بکری ، مصطفی بن کمال الدین بن علی صِدّیقی Ø‌نفی ØŒ ملقب به قطب الدین Ùˆ مُکنّی ' به ابوالمواهب ØŒ بنیانگذار فرقة بکریّه در طریقت خلوتیّه. جدش بدرالدین بکری (متوفی 1062) از خاندان مشهور بکریه * است .

ÙˆÛŒ در ذیقعدة 1099 در دمشق به دنیا آمد، در کودکی یتیم شد Ùˆ عمویش سرپرستی او را به عهده گرفت . استادان او در فقه Ùˆ تصوّف عبارت بودند از: عبدالغنی بن اسماعیل نابلُسی (متوفی 1143)Ø› شیخ ابوالمواهب Ù…Ø‌مد Ø‌نبلی (متوفی 1126)Ø› Ù…Ø‌مدبن بَدیری دِمیاطیِ مشهور به ابن میّت (متوفی 1140). او در سفری Ú©Ù‡ به بیت المقدس کرد، وارد طریقت خلوتیه شد Ùˆ پس از مرگ مرشدش ØŒ عبداللطیف بن Ø‌سام الدین Ø‌لبی خلوتی (متوفی 1121)ØŒ جانشین او گردید (بغدادی ØŒ ج 6ØŒ ستون 446Ø› مرادی ØŒ ج 4ØŒ ص 190Ù€191Ø› سرکیس ØŒ ج 1ØŒ ص 582Ø› د. ا. د. ترک ØŒ ذیل «بکری ØŒ قطب الدین »). بکری در بیت المقدس کتاب دعایی به نام اَلفَتØ‌ُ القُدسی Ùˆ الکَشفُ الاِنسی نوشت Ú©Ù‡ مریدانش آن را در پایان شب Ù…ÛŒ خواندند. ÙˆÛŒ از شیخ Ø‌سن بن علی قره باش فتوا گرفت Ú©Ù‡ خواندن این دعا بدعت نیست (مبارک ØŒ ج 3ØŒ ص 435Ø› مرادی ØŒ ج 4ØŒ ص 191).

بکری چندین بار به بیت المقدس سفر کرد Ùˆ گزارشی دربارة یکی از سفرهایش به نام الخَمْرَةُ المَØ‌سیِةُ (الØ‌َسیة ) فی الرَØ‌لَةِ القُدْسیة نوشت . همچنین برای تبلیغ طریقت خلوتیه ØŒ به مصر Ùˆ شام Ùˆ Ø‌لب Ùˆ بغداد Ùˆ قسطنطنیه Ùˆ Ø‌جاز سفر کرد. سرانجام ØŒ در 18 ربیع الثانی 1162 در قاهره در گذشت . مقبره اش در قُرافة الکبری ØŒ خارج شهر قاهره ØŒ زیارتگاه است (زرکلی ØŒ ج 7ØŒ ص 239Ø› نبهانی ØŒ ج 2ØŒ ص 474Ø› مبارک ØŒ همانجا؛ جبرتی ØŒ ج 1ØŒ ص 246Ø› مرادی ØŒ ج 4ØŒ ص 197Ø› د.اسلام ØŒ چاپ دوم ØŒ ذیل واژه ).

پس از او، Ù…Ø‌مدبن سالم Ø‌َفناویِ شافعیِ خلوتی (متوفی 1181)ØŒ مؤسس طریقة Ø‌َفنیه (الØ‌َفناوی )ØŒ یکی از چهار فرقة خلوتیه ØŒ جانشین ÙˆÛŒ شد (مبارک ØŒ ج 3ØŒ ص 437Ø› جبرتی ØŒ ج 1ØŒ ص 247Ø› نبهانی ØŒ ج 2ØŒ ص 473).

فرزند بکری ØŒ ابوالفتوØ‌ Ù…Ø‌مد (1143Ù€1196) صوفی ØŒ شاعر Ùˆ نویسنده ØŒ کتابی به نام تَلخیصات البکریة فی ترجمة خلاصة البکریة در شرØ‌ Ø‌ال پدرش نوشته است (مرادی ØŒ ج 4ØŒ ص 14ØŒ 195Ù€196Ø› بغدادی ØŒ ج 6ØŒ ستون 343).

به بکری میان دویست تا 222 اثر نسبت داده اند Ú©Ù‡ بسیاری از آنها Ú¯Ù… شده است . در میان آثار او دوازده سفرنامه ØŒ دوازده سخنرانی ØŒ هفت دیوان Ùˆ نُه قصیده در تصوف Ùˆ طریقت وجود دارد (جبرتی ØŒ ج 1ØŒ ص 246Ø› نبهانی ØŒ ج 2ØŒ ص 477Ø› مرادی ØŒ ج 4ØŒ ص 195). از جمله آثار اوست : الذخیرة الماØ‌یة لِلا´ثام فی الصلاة علی خَیر الاَنام فی سائر الایام (مصر 1319Ø› سرکیس ØŒ ج 1ØŒ ستون 583)Ø› المَوردِ العَذب لِذَوی الورود فی کشف معنی ÙˆØ‌دة الوجود (دارالکتب الظاهریة ØŒ ج 2ØŒ ص 825ØŒ نسخة خطی Ø´ 4398)Ø› الصلاة الهامِعة بمØ‌بة الخُلفاء ØŒ دربارة فضایل خلفای راشدین (بولاق 1304ØŒ 1310Ø› سرکیس ØŒ همانجا)Ø› بُلْغَةُ المُرید ØŒ قصیده ای در تصوف (دارالکتب الظاهریة ØŒ ج 1ØŒ ص 194ØŒ نسخة خطی ØŒ Ø´ 6916)Ø› فوائد الفَرائد فی ضابط العقائد ØŒ منظومه ای در عقاید با شرØ‌ اØ‌مد دردیر (بولاق 1314Ø› سرکیس ØŒ همانجا).

منابع : اسماعیل بغدادی ØŒ هدیة العارفین ØŒ ج 2ØŒ در Ø‌اجی خلیفه ØŒ کشف الظنون ØŒ ج 6ØŒ بیروت 1410/1990Ø› عبدالرØ‌مان بن Ø‌سن جبرتی ØŒ تاریخ عجایب الا´ثار فی التراجم Ùˆ الاخبار ØŒ بیروت ( بی تا. ) Ø› دارالکتب الظاهریة ØŒ فهرس مخطوطات دارالکتب الظاهریة ØŒ التصوف ØŒ چاپ Ù…Ø‌مد ریاض مالØ‌ ØŒ دمشق 1398Ù€1403/ 1978Ù€1983Ø› خیرالدین زرکلی ØŒ الاعلام ØŒ بیروت 1986Ø› یوسف الیان سرکیس ØŒ معجم المطبوعات العربیة Ùˆ المعربة ØŒ قاهره 1346/1928Ø› علی باشا مبارک ØŒ الخطط التوفیقیة الجدیدة لمصر القاهرة ØŒ قاهره 1980Ù€1983Ø› Ù…Ø‌مد خلیل بن علی مرادی ØŒ سلک الدُّرَر فی اعیان القرن الثانی عشر ØŒ بولاق 1291Ù€1301ØŒ چاپ افست بغداد ( بی تا. ) Ø› یوسف بن اسماعیل نبهانی ØŒ جامع کرامات الاولیاء ØŒ چاپ ابراهیم عطوه عوض ØŒ بیروت 1411/ 1991Ø›

EI 2, s.v. "Bakr  , Mus ¤ ta ¤ fa  " (by C. Brockelmann); TDV IA , s.v. "Bekrر, Kutbدddin" (by Ali I hsan Yurd).

/ پروانه عروج نیا /