بعث ، Ø‌زب (عنوان کامل در عربی : Ø‌زب البعث العربی الاشتراکی Ø› معادل فارسی : Ø‌زب سوسیالیستی رستاخیز عرب / عربی )ØŒ Ø‌زب طرفدار ایجاد دولتی عربی بر پایة قوم گرایی Ùˆ ÙˆØ‌دت عربی . بعث ØŒ Ø‌زب رسمی Ø‌اکم بر دو کشور عربی سوریه Ùˆ عراق است .

تأسیس . دربارة تاریخ دقیق تأسیس این Ø‌زب اتفاق نظر نیست Ùˆ بویژه پس از ایجاد شکاف Ùˆ بروز اختلاف در Ø‌زب Ùˆ دور شدن سیاستهای سوریه Ùˆ عراق از یکدیگر، داعیه های رهبری Ùˆ تعبیرهای خاص آنها از تØ‌ولات Ø‌زب ØŒ اختلاف نظرها بیشتر شده است . بعث پیش از آنکه به Ø‌زب تبدیل شود، به صورت جنبشی فکری ظهور کرده بود (خدوری ØŒ ص 168) Ùˆ این نیز بر ابهام تاریخها افزوده است . آنچه مسلم است اینکه Ø‌زب در خلال جنگ جهانی دوم (1318Ù€1324 Ø´ / 1939Ù€ 1945) Ùˆ در جریان مبارزة شاخه ای از ملی گرایان سوری با فرانسویهایی Ú©Ù‡ سوریه را در اشغال داشتند، Ø´Ú©Ù„ گرفت Ø› به مناسبت اعتصاب یک ماهه بر ضد فرانسویهای اشغالگر، نخستین بیانیة Ø‌زبی با نام «الاØ‌یاءالعربی » (نهضت / رنسانس عربی ) در اسفند 1319 Ù€ فروردین 1320/ مارس 1941 در دمشق انتشار یافت (عانی ØŒ ج 1ØŒ ص 353)ØŒ اما نخستین برنامة Ø‌زبی در اول مرداد 1322/ 24 ژوئیة 1943 (خلیل ØŒ ص 301) Ùˆ نخستین شمارة روزنامة بعث در مرداد 1325/ ژوئیة 1946 (عانی ØŒ ج 1ØŒ ص 355) منتشر گردید، Ùˆ اساسنامة Ø‌زب در 18 فروردین 1326/ 7 آوریل 1947 در نخستین کنگرة اتØ‌اد عربی Ø‌زب تصویب شد. چون در سوریه Ùˆ عراق سالگرد رسمی Ø‌زب روز 7 آوریل برگزار Ù…ÛŒ شود (برم ØŒ ص 9) Ù…ÛŒ توان آن را تاریخ رسمیتری قلمداد کرد.

Ø‌زب بعث را میشل عَفلَق * (1328 Ù‚ Ù€ 1368 Ø´ / 1910Ù€ 1989) متولد دمشق Ùˆ از پدری ارتودکس مذهب ØŒ Ùˆ صلاØ‌ الدین بیطار * (1331 Ù‚ Ù€ 1359 Ø´ / 1912Ù€1980) متولد دمشق Ùˆ از خانواده ای سنّی مذهب Ùˆ سنّتی بنیان گذاشتند. این دو همة اوقات خود را صرف فعالیت Ùˆ تشکیلات سیاسی کردند، Ùˆ سرانجام به برداشت خاصی از «اشتراکیه » (سوسیالیسم )ØŒ «الوطن العربی » (میهن عربی ) رسیدند Ùˆ Ø‌زب بعث را به عنوان بهترین راه برای نیل به آرمانهای خود، مشترکاً تأسیس کردند

( رجوع کنید به Ø‌ورانی ØŒ 1983ØŒ ص 357).

در سوریه . بنیانگذاران بعث در سوریه ØŒ نخست خواستار خروج نظامیان خارجی از کشور، تشکیل Ø‌کومت قانونی ØŒ استقلال کامل ملی ØŒ برقراری Ø‌کومت دموکراتیک Ùˆ سپس تشکیل جبهة مشترکی از اعراب برای اتØ‌اد عربی شدند. اندیشة اتØ‌اد عربی همپای قوت جنبش نیرو گرفت . عفلق مسیØ‌ÛŒ مذهب Ø‌تی مدعی شد Ú©Ù‡ اعراب Ø‌Ù‚ دارند در یک سرزمین واØ‌د عربی زندگی کنند، کما اینکه بزرگترین تجربة تاریخی اعراب ØŒ ایجاد Ùˆ اتØ‌اد سرزمینهای آنان به دست پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه وآله وسلّم بوده است ØŒ Ùˆ «این تجربه ثابت کرده است Ú©Ù‡ نه تنها مسلمین ØŒ بلکه همة اعراب در آن سهیم بوده اند» (همان ØŒ ص 404Ù€405). این تأکید صریØ‌ عفلق بیشتر به این دلیل بود Ú©Ù‡ از برخورد اندیشه های طرفدار قومیّت Ùˆ ملی گرا با اسلام ØŒ بویژه آن برداشتی Ú©Ù‡ اخوان المسلمین از اسلام داشتند Ùˆ Ù…ÛŒ خواستند اتØ‌اد همة مسلمانان Ùˆ همة اعراب را بر پایة آن ÙˆØ‌دت بخشند، بپرهیزد. درواقع ØŒ پس از پایان جنگ جهانی دوم Ú©Ù‡ بر اثر ظهور مکتبهای ملی گرایی ( (قوم گرایی ) ) در میان اعراب ØŒ تعارض برخی اصول آنها با بعضی مبانی اسلام آشکار شده بود (عنایت ØŒ ص 241)ØŒ عفلق Ùˆ دیگر رهبران بعث Ù…ÛŒ کوشیدند تا از تعارض منجر به برخورد شدید اجتناب کنند، Ùˆ اØ‌ساسات طرفداران اسلام را به نوعی با خود همراه سازند یا دست Ú©Ù… بر ضد خود برنینگیزند.

فرانسویها در 1325 ش / 1946، از سوریه خارج شدند، و در پی خروج آنها جنبش سیاسی بعث و انتشار روزنامة آن با

نام البعث رسماً در سوریه آغاز شد. پس از برگزاری نخستین کنگرة بعث Ùˆ تصویب مرامنامه Ùˆ برنامة آن ØŒ نام رسمی «Ø‌زب بعث عرب » انتخاب شد. میشل عفلق به عنوان دبیر Ú©Ù„ Ø‌زب ØŒ Ùˆ صلاØ‌ الدین بیطار، جلال السیّد، Ùˆ واهب الغنیم به عنوان اعضای کمیتة اجرایی برگزیده شدند Ùˆ تأسیس شاخه های Ø‌زب در کشورهای اردن ØŒ عراق Ùˆ لبنان اعلام گردید. اندکی بعد نیز شاخة Ú©ÙˆÚ†Ú©ÛŒ در میان دانشجویان دانشگاه قاهره در مصر تشکیل شد (خدوری ØŒ ص 168Ø› سیل ØŒ ص 151).

Ø‌زب بعث شعار اصلی خود را سه چیز قرار داد: یک امت عربی (ÙˆØ‌دت )ØŒ رسالتی جاویدان (آزادی اعراب Ùˆ تجدید ارزشهای انسانی Ùˆ به Ø‌کومت رسانیدن آنها)ØŒ Ùˆ سوسیالیسم (Ø‌کومت اشتراکی )Ø› Ú©Ù‡ به اختصار با سه اصطلاØ‌ «وØ‌دت »، «Ø‌رّیت » Ùˆ «اشتراکیه » بیان Ù…ÛŒ شد (عانی ØŒ ج 1ØŒ ص 353). مراد از امت عربی ØŒ تشکیل واØ‌د سیاسی ØŒ اقتصادی Ùˆ فرهنگی تجزیه ناپذیری است Ú©Ù‡ هیچ کشور عربی از آن بیرون نماند. از دیدگاه بنیانگذاران بعث ØŒ جهان عرب ØŒ امت واØ‌دی است Ú©Ù‡ زبان ØŒ فرهنگ Ùˆ مذهب مشترکی دارد. برداشت خود عفلق از ملی گرایی (قوم گرایی ) عربی ØŒ چیزی جز زبان Ùˆ تاریخ مشترک اعراب نبود (عفلق ØŒ جاهای متعدد؛ برم ØŒ همانجا). بعث به جدایی دین Ùˆ سیاست قائل است Ùˆ در واقع دین را مانع پیشرفت Ù…ÛŒ داند. آنها ظاهراً با اسلام کاری نداشتند، یا لفظاً با اØ‌ترام از آن یاد Ù…ÛŒ کردند، به این دلیل Ú©Ù‡ آن را یکی از مظاهر نبوغ جاودانی ملت عرب Ù…ÛŒ انگاشتند (عفلق ØŒ ص 243). اسلام از نظر عفلق ÙˆØ‌ÛŒ الهی نبود، بلکه پاسخ نبوغ آسایی بود Ú©Ù‡ اعراب در عصر جاهلی Ùˆ بر شالوده های عربیت به نیازهای مردم در آن زمان نشان داده بودند (همانجا).

نکتة مهم اینکه پیش از عفلق Ùˆ بیطار گروههای فکری Ùˆ سیاسی بسیاری در جهان عرب سعی کرده بودند تا میان ملی گرایی عربی Ùˆ قومیّت Ùˆ سوسیالیسم نوعی پیوند Ùˆ آشتی برقرار سازند اما توفیق چندانی به دست نیاورده بودند. اهمیت کار عفلق در این است Ú©Ù‡ ÙˆØ‌دت عربی را به دور از نظریات سیاسی غربی به اعراب عرضه داشت Ú©Ù‡ نه بر اساس ستیز Ùˆ نبرد طبقاتی بلکه با برداشت خاص از عدالت Ùˆ برابری ØŒ با سوسیالیسم Ùˆ کمونیسم اروپایی بکلی متفاوت بود. این شیوه با ذائقة اعراب موافق بود، زیرا با مالکیت خصوصی Ùˆ آزادیهای فردی مخالفت نمی کرد، بلکه فراخوانی بود به همکاری همة طبقات اجتماعی برای استقرار عدالت Ùˆ مساوات . نظر بعث دربارة سوسیالیسم نه تنها غیر مارکسیستی بلکه ضد مارکسیستی است ØŒ زیرا به تقدم هویت ملی / قومی قائل است Ùˆ مفهوم تعارض آشتی ناپذیر طبقاتی را رد Ù…ÛŒ کند (فاروق



اسلوگلت Ùˆ اسلوگلت ØŒ ص 89). به عقیدة بنیانگذاران بعث ØŒ آزادی Ùˆ اتØ‌اد اعراب ØŒ تضاد طبقاتی را به خودی خود از میان Ù…ÛŒ برد (عفلق ØŒ جاهای متعدد؛ خدوری ØŒ ص 166Ù€167Ø› رجوع کنید به خلیل ØŒ ص 328Ø› برم ØŒ ص 9Ù€10). این تلقی از سوسیالیسم ØŒ برای بسیاری از اعراب جاذبه داشت Ùˆ مورد استقبال آنها قرار گرفت . البته بعث با مخالفان Ùˆ مخالفتهای شدیدی هم مواجه شد، Ùˆ نیروهای سیاسی سوریه در آن زمان ØŒ Ú©Ù‡ در چارچوب ملی یا فراملی فعالیت Ù…ÛŒ کردند، به دو دستة اصلی تقسیم Ù…ÛŒ شدند: نیروهای معتقد به اسلام Ùˆ نیروهای چپگرا. نمایندة بارز دستة اول اخوان المسلمین ØŒ Ùˆ نمایندة بارز دستة دوم Ø‌زب کمونیست بود. این دو دسته از همان آغاز کار بعث با آن به مخالفت برخاستند (عانی ØŒ همانجا)ØŒ زیرا ملی گرایی را بویژه با این روایت بعث ØŒ مانع بزرگی بر سر راه خود Ù…ÛŒ دانستند.

کنگره ای Ú©Ù‡ بعث از 14 تا 16 فروردین 1326/ 4 تا 6 آوریل 1947 در دمشق برگزار کرد، نخستین کنگرة «ملی » بعث نیز به شمار Ù…ÛŒ آید. از آن کنگره تا 1333 Ø´ / 1954 Ú©Ù‡ مسیر سیاست بعث بر اثر تØ‌ولاتی تغییر یافت ØŒ دورة اول Ø‌یات Ø‌زب بعث شمرده Ù…ÛŒ شود. در این سالها، رهبری یا فرماندهی ملی فقط در سوریه بود، Ùˆ تشکیلات سیاسی بعث در عراق ØŒ لبنان ØŒ Ùˆ اردن رهبری منطقه ای داشت . شاخة بعث در اردن در 1327 Ø´ / 1948 به رهبری منیف الرزاز، در عراق در 1331 Ø´ / 1952 به رهبری فؤاد الرکابی Ùˆ همکاران او، Ùˆ در لبنان به رهبری

جیران مجدلانی تشکیل یافته بود. شاخه های کم اهمیت تری نیز در عربستان ، مصر، و شمال آفریقا تأسیس شد (خدوری ، ص 168).

در 11 فروردین 1328/ 31 مارس 1949 کودتای نظامی به فرماندهی Ø‌ُسنی الزعیم * (Ø‌Ú© : 1328 Ø´ /1949) در سوریه رخ داد. موفقیت این کودتا Ú©Ù‡ نخستین رویداد از نوع خود در جهان عرب بود (عانی ØŒ ج 1ØŒ ص 357Ø› > واژه نامة سیاسی خاورمیانه در قرن بیستم < ØŒ ذیل «زعیم ØŒ Ø‌سنی »)ØŒ به بعثیهای سوریه جان تازه ای بخشید، اما نظامیان کودتاگر به روشهای دیکتاتوری روی آوردند Ùˆ بسیاری از سران Ùˆ فعالان سیاسی ØŒ از جمله رهبران بعثی را دستگیر Ùˆ زندانی کردند، Ùˆ بعثیها از همکاری با دولت کودتا نومید شدند Ùˆ به فعالیت Ùˆ تشکیلات مخفی Ùˆ همکاری پنهانی با عده ای از سیاسیون روی آوردند (عانی ØŒ همانجا).

در 9 شهریور 1328/ 31 اوت 1949 کودتای دیگری به فرماندهی سامی الØ‌ناوی (Ø‌Ú© : 1328 Ø´ / 1949) در سوریه رخ داد Ùˆ کودتاگران نظام پارلمانی را در آن کشور اعاده کردند. در Ø‌کومت جدید، میشل عفلق به وزارت آموزش Ùˆ فرهنگ برگزیده شد، Ú©Ù‡ موفقیت مهمی برای بعثیها به شمار آمد Ùˆ نشانه ای از قدرت Ùˆ نفوذ سیاسی آنها بود. بعثیها برای تØ‌صیل قدرت بیشتر، در انتخابات عمومی شرکت کردند، اما اکثریت به دست نیاوردند؛ Ùˆ عفلق برای اعتراض به روند انتخابات از وزارت استعفا داد (همان ØŒ ج 1ØŒ ص 357 Ù€ 358).

در دهة 1330 Ø´ / 1950 چند رویداد مهم سیاسی بر Ø‌رکتهای بعث تأثیر گذاشت . ملی شدن صنعت نفت در ایران Ùˆ جنبش ضد استعماری ایران در سالهای منتهی به 1332Ø´ ØŒ در کشورهای نفت خیز عرب اثر بسیار عمیقی به جا نهاد Ùˆ به تØ‌رکات سیاسی آنها دامن زد. در اول مرداد 1331/ 23 ژوئیة 1952 نظام سیاسی مصر از سلطنتی به جمهوری تغییر یافت Ùˆ الهامبخش فعالیتهای سیاسی جدیدی در کشورهای عرب شد. Ø‌زب بعث از این رویدادهای سیاسی سود جست Ùˆ به اØ‌ساسات ملی گرایانه Ùˆ ضداستعماری در جهان عرب ØŒ بویژه در سوریه Ùˆ عراق ØŒ دامن زد.

Ø‌زب بعث در 1332 Ø´ / 1953 با Ø‌زب سوسیالیست عربی سوریه (الØ‌زب العربی الاشتراکی ) متØ‌د شد Ùˆ این دو جریان سیاسی از آن پس با نام «Ø‌زب البعث العربی الاشتراکی » به فعالیت خود ادامه دادند، اما عناصر اندیشه های سوسیالیستی Ùˆ اصلاØ‌ات اجتماعی پس از اتØ‌اد، Ø‌تی بر سقوط Ø‌کومت در سوریه Ùˆ به دست آوردن تعدادی کرسی مجلس در انتخابات 1333 Ø´ / 1954 تأثیر گذاشت ( رجوع کنید به Ø‌ورانی ØŒ 1991ØŒ ص 404Ù€ 405Ø› خدوری ØŒ ص 168Ù€169Ø› > واژه نامة سیاسی خاورمیانه در قرن بیستم < ØŒ ذیل «بعث »؛ اسود، ج 6ØŒ ص 348).

در 1334 Ø´ / 1955ØŒ نخستین کنگرة رهبری منطقه ای بعث در عراق برگزار شد. همزمان با قدرت گرفتن بعثیها جنبش ملی گرای مصر به رهبری جمال عبدالناصر * (Ø‌Ú© : 1335Ù€ 1349 Ø´ / 1956Ù€ 1970) قدرت گرفت . بعثیها از ناصر Ùˆ ناصریها با شدت Ùˆ Ø‌دّت طرفداری کردند، Ùˆ در عین Ø‌ال از پشتیبانی آنها بهره مند شدند؛ اما در انتخابات سوریه موفقیت چشمگیری به دست نیاوردند؛ Ùˆ ثابت شد Ú©Ù‡ در میان گروههای دیگر، گروهی بیش نیستند (سیل ØŒ ص 310). ناصر Ú©Ù‡ بعثیها را بدقت زیر نظر داشت ØŒ نمی توانست آنها را در Ù…Ø‌اسبات سیاسی قدرتهای Ø‌زبی خیلی جدی بگیرد، اما در عین Ø‌ال مراقب بود Ú©Ù‡ Ø‌مایت آنها را از جنبش خود از دست ندهد.

در 4 مرداد 1335/ 26 ژوئیة 1956 Ú©Ù‡ آبراه سوئز * ملی اعلام شد، تقریباً همة جنبشها Ùˆ اØ‌زاب سیاسی عرب از این اقدام مصر Ø‌مایت کردند. بعثیها نیز با شور Ùˆ اشتیاق بیشتری ØŒ



اندیشه های ناصر را تبلیغ Ùˆ شعار اتØ‌اد سوریه Ùˆ مصر را با Ø‌رارت افزونتری مطرØ‌ کردند Ùˆ در 1336 Ø´ /1957ØŒ مبارزات خود را برای اتØ‌اد دو کشور شدت بخشیدند، تا اینکه سرانجام ÙˆØ‌دت دو کشور تØ‌قق یافت Ùˆ «جمهوری متØ‌د عربی * » در 13 اسفند 1336/ 22 فوریة 1958 تشکیل شد. بعثیها Ú©Ù‡ از این ÙˆØ‌دت سرخوش Ùˆ در ایجاد آن بسیار مؤثر بودند، خود را در آستانة تØ‌قق آرمانها Ù…ÛŒ دیدند. سالهای 1335 تا 1338Ø´ / 1956 تا 1959 اوج قدرت Ùˆ گسترش Ø‌زب بود Ùˆ Ø‌زب در کمین تصرف کامل قدرت تقسیم نشده نشسته بود (Ø‌ورانی ØŒ 1991ØŒ همانجا؛ فرهنگ تاریخ ØŒ ج 1ØŒ ص 293Ø› عانی ØŒ ج 1ØŒ ص 358).

با عدم استفاده از وجود بعثیها در جمهوری متØ‌د Ùˆ مخالفت ناصر با فعالیتهای آنها، سرمستی Ùˆ پیروزی آنها دیری نپایید Ùˆ مجبور شدند Ú©Ù‡ به جریان مخفی تبدیل شوند، اما در ظاهر به مخالفت Ùˆ اقدامی آشکار دست نزنند ( > واژه نامة سیاسی خاورمیانه در قرن بیستم < ØŒ همانجا).

در 6 مهر 1340/ 28 سپتامبر 1961 مصر Ùˆ سوریه به دنبال اختلافاتی از هم جدا شدند Ùˆ این جدایی بر شدت بØ‌ران داخلی بعث افزود. در این میان ØŒ رویدادهای سیاسی مهمی در عراق اتفاق افتاد Ú©Ù‡ بر سرنوشت عمومی بعث مؤثر بود ( رجوع کنید به بعث در عراق ØŒ ادامة مقاله ).

بعث سوریه بر مسند قدرت . افسران جوان بعثی Ú©Ù‡ بشدت تØ‌ت تأثیر کودتای نظامیان در عراق قرار گرفته بودند، با اقدامی جسورانه در 17 اسفند 1341/ 8 مارس 1963 در سوریه کودتا کردند Ùˆ ناگهان بعث را در این کشور به قدرت رسانیدند، Ùˆ تقریباً به طور همزمان ØŒ بعثیها در عراق Ùˆ سوریه بر سر کار آمدند. کودتاگران سوری شورایی انقلابی با عضویت افسران مؤثر در کودتا تشکیل دادند. شورا، صلاØ‌ الدین بیطار را اسماً به نخست وزیری برگزید، Ùˆ ژنرال امین Ø‌افظ * (Ø‌Ú© : 1342Ù€ 1345 Ø´ / 1963Ù€1966) را به عضویت شورای انقلابی Ùˆ معاونت نخست وزیر تعیین کرد. گروه بعثی Ø‌اکم از دو جناØ‌ اصلی تشکیل Ù…ÛŒ شد Ú©Ù‡ رهبری یکی از آنها با امین Ø‌افظ بود. میشل عفلق ظاهراً رهبری فکری را به عهده داشت ØŒ اما در واقع عفلق Ùˆ بیطار Ú©Ù‡ بنیانگذاران بعث بودند، اینک با قدرت نظامیان جوان بر سر کار آمده بودند، Ùˆ جناØ‌هایی از آنان رهبری این دو را قبول نداشتند. ازینرو بیطار مدت زیادی بر مسند قدرت نماند.

از سال 1342 تا 1349 Ø´ / 1963تا1970 بعث سوریه صØ‌نة مخالفتها Ùˆ مبارزات جناØ‌های مختلف Ùˆ عمدتاً دو جناØ‌ «ترقیخواه » Ùˆ «ملی گرا» بود. ژنرال امین Ø‌افظ در 4 اسفند 1344/ 23 فوریة 1966 با کودتای جناØ‌ÛŒ از افسران بعثی تندرو به رهبری ژنرال صلاØ‌ جدید * (Ø‌Ú© : 1345Ù€ 1348 Ø´ / 1966Ù€1969) برکنار شد. ÙˆÛŒ میانه روان بعث را از رهبری کنار گذاشت Ùˆ در دورة Ø‌کومتش با مارکسیستها Ùˆ اتØ‌اد شوروی ( سابق ) همکاری نزدیک داشت Ùˆ از پشتیبانی آنها برخوردار بود ( > خاورمیانه Ùˆ شمال آفریقاـ 1994 < ØŒ ص 789). صلاØ‌ جدید مبارزه با اسرائیل را شدت بخشید Ùˆ از گروههای فلسطینی Ø‌مایت کرد، اما اقداماتش با مخالفت ملی گرایان (طرفداران بعث ملی ) به رهبری Ø‌افظ اسد (Ø‌Ú© : 1349 Ø´ /1970) روبرو شد Ùˆ با کودتایی ملایم در اسفند 1347/ فوریة 1969ØŒ بخشی از قدرت Ùˆ در آبان 1349/ نوامبر 1970 همة قدرت خود را از دست داد Ùˆ از Ø‌زب Ùˆ دولت اخراج شد.

اختلاف درونی بعث سوریه شدیدتر Ùˆ عمیقتر از اختلاف صلاØ‌ جدید Ùˆ Ø‌افظ اسد Ùˆ سایر رهبران Ø‌زب بود. این اختلاف ØŒ Ú©Ù‡ از ساخت Ùˆ ترکیب خود Ø‌زب سرچشمه Ù…ÛŒ گرفت ØŒ اختلاف نظر بر سر ایدئولوژی Ø‌زب بود. این تفاوت دیدگاه به اندازه ای شدت گرفت Ú©Ù‡ عده ای از سران بعث جان خود را در خطر دیدند Ùˆ از دمشق به بغداد گریختند. پس از فرار کسانی چون عفلق Ùˆ بیطار، «بعث جدید» در سوریه شروع به Ø´Ú©Ù„ گرفتن کرد ( رجوع کنید به فاروق اسلوگلت Ùˆ اسلوگلت ØŒ ص 89 Ù€ 90Ø› تریپ ØŒ ص 91Ù€92). اختلاف دیگر، میان سنی مذهبان ØŒ علویان ØŒ مسیØ‌یان Ùˆ دروزیان بود. بویژه از اواخر دهة 1340 Ø´ / 1960 علویان در رهبری Ø‌زب اکثریت را به دست آورده بودند Ùˆ افسران جوان با نفوذ در Ø‌زب ØŒ جناØ‌های غیرنظامی را تضعیف کرده بودند (خلیل ØŒ ص 297). شاخه ای Ú©Ù‡ به رهبری Ø‌افظ اسد علوی مذهب بتدریج قدرت را در دست گرفته است Ùˆ اکنون بدون معارض جدی بر Ø‌زب Ùˆ بر کشور Ø‌کومت Ù…ÛŒ کند، خود را واقعگرا، مخالف آرمانگرایانِ به دور از واقعیت ØŒ طرفدار تعلیق روند انقلاب به سود مصالØ‌ سوریه ØŒ مدافع آرمانهای مردم فلسطین ØŒ چپگرا، انقلابی Ùˆ سوسیالیست Ù…ÛŒ داند، Ùˆ از زمان به قدرت رسیدن نه تنها از بعث عراق دورتر، Ú©Ù‡ با آن دشمنتر نیز شده است Ø› Ùˆ همة کوششها برای برقراری آشتی میان آنها تاکنون به نتیجه نرسیده است ( > دایرة المعارف خاورمیانه Ùˆ شمال آفریقای کمبریج < ØŒ ص 424).

گروه جدید، به رهبری Ø‌افظ اسد، بتدریج قدرت را قبضه کرد Ùˆ در آبان 1349/ نوامبر 1970 تکلیف قدرت در سوریه معلوم شد. گروه جدید Ú©Ù‡ با عنوان «جنبش تصØ‌ÛŒØ‌ÛŒ » نیز از آن یاد Ù…ÛŒ کنند، قیود ایدئولوژیک را در بعث سبکتر کرده ØŒ Ùˆ به همکاری با کشورهای غربی Ùˆ دنیای سرمایه داری ØŒ Ùˆ مراعات



بیشتر موازین و مقررات بین المللی و توسل کمتر به اقدامات خشونت آمیز تمایل زیادتری نشان داده است .

بعث جدید پس از آنکه به اوضاع کاملاً مسلط شد، پیش نویس قانون اساسی جدیدی تنظیم کرد Ùˆ آن را در 1348 Ø´ / 1969 به تصویب رساند. بر اساس این قانون ØŒ بعث به تنها Ø‌زب قانونی سوریه تبدیل شد، Ùˆ نام رسمی کشور به «جمهوری دموکراتیک سوسیالیستی سوریه » تغییر یافت . در 1350 Ø´ / 1971 قانون اساسی دیگری به معرض آرای عمومی گذاشته شد Ú©Ù‡ سرانجام در 22 اسفند 1351/ 13 مارس 1973 به تصویب نهایی رسید. در بهمن 1349/ فوریة 1971 نخستین مجمع عمومی قانونگذاری به نام «مجلس ملی » به وجود آمد Ú©Ù‡ اکثریت آن از بعثیها بود. در اسفند 1350/ مارس 1972 جبهة ملی ترقیخواه ØŒ متشکل از Ø‌زب بعث Ùˆ چهار Ø‌زب عمده به رهبری Ø‌افظ اسد، به نیرومندترین اتØ‌اد Ùˆ ائتلاف سیاسی کشور تبدیل شد Ùˆ در انتخابات عمومی اردیبهشت 1352/ مه 1973ØŒ از 186 کرسی مجلس ملی 140 کرسی به دست آورد ( سوریه ØŒ ص 39).

به موجب قانون اساسی سوریه ØŒ «Ø‌زب سوسیالیستی بعث عرب رهبر جامعه در کشور است » (مادة 8) Ùˆ رئیس جمهور کشور به پیشنهاد این Ø‌زب ØŒ برای انتخاب در معرض نظرخواهی مردم گذاشته Ù…ÛŒ شود (مادة 84ØŒ بند 1). بعث سوریه عملاً بر همة شئون زندگی این کشور Ø‌اکم شده Ùˆ در همه چیز نفوذ کرده است .

در عراق . ریشه های Ø‌زب بعث را در عراق باید در زمینة سیاسی Ù€ اجتماعی سالهای پس از جنگ جهانی دوم ØŒ در دورة پادشاهی فیصل ثانی (Ø‌Ú© : 1318Ù€1337 Ø´ / 1939Ù€ 1958) Ùˆ بویژه پس از قیام رشید عالی گیلانی * در اردیبهشت 1320/ مه 1941ØŒ رویدادهای سیاسی Ù¾ÛŒ آمد آن ØŒ تشدید فعالیتهای ضدانگلیسی ØŒ Ùˆ قدرت گرفتن جنبشهای ملی در این کشور، سراغ گرفت . از جمله کسانی Ú©Ù‡ در تأسیس بعث عراق مؤثر بودند عبارت اند از: نوری سعید * ØŒ نخست وزیر Ùˆ سیاستمدار کهنه کار عراقی Ø› دانشجویان عراقی Ú©Ù‡ در اسکندرون درس Ù…ÛŒ خواندند، مانند فایز اسماعیل ØŒ ادهم مصطفی ØŒ سلیمان العیسی Ùˆ وصفی الغانم Ø› Ùˆ دانشجویان سوری Ú©Ù‡ در بغداد تØ‌صیل Ù…ÛŒ کردند. فؤادالرکابی مهندس شیعی مذهب Ùˆ اهل ناصریه را نیز از شمار بانیان بعث عراق Ù…ÛŒ دانند. او در 1330 Ø´ / 1951 رهبری تشکیلات بعث را در دست داشت ØŒ Ùˆ بیشتر بعثیهای نخستین عراق ظاهراً از دوستان Ùˆ خویشان او Ùˆ شیعی مذهب بودند Ú©Ù‡ البته این مورد کاملاً استنثاست (فاروق اسلوگلت Ùˆ اسلوگلت ØŒ ص 90). نخستین تشکیلات منسجم سیاسی بعثیها در 1331 Ø´ /1952 در جریان جنبشهای سیاسی داخل عراق Ø´Ú©Ù„ گرفت . این جنبشها با جنبش ضدانگلیسی ایران در سالهای 1330ØŒ سپس کودتای 28 مرداد 1332 Ùˆ انعقاد پیمان بغداد * همزمان ØŒ Ùˆ مانند سایر جنبشهای سیاسی کشورهای عربی از رویدادهای ایران متأثر بود. بعثیها از خلال همین وقایع پس از تعیین اعضای اصلی رهبری خود، نخستین بیانیة سیاسی خود را منتشر کردند، Ùˆ در 1333 Ø´ /1953 نخستین روزنامة مخفی را با نام العربی الجدید انتشار دادند Ú©Ù‡ پس از دو شماره نام آن به الاشتراکی (سوسیالیست ) تغییر یافت (عانی ØŒ ج 1ØŒ ص 359). بعثیها در اکثر فعالیتهای سیاسی وارد شدند ولی موفقیت چندانی به دست نیاوردند Ú©Ù‡ علت این ناکامیابی ریشه در ترکیب نامتجانس قومی عراق داشت ( > دایرة المعارف خاورمیانه Ùˆ شمال آفریقای کمبریج < ØŒ ص 347).

بعث عراق در دورة جمهوری . در 1337 Ø´ /1958ØŒ Ùˆ در جریان شدت گرفتن بØ‌ران سیاسی در عراق ØŒ بعثیها Ú©Ù‡ در کمین تصرف قدرت بودند، با نظامیانی Ú©Ù‡ به رهبری عبدالکریم قاسم * (Ø‌Ú© : 1337Ù€1342Ø´ / 1958Ù€1963) زمینة کودتا را Ù…ÛŒ چیدند همکاری داشتند (فاروق اسلوگلت Ùˆ اسلوگلت ØŒ ص 49Ù€50). چند تن از افسران کودتاگر بعثی بودند Ùˆ چهرة برجسته Ùˆ معروف آنها اØ‌مد Ø‌سن البکر * ( رجوع کنید به ادامه مقاله ) بود Ú©Ù‡ در آن زمان درجة سرهنگی داشت . در ابتدا بعثیها همکاریهای نزدیکی با کابینة قاسم داشتند Ùˆ لیکن پس از مدتی بین آنها Ùˆ قاسم اختلافات شدیدی به وجود آمد Ùˆ باعث خلع بعثیها از قدرت شد.

اندکی پس از کودتای عبدالکریم قاسم ØŒ نیروهای عمدة سیاسی عراق به دو اردوی چپگرا Ùˆ ملی گرا ( = قوم گرا ) تقسیم شدند. این دو اردو بر سر مسیر «انقلاب عراق » اختلاف داشتند. ملی گرایان طرفدار اتØ‌اد عراق با سوریه Ùˆ مصر Ùˆ پیوستن به جنبش ناصری بودند. عبدالکریم قاسم Ùˆ اکثریت رهبری سیاسی عراق در آن زمان ØŒ Ú©Ù‡ خود داعیه های دیگری داشتند Ùˆ به جنبش ناصری متمایل نبودند، به چپگرایان نزدیک شدند. همین نزدیکی علت اصلی دوری بعثیها از قاسم Ùˆ سپس مخالفت Ùˆ دشمنی آنها با او شد. به دنبال همین دشمنیها، بعثیها برنامة قتل قاسم را طرØ‌ ریزی کردند، ولی او جان سالم به در برد Ùˆ بسیاری از طرفداران بعثیها در ارتش را تصفیه ØŒ Ùˆ Ø‌تی عدة زیادی را Ú©Ù‡ مظنون به همکاری با بعثیها بودند، اخراج کرد. بعثیها ناگزیر تشکیلات خود را مخفی کردند Ùˆ بسیار کوشیدند تا از فرو پاشیدن آن جلوگیری کنند. علی صالØ‌ سعدی به دبیر Ú©Ù„ÛŒ رسید Ùˆ سعی کرد تشکیلات Ø‌زب را بازسازی کند. با کوششهای ÙˆÛŒ ØŒ وضع Ø‌زب بعث تا Ø‌دود قابل توجهی بهبود یافت ØŒ به طوری Ú©Ù‡ موقعیت Ø‌زب بعث در پایان Ø‌کومت قاسم با آغاز Ø‌کومت او قابل مقایسه نبود (برم ØŒ ص 12Ø› جعفری ولدانی ØŒ ص 338Ù€339Ø› خلیل ØŒ ص 349Ø› > دایرة المعارف خاورمیانه Ùˆ شمال آفریقای کمبریج < ØŒ همانجا).

در 19 بهمن 1341Ø´ / 8 فوریة 1963ØŒ عبدالسلام عارف * (Ø‌Ú© : 1342 Ù€ 1345 Ø´ / 1963Ù€1966) با کودتایی خونین عبدالکریم قاسم را از Ø‌کومت عراق ساقط کرد. در این کودتا، بعثیها همکاری نزدیکی با عارف داشتند Ùˆ پس از کودتا هشت تن از سران بعث در نخستین کابینة عارف وارد شدند Ú©Ù‡ نشانة نفوذ عمیق Ùˆ قدرت وسیع آنها بود. Ø‌سن البکر به نخست وزیری ØŒ علی صالØ‌ سعدی به معاونت نخست وزیر Ùˆ وزارت کشور، پنج بعثی به تصدی وزارتخانه های خارجه ØŒ دفاع ØŒ کشاورزی ØŒ راه ØŒ امور اجتماعی ØŒ Ùˆ یک بعثی دیگر به سمت وزیر مشاوری منصوب شدند ( تاریخ سیاسی عراق ØŒ ص 208Ù€209).

بعثیها، به رغم این موفقیتها، نتوانستند قدرت خود را در Ø‌کومت عارف Ø‌فظ کنند. تندروی Ùˆ میل به کسب قدرت بیشتر، از جمله عواملی بود Ú©Ù‡ با بی تجربگی Ùˆ Ú©Ù… تجربگی رهبران بعث همراه شد Ùˆ نتیجة آن بروز خطاهایی بود Ú©Ù‡ بعثیها را برای مدتی از صØ‌نة قدرت دور کرد. در آبان 1342/نوامبر 1963ØŒ به دنبال بالا گرفتن اختلاف میان عارف Ùˆ بعثیها، تشکیلات Ø‌زب بعث منØ‌Ù„ Ùˆ دفترهای آن بسته شد. Ø‌سن البکر از کار بر کنار، Ùˆ موج دستگیری سران بعثی آغاز شد. بعثیها به توطئه برای سرنگونی Ø‌کومت انقلابی عراق متهم شدند Ùˆ سختگیریهای Ø‌کومت عارف بر آنها افزایش یافت Ùˆ از 1342 تا 1347 Ø´ / 1963 تا 1968 فعالیت بعثیها در عراق رسماً ممنوع بود.

در 1345 Ø´ / 1966 Ø‌سن البکر به سمت رهبری بعث عراق Ùˆ صدام Ø‌سین به معاونت او انتخاب شد. در Ù¾ÛŒ وقوع جنگ شش روزة اعراب Ùˆ اسرائیل Ùˆ شکست اعراب ØŒ بعثیهای عراق در شهریور 1346/ سپتامبر 1967 تظاهرات وسیعی بر ضد عبدالرØ‌مان عارف (Ø‌Ú© : 1345Ù€1347 Ø´ / 1966Ù€ 1968) به راه انداختند. ناکامی Ø‌کومت عارف Ùˆ برادرش عبدالرØ‌مان ØŒ Ú©Ù…Ú© نکردن Ø‌کومت Ùˆ ارتش عراق به جبهة جنگ اعراب با اسرائیل ØŒ تشدید اختلاف میان عراق Ùˆ ایران ØŒ توسعة شورش کُردان عراق Ùˆ ناتوانی ارتش در فرو نشاندن طغیانهای داخلی Ùˆ چند رویداد دیگر از جمله عواملی بود Ú©Ù‡ اوضاع را به سود بعثیها تغییر داد Ùˆ بار فشار را بر آنها Ú©Ù… کرد Ùˆ آنان توانستند جانی تازه گیرند.

در 1346 Ø´ /1967ØŒ اوضاع سیاسی برای اظهار نظر Ùˆ همکاری بعثیها باز هم مساعدتر شد، اما بعثیها صلاØ‌ نمی دانستند Ú©Ù‡ به Ø‌کومت نزدیکتر شوند (فاروق اسلوگلت Ùˆ اسلوگلت ØŒ ص 110). در بهار 1347/1968ØŒ عبدالرØ‌مان عارف اظهار علاقه کرد Ú©Ù‡ نظر عده ای از بعثیها Ùˆ ملی گرایان را شخصاً بشنود، Ùˆ میان آنها Ùˆ Ø‌کومت همکاری نزدیکتری برقرار سازد. تعدادی از اعضای برجستة بعث در Ø‌ضور Ø‌سن البکر تشکیل جلسه دادند Ùˆ در مذاکرات خود به این نتیجه رسیدند Ú©Ù‡ برای خروج از مشکلات سیاسی عراق تشکیل دولت ÙˆØ‌دت ملی را به عبدالرØ‌مان عارف پیشنهاد کنند (همان ØŒ ص 111) ولیکن مذاکرات با عارف به جایی نرسید Ùˆ بعثیها Ú©Ù‡ در کمین قدرت بودند، همه چیز را زیر نظر داشتند. بعث ØŒ با توجه به نفوذ خود در ارتش Ùˆ با جذب دو تن از افسران ارشد Ùˆ با وعدة سمتهای مهمتر در آینده به آنها زمینة کودتای بعثی را آماده ساخت (کدوری ØŒ ص 331).

کودتای بعثی . در 26 تیر 1347/ 17 ژوئیة 1968ØŒ Ø·ÛŒ کودتایی ØŒ رژیم عبدالرØ‌مان عارف سقوط کرد Ùˆ Ø‌کومت به دست بعثیها افتاد. نظامیان ائتلافی به رهبری اØ‌مد Ø‌سن البکر (Ø‌Ú© : 1347Ù€ 1358 Ø´ / 1968Ù€1979) کودتا را به آسانی به موفقیت رسانیدند Ùˆ ظرف مدتی کوتاه بر اوضاع مسلط شدند. پس از سقوط نظام سلطنتی در عراق ØŒ با کودتای عبدالکریم قاسم در 1337 Ø´ /1958ØŒ اکنون پس از ده سال چهارمین تغییر بزرگ در نظام سیاسی عراق رخ داده بود.

در 27 تیر 1347/ 18 ژوئیة 1968ØŒ شورای انقلابی فرماندهی عراق از هفت تن تشکیل Ùˆ خبر آن اعلام شد Ùˆ Ø‌سن البکر در رأس آن قرار گرفت . شورای انقلابی فرماندهی عراق بالاترین مرجع تصمیم گیری ØŒ با Ø‌Ù‚ وضع قوانین Ùˆ چگونگی اجرای آن اعلام شد. آنها در همان دو هفتة اول ØŒ به چند اقدام سیاسی دست زدند Ùˆ 117 تن از افسران بعثی را، Ú©Ù‡ قبلاً از ارتش عراق اخراج شده بودند، به خدمت فراخواندند، Ùˆ کسانی را Ú©Ù‡ به همکاری با مخالفان مظنون بودند، از دولت کنار گذاشتند Ùˆ سمتهای مهم کلیدی در دست بعثیها قرار گرفت .

بعثیهایی Ú©Ù‡ با کودتای 1347 Ø´ / 1968 به قدرت رسیده بودند، بعثیهای 1342 Ø´ / 1963 نبودند؛ تجربیات سیاسی Ùˆ فشارهای شدید، آنها را به سیاستمدارانی مصمم ØŒ عملی ØŒ Ø‌یله گر Ùˆ دسیسه باز، خشن Ùˆ بیرØ‌Ù… ØŒ Ùˆ در عین Ø‌ال بازیگر Ùˆ منعطف Ùˆ مصلØ‌ت گرا مبدل کرده بود، Ùˆ به آنان آموخته بود Ú©Ù‡ قدرت سیاسی را با غیر بعثی تقسیم نکنند (مار، ص 211Ù€213). Ø‌زب برای جلوگیری از تکرار وقایع 1342 Ø´ /1963ØŒ تأمین دو هدف عمده را وجهة مراقبت جدّی خود قرار داد: 1)برقراری تسلط Ø‌زب بر دستگاه دولت Ùˆ نظام سیاسی کشور؛ 2)Ø‌فظ ÙˆØ‌دت رهبری به هر قیمت Ø› بعث عراق از زمان کودتا تاکنون به این هدفها، Ùˆ البته با پرداخت بهایی سنگین ØŒ پایبند مانده است .

در شهریور 1347/ سپتامبر 1968ØŒ نخستین قانون اساسیِ موقت بعثی ØŒ Ø‌اوی سه نکتة مهم Ùˆ اصلی ØŒ انتشار یافت : اسلام ØŒ دین کشور؛ سوسیالیسم ØŒ مبنای اقتصاد؛ Ùˆ شورای انقلابی ØŒ بالاترین مرجع مقننه Ùˆ مجریة عراق (فاروق اسلوگلت Ùˆ اسلوگلت ØŒ ص 118). پس از انتشار متن قانون اساسی موقت ØŒ تصفیة نیروهای سیاسی ØŒ از Ú†Ù¾ Ùˆ راست ØŒ در همان ماه آغاز شد. کمونیستها، ناصریها، بعثیهای طرفدار سوریه ØŒ وزیران سابق ØŒ افسران اخراجی ØŒ Ùˆ کسانی Ú©Ù‡ به همکاری با کشورهای دیگر متهم شده بودند، همه به اتهام توطئه بر ضد رژیم بعثی دستگیر، زندانی ØŒ تبعید یا اعدام شدند (همانجا). عده ای از افراد با نفوذ را به اتهام جاسوسی برای غرب ØŒ اسرائیل ØŒ ایران ØŒ یا هواداری از این کشورها دستگیر کردند. شماری از یهودیان نیز دستگیر Ùˆ چهارده تن در دادگاههای نظامی بعثی سریعاً Ù…Ø‌اکمه Ùˆ اعدام شدند. موج اعدامها ماهها ادامه داشت . در آذر Ù€ دی / دسامبر، سیاست «بعثی کردن » ارتش آغاز شد. شماری از افسران دستگیر، عده ای اخراج ØŒ Ùˆ جمعی از فرماندهان تعویض شدند. مسئولیت مستقیم اجرای این سیاست با صدام Ø‌سین بود، Ùˆ او تا دو سال بعد سعی کرد Ú©Ù‡ در همة رده های نظامی از افسران Ùˆ فرماندهان بعثی استفاده کند (مار، ص 213Ù€214Ø› فاروق اسلوگلت Ùˆ اسلوگلت ØŒ ص 120). Ø‌وادث سالهای بعد نشان داد Ú©Ù‡ دنبال کردن جدّی این سیاست تا Ú†Ù‡ Ø‌د برای بعثیها اهمیت داشته است .

فرماندهی Ùˆ رهبری Ø‌سن البکر در رأس Ø‌کومت Ùˆ Ø‌زب البته بدون معارض نبود، اما تجربه Ùˆ قدرت او در تسلط بر اوضاع مددکارش بود. ÙˆÛŒ برای اینکه از خطر رقبای بعثی در رأس هرم قدرت مصون بماند، در همان اوایل کار «مکتب الامن القومی » (ادارة امنیت ملی ØŒ وابسته به شورای انقلابی ) را Ú©Ù‡ در واقع دستگاه امنیتی خصوصی رئیس جمهور بود، تØ‌ت نظر صدام Ø‌سین ØŒ خویشاوند جوان Ùˆ مورد اطمینان Ùˆ فعالش ØŒ تشکیل داد. وظیفة این دستگاه گردآوری اطلاعات دربارة اشخاص با نفوذ Ùˆ مؤثر، Ùˆ نیز جنبشها Ùˆ تØ‌رکات سیاسی Ùˆ مذهبی در عراق بود Ùˆ کاملاً مستقل از «الامن الاُمم » (سازمان رسمی اطلاعات Ùˆ امنیّت عراق ) عمل Ù…ÛŒ کرد. بعدها صدام Ø‌سین از آن دستگاه به سود خود استفاده کرد، اما الامن ... تا سالها وسیلة مطمئنی برای تØ‌کیم قدرت Ø‌سن البکر بود (فاروق اسلوگلت Ùˆ اسلوگلت ØŒ ص 119Ù€120). تصفیه های Ø‌زبی Ùˆ قتل Ùˆ اعدام Ùˆ بازداشت Ùˆ اخراج افراد عمدتاً بر اساس اطلاعاتی بود Ú©Ù‡ این دستگاه گردآوری Ùˆ گزارش Ù…ÛŒ کرد.

خشونتهای بعثی در سالهای 1348 Ùˆ 1349 Ø´ / 1969 Ùˆ 1970 ادامه یافت . در دی 1348 Ø´ / ژانویة 1970ØŒ 37 مرد Ùˆ زن به اتهام توطئه برای سرنگونی رژیم بعثی در عراق اعدام شدند. در همان ماه ØŒ سفیر ایران از عراق اخراج Ùˆ کنسولگری ایران در بغداد بسته شد. عراق ØŒ ایران را آماج تندترین انتقادهای سیاسی قرار Ù…ÛŒ داد Ùˆ به همدستی با غرب Ùˆ اسرائیل Ù…Ø‌کوم Ù…ÛŒ کرد. بعثیها شدت مخالفتشان را با ایران از چند طریق نشان Ù…ÛŒ دادند: Ø‌مله به کردهای شمال عراق ØŒ رفتار خشونت آمیز با روØ‌انیان شیعی Ùˆ شیعیان عراق Ùˆ اخراج بسیاری از ایرانیان مقیم عراق Ùˆ عراقیهای ایرانی تبار به سخت ترین Ùˆ رقت بارترین وضع . در کنار اینها سیاست منظم Ùˆ برنامه ریزی شدة سرکوب همة اقوام Ùˆ اقلیتهای نژادی Ùˆ قومی ØŒ به شیوه های مختلف ادامه داشت . بدین ترتیب بود Ú©Ù‡ Ø‌زب بعث در دهة 1350 Ø´ /1970 به قدرتی مطلق Ùˆ بلامعارض تبدیل شد.

در تیرماه 1349/ ژوئیة 1970ØŒ قانون اساسی جدیدی تدوین شد Ùˆ با تغییراتی اندک تا 1363 Ø´ /1984 به اجرا گذاشته شد. بر اساس این قانون ØŒ Ø‌زب بعث عراق بر کشور Ø‌اکم گردید، Ùˆ تØ‌قق ÙˆØ‌دت عربی تØ‌ت لوای بعث Ùˆ سوسیالیسم ØŒ مهمترین Ùˆ اصلی ترین هدف کشور قرار گرفت ( رجوع کنید به قانون اساسی جمهوری دموکراتیک خلق عراق ØŒ مواد مختلف ). براساس همین قانون ØŒ «شورای انقلابی فرماندهی » به نیرومندترین ارگان دولت تبدیل شد. اختیار مطلق وضع قوانین Ùˆ مقررات ØŒ تصمیم گیری دربارة جنگ Ùˆ صلØ‌ ØŒ دفاع Ùˆ امنیت ØŒ نظم Ùˆ آرامش ØŒ Ùˆ تصویب بودجه به این شورا سپرده شد. رئیس جمهوری کشور، Ú©Ù‡ فرماندهی نیروهای مسلØ‌ را نیز به عهده داشت ØŒ رئیس این شورا Ùˆ رهبر بعث بود. به موجب مادة 38 قانون اساسی ØŒ اعضای جدید شورای فرماندهی انقلاب باید Ø‌تماً عضو فرماندهی قُطری (منطقه ای ) بعث باشند. به این ترتیب ØŒ ÙˆØ‌دت رهبری Ø‌زب Ùˆ دولت Ùˆ تمرکز همة قدرتها در یک نهاد، هدفی بود Ú©Ù‡ بعثیهای عراق به هر ترتیب به آن دست یافتند.

قدرت Ø‌زب بعث با مجموعه ای از سیاستهای تهدید Ùˆ تØ‌بیب ØŒ ارعاب Ùˆ تطمیع در افزایش بود. در رأس رهبری ØŒ میان Ø‌سن البکر Ùˆ صدام Ø‌سین ØŒ مرد نیرومند شمارة دو، برخوردی دیده نمی شد. ظاهراً وظایف Ùˆ مسئولیتها را بروشنی تفکیک Ùˆ میان خود تقسیم کرده بودند. Ø‌سن البکر Ø‌مایت نظامیان بعثی Ùˆ غیر بعثی را همراه داشت ØŒ Ùˆ صدام Ø‌سین با شور Ùˆ قدرت جوانیش نیروی Ù…Ø‌رک Ø‌زب برای توسعه Ùˆ پیشرفت بود؛ Ùˆ در عین Ø‌ال Ú©Ù‡ در نهان تارهای شبکة پنهان قدرت را Ù…ÛŒ تنید، نهایت دقت را به کار Ù…ÛŒ بست Ú©Ù‡ هیچ اصطکاکی با بکر پیدا نکند. اوضاع Ùˆ اØ‌وال سیاسی هم چندان به زیان بعث نبود، بخصوص پس از افزایش بهای نفت در دهة 1350 Ø´ / 1970ØŒ بعثیها از راه درآمدهای کلانی Ú©Ù‡ از فروش نفت به دست آوردند، توانستند برنامه های اقتصادی Ùˆ اجتماعی بسیاری را در کشور به اجرا بگذارند Ùˆ سطØ‌ زندگی Ùˆ رفاه عمومی را بالا ببرند. بعثیها این تØ‌ول را به Ø‌ساب ایدئولوژی بعث Ùˆ رهبری خود گذاشتند.

پس از انعقاد قرارداد الجزیره * با ایران در 1354 Ø´ /1975 Ùˆ سرکوب شدن جنبش کردان عراق در شمال کشور، Ùˆ برقراری سکوت Ùˆ آرامش نسبی در کشور، همراه با وضع مناسب اقتصادی ØŒ به نظر Ù…ÛŒ رسید Ú©Ù‡ سالهای زرین عراق فرا رسیده است . Ø‌زب بعث خود را موفقترین گروه رهبری در جهان عرب قلمداد Ùˆ دربارة آن بیدریغ تبلیغ Ù…ÛŒ کرد. این خوش بینی در دهة 1350 Ø´ / 1970 ادامه داشت تا اینکه Ø‌وادث دهة 1360 Ø´ / 1980ØŒ Ú©Ù‡ مقدمة آن وقوع انقلاب اسلامی در ایران بود، Ù…Ø‌اسبات بعثیها را به هم ریخت Ùˆ عصر دیگری آغاز شد Ú©Ù‡ شاید سیاهترین ØŒ ظلمانی ترین Ùˆ مصیبت بارترین دورة تاریخی برای مردم عراق بوده است .

در 25 تیر 1358/ 16 ژوئیة 1979ØŒ Ø‌سن البکر در تلویزیون کناره گیری خود را از همة سمتهایش اعلام داشت

Ùˆ از صدام Ø‌سین به عنوان مناسبترین فرد برای جانشینی

یاد کرد. این انتقال قدرت ØŒ ظاهراً آرام Ùˆ مسالمت آمیز صورت گرفته بود، اما با شروع تصفیه های خونین سران بعث ØŒ معلوم شد Ú©Ù‡ درون Ø‌زب جنگ بیرØ‌مانه ای بر سر قدرت جریان داشته است . 22 تن از رهبران بعث عراق ØŒ Ú©Ù‡ عده ای از آنان در شمار دوستان Ùˆ یاران نزدیک صدام Ø‌سین بودند، به اتهام توطئه دستگیر Ùˆ سریعاً اعدام شدند (فاروق اسلوگلت Ùˆ اسلوگلت ØŒ ص 209). این بار تصفیه ها بیشتر متوجه شیعیان بود Ú©Ù‡ بر اثر وقوع انقلاب اسلامی در ایران مبارزات سیاسی خود را شدت بخشیده بودند.

روز به روز، قدرت صدام فزونی Ù…ÛŒ یافت . او دیگر رئیس جمهور، نخست وزیر، دبیر Ú©Ù„ Ø‌زب بعث ØŒ ریاست شورای انقلابی فرماندهی ØŒ فرمانده نیروهای مسلØ‌ ØŒ Ùˆ رئیس شورای منطقه ای Ø‌زب بود. اندیشه ای Ú©Ù‡ مدعی آزادی Ùˆ مساوات برای جهان عرب بود Ùˆ رستاخیز فرهنگی را تبلیغ Ù…ÛŒ کرد، اکنون پس از گذشت Ø‌دود نیم قرن استØ‌اله یافته Ùˆ در Ø‌کومت صدام به آیین او مبدل شده بود. تفسیر او از اصطلاØ‌ات Ùˆ تعابیر Ø‌زبی بعثی ØŒ Ø‌Ú©Ù… اØ‌کام بلاتردید Ùˆ متّقنی را داشت Ú©Ù‡ از دیدگاه Ø‌زب بعث ØŒ ملت عراق رسالت تاریخی یافته بود تا آن را به اجرا گذارد، Ùˆ این رسالت مهم در 1359Ù€1360 Ø´ / 1980ØŒ سرکوبی شیعیان به پا خاسته ( رجوع کنید به دعوة الاسلامیة ØŒ Ø‌زب * Ø› صدر، سیدمØ‌مدباقر * )ØŒ کردان شورشی ØŒ اقلیتهای مبارز، Ùˆ نیز Ø‌مله به ایران انقلابی بود.

بعث در عراق کنونی . Ø‌زب بعث عراق ØŒ اکنون تنها تشکیلات منسجم Ùˆ مقتدر سیاسی Ø‌اکم بر کشور است .

این Ø‌زب در دهه های 1350 Ø´ /1970 Ùˆ 1360 Ø´ /1980

به چند اقدام مهم سیاسی دست زده است ؛ مانند توافق

با کمونیستها در 1352 Ø´ / 1973Ø› اتØ‌اد با سه گروه سیاسی

در 1353 Ø´ / 1974Ø› تشکیل «جبهة مترقی ملی » یا تأسیس «جبهة دموکراتیک ملی اتØ‌اد عربی » در آبان 1359/ نوامبر 1980 با شرکت هفت گروه سیاسی ( > دستینة سیاسی جهان :































نمودار ساختار تشکیلاتی Ø‌زب بعث

1991 < ØŒ ص 322Ù€323). اما اینها جز نمایش سیاسی Ùˆ تظاهر به آزادی Ùˆ وجود تعدد اØ‌زاب گروهها در عراق نیست . بعث با گماردن افراد Ø‌زبی معتمد در مناصب Ø‌ساس دولتی ØŒ Ùˆ استقرار رسمی Ùˆ علنی دفترهای Ø‌زبی در همة سازمانهای دولتی Ùˆ وابسته به دولت Ùˆ در همة سطوØ‌ ØŒ عملاً با Ø‌کومت عراق یکی شده است . Ø‌زب بعث وظایف سیاستگذاری ØŒ برنامه ریزی ØŒ نظارت بر اجرا Ùˆ خبرگیری Ùˆ خبررسانی را به عهده گرفته (هاینه ØŒ ص 47)ØŒ Ùˆ در عین Ø‌ال از بعضی جهات به آلتی در دست Ø‌کومت تبدیل شده است .

ظاهراً Ø‌زب بعث کاملاً قدرتمند است Ùˆ بر همه چیز اشراف دارد، اما بØ‌رانهای سیاسی عراق ØŒ بویژه پس از Ø‌ملة عراق به ایران (1359Ù€1367 Ø´ )ØŒ Ùˆ تشدید ناآرامیهای کردان Ùˆ شیعیان ØŒ Ùˆ پس از Ø‌ملة نظامی عراق به کویت در مرداد 1369/ اوت 1990 Ú©Ù‡ واکنشهای گسترده به دنبال داشت Ùˆ به سلب Ø‌یثیت Ùˆ آبروی سیاسی رژیم Ø‌اکم بر عراق در صØ‌نة بین المللی Ùˆ برملا شدن تخلفات فراوان آن از اصول Ùˆ موازین انسانی ØŒ اخلاقی ØŒ Ø‌قوقی Ùˆ سیاسی انجامید، اعتبار Ø‌زب بعث بشدت مخدوش شده Ùˆ قدرت آن رو به کاهش گذاشته است Ø› هرچند Ú©Ù‡ رژیم عراق برای پر کردن این خلا قدرت ناگزیر است بر قدرت Ùˆ اختیارات نظامی Ùˆ امنیتی خود بیفزاید.

ساختار Ùˆ تشکیلات Ø‌زب بعث . بعث سوریه Ùˆ عراق ØŒ جز برخی فرقها در اصطلاØ‌ یا در تقسیم بندی سلسله مراتب از



Ù„Ø‌اظ ساختار Ùˆ تشکیلات ØŒ تفاوتی ندارند. داوطلبان ورود به Ø‌زب ناگزیرند Ú©Ù‡ چند مرØ‌لة آزمون Ùˆ آموزش را بگذرانند تا از هواداری ØŒ پشتیبانی ØŒ Ùˆ عضو آموزشی به مرØ‌لة عضویت برسند. از تجمع Ø‌داقل سه عضو، یک Ø‌لقه (هسته ) تشکیل Ù…ÛŒ شود. هسته ها پایین ترین رده در سلسله مراتب از Ø‌زب بعث است . از مجموع دو تا هفت Ø‌لقه یک فرقه (Ø‌وزه ) Ø‌زبی ØŒ Ùˆ از Ø‌داقل دو فرقه یک شعبه (بخش ) تشکیل Ù…ÛŒ شود. هر یک از استانهای سوریه Ùˆ عراق چند شعبة Ø‌زبی دارد. مجموعة شعبه های Ø‌زبی ØŒ «قُطر» (منطقه ) را تشکیل Ù…ÛŒ دهد. فرماندهی قطر، فعالیتهای Ø‌زبی داخل کشور را رهبری Ù…ÛŒ کند، Ùˆ فرماندهی ملی ØŒ مدعی رهبری فعالیتهای بعث در قطرهای دیگر، یعنی در سایر کشورهای عربی است ( رجوع کنید به نمودار ساختار تشکیلاتی Ø‌زب بعث ).

در سوریه ØŒ فرماندهی ملی از 21 عضو تشکیل Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ ده تن از کشورهای عربی Ùˆ ده تن از سوریه اند Ùˆ ریاست آن هم اکنون با Ø‌افظ اسد است . فرماندهی ملی Ø‌زب بعث سوریه مدعی تØ‌قق شعار اتØ‌اد عربی Ùˆ بالاترین رکن در سلسله مراتب بعث است . فرماندهی منطقه ای نیز از 21 عضو تشکیل Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ شش تن از آنان نظامی ØŒ دو تن امنیتی Ùˆ عده ای از اعضای کابینه Ùˆ کسانی هستند Ú©Ù‡ مسئولیت سازمانهای Ø‌زبی نظیر سازمانهای جوانان ØŒ کارگران ØŒ زنان ØŒ روستاییان Ùˆ سایر نهادهای مردمی را بر عهده دارند Ùˆ معمولاً در انتخابات Ø‌زبی برگزیده Ù…ÛŒ شوند.

در عراق ØŒ فرماندهی ملی بالاترین رکن در ارکان Ø‌زبی Ùˆ اعضای آن عمدتاً از اجزای شورای انقلابی فرماندهی ØŒ بالاترین کانون در هرم قدرت عراق ØŒ هستند. فرماندهی منطقه ای نیز بظاهر تØ‌ت نظر فرماندهی ملی عمل Ù…ÛŒ کند Ùˆ همه اعضای آن جزو شورای فرماندهی ملی اند. وظیفة انتخاب Ùˆ اخراج اعضا، انØ‌لال واØ‌دهای Ø‌زبی ØŒ رهبری Ùˆ سرپرستی فعالیتهای Ø‌زبی در سراسر کشور با همین فرماندهی است .

هر دو کشور سوریه Ùˆ عراق ØŒ به عنوان نظامهای تک Ø‌زبی ØŒ سعی دارند Ú©Ù‡ بر شمار اعضا Ùˆ هواداران Ø‌زب بعث بیفزایند Ùˆ در عین Ø‌ال رهبری Ø‌زب را از ورود عناصری Ú©Ù‡ بدانها اعتماد کامل ندارند مصون نگاه دارند. به طور Ú©Ù„ÛŒ ØŒ ساختار تشکیلاتی Ø‌زب بعث ØŒ اعمال نظارت مستمر بر آن Ùˆ مقررات Ùˆ انضباط Ø‌زبی از عوامل مهم قدرت Ùˆ دوام فعالیتهای این Ø‌زب بوده است . با این Ø‌ال ØŒ کارآمدیِ ساختار تشکیلاتی آن تا زمانی بود Ú©Ù‡ Ø‌زب روی به قدرت Ùˆ توسعه داشت .

منابع : عبدالرزاق Ù…Ø‌مد اسود، موسوعة العراق السیاسیة ØŒ بیروت 1986Ø› تاریخ سیاسی عراق ØŒ ( تهران ) : مؤسسة انتشاراتی نهضت جهانی اسلام ØŒ ( بی تا. ) Ø› اصغر جعفری ولدانی ØŒ بررسی تاریخی اختلافات مرزی ایران Ùˆ عراق ØŒ تهران 1367 Ø´ Ø› مجید خدّوری ØŒ گرایشهای سیاسی در جهان عرب ØŒ ترجمة عبدالرØ‌مان عالم ØŒ تهران 1366 Ø´ Ø› سمیر خلیل ØŒ جمهوری ÙˆØ‌شت : سیاست عراق امروز ØŒ ترجمة اØ‌مد تدین ØŒ تهران 1370Ø´ Ø› سوریه ØŒ تهران : مؤسسة مطالعات Ùˆ پژوهشهای بازرگانی ØŒ 1362 Ø´ Ø› خالد عبدالمنعم عانی ØŒ موسوعة العراق الØ‌دیث ØŒ بغداد1977Ø› میشل عفلق ØŒ فی سبیل البعث ØŒ دمشق 1959Ø› Ø‌مید عنایت ØŒ سیری در اندیشة سیاسی عرب ØŒ تهران 1356 Ø´ Ø› فرهنگ تاریخ ØŒ ترجمة اØ‌مد تدین Ùˆ شهین اØ‌مدی ØŒ تهران 1369 Ø´ Ø›

Amatzia Baram, Culture, history and ideology in the formation of Ba Ù€ thist Iraq, 1968-89 , New York 1991; The Cambridge encyclopedia of the Middle East and North Africa , ed. Trevor Mostyn, Cambridge 1988; Marion Farouk-Sluglett, "Liberation or repression? Pan-Arab nationalism and the women's movement in Iraq", in Iraq: power and society , ed. Derek Hopwood, Habib Ishow, and Thomas Koszinowski, Oxford 1993; Marion Farouk- Sluglett and Peter Sluglett, Iraq since 1958: from revolution to dictatorship , London 1990; Peter Heine, "Political parties, institutions and administrative structures", in Iraq: power and society , ed. Derek Hopwood, Habib Ishow, and Thomas Koszinowski, Oxford 1993; Albert Hourani, Arabic thought in liberal age , London 1983; idem, A history of the Arab peoples , Cambridge, Mass. 1991; Elie Kedourie, Politics in the Middle East , Oxford 1992; Phebe Marr, The modern



history of Iraq , London 1985; The Middle East and NAfrica-1994 , London 1993; Political dictionary of the Middle East in the twentieth century , ed. Yaacov Shimoni and Evyatar Levine, London 1972; Political handbook of the world: 1991 , ed. Arthur S. Banks, New York 1991; Patrick Seale, The struggle for Syria , London 1986; Peter Sluglett and Marion Farouk-Sluglett, "Sunnis and Shi Ù€ is revisited: sectarianism and ethnicity in authoritarian Iraq", in Iraq: power and society , ed. Derek Hopwood, Habib Ishow, and Thomas Koszinowski, Oxford 1993; Charles Tripp, "The Iran-Iraq war and the Iraqi state", in Iraq: power and society , ed. Derek Hopwood, Habib Ishow, and Thomas Koszinowski, Oxford 1993.

/ عبدالØ‌سین آذرنگ /