responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1605

 

بَکریّه (1) ، فرقه ای کلامی که پیرو بَکر، خواهرزادة ابوعُبَیده عبدالواحدبن زید * بصری (متوفی پس از150) بودند. اشعری (ص 286ـ287) و بغدادی (ص 212ـ213) عقاید بکریه را ـ که عقاید خاص کلامی است ـ در کنار عقاید نجاریّه ، جَهمیّه و ضِراریّه به طور مستقل آورده اند. نویسندگان کتب ملل و نحل ، به سبب ناآگاهی از نام پدر وقوم بکر، او را به واسطة داییش ، عبدالواحدبن زید که ازصوفیان و اهل حدیث و صاحب عقاید خاص کلامی بوده ، معرفی کرده اند. تاریخ وفات عبدالواحدبن زید با تاریخ وفات ابوبشر عبدالواحدبن زیاد بصری (متوفی 177) خلط شده است (ذهبی ، ج 7، ص 180؛ ابن حجر عسقلانی ، ج 2، ص 60ـ 61، ج 4، ص 80، ج 9، ص 7).

به عقیدة بکر، مرتکب گناه کبیره ، «منافق » است ، و اگر اهل نماز هم باشد، در صورت اصرار بر آن گناه ، همواره در آتش دوزخ خواهد بود، اما در عین حال مؤمن و مسلمان است . او حضرت علی علیه السلام و طلحه و زبیر را به سبب گناه جنگیدن با یکدیگر، کافر و مشرک می دانست ، اما بنابر حدیثی که خداوند مسلمانان حاضر در جنگ بدر را، به رغم هرکاری که انجام دهند، بخشیده است معتقد بود که خداوند از گناهان ایشان در گذشته است . بکر اصرار بر گناه صغیره را به منزلة گناه کبیره می دانست و برای مرتکب قتل ، توبه و بازگشتی قائل نبود (اشعری ، ص 286-287؛ بغدادی ، ص 213). او در انکار تولّد * و نیز اعتقاد به رؤیت خداوند در آخرت با اشاعره همعقیده بود، و در اینکه توانایی و قدرت انسان پیش از فعل ، و نه همراه آن ، است با معتزله موافق بود. بکر معتقد بود که خداوند در هر مکانی هست . به عقیدة او «اخلاص » کسی که خداوند بر قلبش «مُهر» زده ، بی فایده است ، اما او باز مأمور به اخلاص است ، و این مهر که میان او و اخلاص ، و نیز میان او و «ایمان » حائل شده ، عقوبت و کیفر اوست (بغدادی ، ص 212-213؛ اشعری ، ص 286ـ287). بکر، مانند نظّام * ، معتقد بود که انسان فقط روح است ، نه مجموعه ای از «روح و جسد». او دربارة حیوانات نیز بر همین عقیده بود، زیرا جایز نمی دانست که خداوند در جماد، حیات و قدرت و علم حادث کند. قاضی عبدالجباربن احمد (1382، ج 11، ص 339ـ344) بتفصیل ، به ردّ این قول نظام پرداخته است . احتمالاً این اعتقاد با مسئلة معاد، و بحث لذت و الم * (آلام ) از نظر او، مربوط است . بکر دربارة آلام بر این اعتقاد بود که خداوند به هنگام ضرب و جرح یا قطع عضو درد را می آفریند. پس ممکن است که ضرب و جرح یا قطع عضو صورت بگیرد، اما دردی نباشد، یعنی خداوند ایجاد درد نکند. او در این امر با اشاعره موافق است . احتمالاً بنابر همین اعتقاد بوده که بکر انسان را «روح » تنها دانسته است ، زیرا به اعتقاد او «جسد» از آلام متأثر نمی شود، و این خداوند است که به ارادة خود گاهی درد را در موضعی از بدن می آفریند یا نمی آفریند (اشعری ، ص 287؛ بغدادی ، ص 212). گذشته از این ، به گفتة قاضی عبدالجبار، بعضی معتقدند که آلام و به عبارت دیگر ایجاد درد و رنج از خداوند قبیح است ، مگر در حق کسی که در نتیجة گناه یا اخلال در واجبات مستحق آن باشد؛ در این صورت ، ایجاد درد مستحسن و پسندیده است . اما دربارة رنج کودکان و حیوانات که مرتکب گناه نمی شوند، در میان اینان دو قول پدید آمد : بنابه قولی ، این کودکان و حیوانات نخست در قالبی (جسدی ) دیگر بوده اند، چون در آن قالب به خدا عصیان کرده اند، خداوند ایشان را به این قالب (کودک

یا حیوان ) منتقل ساخته است تا با این دردها و رنجها آنان را کیفر دهد. صاحبان این قول معتقد به تناسخ اند و انسان را فقط روح می دانند، نه «مجموع حیّ و حسّاس » (مرکب از روح و جسم ). صاحبان قول دیگر، منکر محسوسات شدند و گفتند که کودکان و حیوانات این دردها را حس نمی کنند (قاضی عبدالجباربن احمد، 1382، ج 13، ص 226، 382ـ386؛ همو، 1408، ص 483، 485؛ ابن حزم ، ج 3، ص 157) و با وجود گریه و شیون ، خداوند در ایشان لذت ایجاد می کند (بغدادی ، ص 213)؛ ایشان بکریّه اند. به این ترتیب ، از نظر قاضی عبدالجباربن احمد، بکریه منکر ضروریات و مشاهدات و معلوماتِ بدیهی شده اند، و ازینرو برای بحث با ایشان راهی باقی نمانده است (1408، ص 488).


منابع :
(1) ابن حجر عسقلانی ، لسان المیزان ، بیروت 1390/ 1971؛
(2) ابن حزم ، الفصل فی الملل والاهواء والنّحل ، چاپ محمدابراهیم نصر و عبدالرحمان عمیرة ، بیروت 1405/1985؛
(3) علی بن اسماعیل اشعری ، مقالات الاسلامییّن و اختلاف المصلّین ، چاپ هلموت ریتر، ویسبادن 1400/ 1980؛
(4) عبدالقاهر بن طاهر بغدادی ، الفرق بین الفرق ، محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت ( بی تا. ) ؛
(5) محمدبن احمد ذهبی ، سیر اعلام النّبلاء ، ج 7، چاپ شعیب ارنؤوط و علی ابوزید، بیروت 1402/1982؛
(6) قاضی عبدالجباربن احمد، شرح الاصول الخمسه ، چاپ عبدالکریم عثمان ، قاهره 1408/ 1988؛
همو، المغنی فی ابواب التوحید و العدل ، چاپ ابوالعلاء عفیفی ، قاهره 1382/ 1962.

/ عباس زریاب /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1605
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست