بغداد خاتون ، دختر اميرالامرا امير چوبان ( /چوپان ) و خواهرزادة ابوسعيد ايلخاني (حك : 717ـ736). در723 به همسري امير حسن جلايري مشهور به شيخ حسنِ بزرگ در آمد. در725 ابوسعيد با استناد به ياساي چنگيز كه بر طبق آن «اگر خاتوني پادشاه را پسند افتاد بايد شوهرش به طيب نفس ترك او بگويد، و او را به حرم پادشاه فرستد» سعي كرد شيخحسن را به طلاق بغدادخاتون وادارد تا خود بتواند او را به عقد خويش در بياورد، ولي امير چوپان مانع شد. در ذيحجة 727 يا محرم 728، امير چوپان به تحريك ابوسعيد و بهدست غياثالدين كُرت خائنانه در هرات به هلاكت رسيد و ابوسعيد موفق شد نيّت خود را عملي سازد و بغداد خاتون را به همسري خود درآورد. پس از آن، بغداد خاتون چنان نفوذ عظيمي كسب كرد كه لقب «خواندگار» (خداوندگار) گرفت. در 732، شيخحسن متهم به همكاري با همسر سابق خود، بغداد خاتون، براي قتل ابوسعيد شد، اين مسئله كدورت و نفاقي ميان ابوسعيد و بغداد خاتون به وجود آورد، ولي سال بعد چون ثابت شد كه اين اتهام دروغ بوده دوباره ابوسعيد با او بر سر لطف آمد. در 734 ابوسعيد دلشاد خاتون، برادرزادة بغدادخاتون، را به همسري برگزيد و او را بر ديگر زنان خود برتري داد؛ اين كار حسادت بغدادخاتون را برانگيخت و هنگامي كه ابوسعيد ناگهان در سيزده ربيعالثاني 736 درگذشت، بغداد خاتون كه مظنون و متهم به مسموم كردن او بود به فرمان امراي ابوسعيد كشته شد. بر اساس روايتِ ديگري، قتل او به سبب مكاتبه با ازبك خانِ اردوي زرين * و تشويق او به تصرف ايران بوده است.

---

منابع:
(1) ابنبطوطه، تحفة النظار في غرائب الامصار و عجائب الاسفار المعروفة برحلة ابنبطوطه ، چاپ دفرمري و سانگينتي، پاريس 1853 ـ 1858، ج 2، ص 117 به بعد؛
(2) تاريخ شيخ اويس ، چاپ فان لون، لاهه 1954، ص 57، 59؛
(3) عبداللهبن لطفالله حافظ ابرو، ذيل جامع التواريخ رشيدي ، چاپ خانبابا بياني، تهران 1317 ش، فهرست؛
(4) عباس عَزاوي، تاريخ العراق بين احتلالين ، بغداد1353ـ1376/1935ـ1956، ج 1، ص 493ـ496؛
5-
H. Howorth, History of the Mongols , London 1876-1888, III, 605 ff., 622 ff.;
(6) C. D'Ohsson, Histoire des Mongols, The Hague and Amsterdam 1835, IV, 667 ff., 714 f., 720;
B. Spuler, Die Mongolen in Iran 2 , Berlin 1955, index.
/ ر. م. سيوري ( د. اسلام ) /