نایل شدند. گویند پس از این شکست ، بیشتر سکنة آن مهاجرت کردند. می توان به آسانی تصور کرد که بسیاری از آنان راهی شمال شده اند، زیرا دویست سال پس از این رویداد، ابن فضلان جهانگرد (310) به هزاران تن از «بَرَنجارها» که در میان بلغار * های ولگا زندگی می کردند برخورد (رجوع کنید به ص 92). از رقم غنائمی که ابن اثیر (تحت وقایع سال 104، ج 5، ص 112) از این شهر به دست می دهد، یعنی سیصد دینار برای هر سوار در یک سپاه سی هزار نفری ، می توان دریافت که بلنجر در زمان سقوط شهری بسیار ثروتمند بوده است ؛ و ظاهراً از این هنگام به بعد، از اهمیت آن کاسته می شود. پس از پایان دومین جنگ مسلمانان و خزرها در 119، دیگر بندرت از آن یاد شده است .

---

منابع :
] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ ، بیروت 1399ـ1402/ 1979ـ

(1) 1982؛
(2) ابن فضلان ، سفرنامه ، ترجمة ابوالفضل طباطبائی ، تهران 1345 ش ؛
(3) حدودالعالم من المشرق الی المغرب ، چاپ منوچهر ستوده ، تهران 1340 ش ، ص 193 [ ؛
محمدبن جریر طبری ، تاریخ

(4) الرسل و الملوک ، چاپ دخویه ... ( و دیگران ) ، لیدن 1879ـ1901؛
(5) علی بن حسین مسعودی ، کتاب التنبیه و الاشراف ، چاپ دخویه ، لیدن 1894؛


(6) M. Artamonov, Ocherki drevneishei istorii Khazar , 93;
(7) [ A ¦ zarba ¦ idja ¦ n Sovet Ensiklopediya ¦ si , Baku 1976-1986];
(8) D. M. Dunlop, The history of the Jewish Khazars , Princeton 1954, index, s.v. "Balanjar";
(9) A. Zeki Validi Togan, Ibn Fad ¤ la ¦ n's Reisebericht , Leipzig 1939, 191-193, 298-299 nn.

/ د. م . دنلپ ( د. اسلام ) /