بُطنان ، «وادی » ( = دره ) ای در سی کیلومتری مشرق Ø‌لب . چشمه های این وادی به نهر بزرگی به نام نَهرالذَهَب Ù…ÛŒ ریزند

و این نهر به سوی جنوب سرازیر شده در دریاچة نمک جَبّول فرو می رود. این اوضاع طبیعی موجب آبادانی دهکده هایی

شده که کار عمدة ساکنان آن پرورش درختان میوه و کشت پنبه است . مهمترین آنها «بازار ـ شهر»های باب و بُزاعه است .

بطنان Ú©Ù‡ به فاصلة یک روز راه از درة رود قُوَیق ( «گوگ سوی » امروزی ) قرار داشته ØŒ همیشه توقفگاه مسافران شهرهای اِدِسا ( =رُها ) Ùˆ رَقّه بوده است ØŒ Ùˆ درآمد نمکزار جَبّول ØŒ پیوسته منبع مالی شایان توجهی برای فرمانروایان Ùˆ Ø‌کّام شمال سوریه

به شمار می رفته است .

بنابر ریشه شناسی رایج ، بطنان از ریشة بطن و به معنای «زمینهای پست » است ، اما در واقع این اسم علاوه بر بتنئیِ روم شرقی و بتنئة رومی ، امیرنشین پتن را به یاد می آورد.

وادی بطنان ØŒ Ú©Ù‡ Ø‌بیب بن مَسلَمه * آن را گشود، چیزی نگذشت Ú©Ù‡ زیر نفوذ مرکز جدید (شهر Ø‌لب ) رفت Ùˆ از آن پس نقشی فرعی یافت . در 70ØŒ خلیفه عبدالملک ( مروان ) ØŒ هنگام جنگ با مُصعَب بن زُبَیر، زمستان را در این درّه گذراند. در 289 ظهور قرمطیان در آن ناØ‌یه ØŒ مصیبتهایی به بار آورد. در 365ØŒ به هنگام فرمانروایی سیف الدّوله ( Ø‌مدانی ) ØŒ نیکفوروس فوکاس بطنان را تاراج کرد. در زمان بَنی مِرداس ØŒ این وادی صØ‌نة مبارزاتی آشفته بود، Ùˆ در 472ØŒ به زیر سلطة تُتُش ( ابن الب ارسلان ) در آمد. جنگهای صلیبی Ùˆ افتادن رُها Ùˆ انطاکیه به دست فرانکیها به دورة آشوبی در این وادی انجامید Ú©Ù‡ در 491Ù€492 با تاخت Ùˆ تاز ارامنه ØŒ Ú©Ù‡ مسلماً با Ù…Ø‌اصرة انطاکیه رابطه داشت ØŒ آغاز شد. واکنش سریع سلجوقیان Ø‌لب در قلع Ùˆ قمع فداییان اسماعیلی ØŒ اجتماع بزرگ آنان را در ( شهر ) باب برانداخت . در 518 شهر ( باب ) به فرمان یوسِلین ØŒ امیر تَلّ باشِر، به آتش کشیده شد. در 532ØŒ بزاعه Ùˆ باب به دست امپراتوری یوØ‌نای دوم ØŒ از سلسلة کومننوس افتاد. ورود نورالدین ( Ù…Ø‌مود زنگی ) به Ø‌لب امنیت را به آنجا باز گرداند. آشنایی ما با این دوره از تاریخ

بطنان از طریق توصیفهایی است که بیشتر آنها نظیره نویسی جغرافی دانانِ مسلمان است (منقول در لسترنج و دوسو ).

در زمان فرمانروایی ممالیک ØŒ بطنان از صØ‌نة سیاسی ناپدید شد. دو «جُندی » از ممالیک ØŒ Ú©Ù‡ نائب Ø‌لب آنان را منصوب کرده بود، این ناØ‌یه را اداره Ù…ÛŒ کردند؛ یکی از آنان امور شهرهای باب Ùˆ بزاعه ØŒ Ùˆ دیگری امور Ø‌والی جبّول را بر عهده داشت . ترکهای عثمانی آن ( ناØ‌یه ) را به «قضا» تبدیل کردند Ùˆ «قائم مقامی » تابع پاشای Ø‌لب بر آن گماردند تا بر کار استخراج کانهای نمک



جبّول نظارت کند (این کانها در اواسط سدة سیزدهم ، سالانه چهارصد تا پانصدهزار پوند درآمد نصیب خزانه می کرد). قائم مقام در باب اقامت می کرد که در آن روزگار شش هزار تن جمعیت داشت .

منابع : آثار کلی :

R. Dussaud, Topographie historique de la Syrie antique et medievale , Paris 1927, 4, 240, 450, 470 ff., 491, 519, 522; G. Le Strange, Palestine under the Moslems , London 1890, 39. 62, 406, 426, 460; J. Sauvaget, Alep , Paris 1941, 12-13, 18, 20, 253, 261, note, 464, 716, 750.

دورة قدیم :

E. Honigmann, Eve  ques et إve  chإs monophysites d'Asie antإrieure au VI e siإcle , Louvain 1951, 31; August Friedrich von Pauly, Paulys Real-Encyclopجdie der classischen Altertumswissenschaft , ed. G. Wissowa, W. Kroll, and K. Mittelhaus, Stuttgart 1894-1970, Munich 1973-1974, III, 125, 140, supp. I, 244-245; F. Sarre and E. Herzfeld, Archجologische Reise im Euphrat-und Tigris Gebiet , Berlin 1911, I, 114-119; Tchalenko, Villages antiques de la Syrie du Nord , Beirut 1957.

قرون وسطی :

ابن جبیر، رØ‌لة ابن جبیر ØŒ چاپ ولیم رایت ØŒ لیدن 1852ØŒ ص 251Ù€

252Ø› ابن Ø´Ø‌نه ØŒ الدر المنتخب فی تاریخ مملکة Ø‌لب ØŒ چاپ سرکیس ØŒ بیروت 1909ØŒ ص 47Ù€ 48ØŒ 97ØŒ 156Ù€157ØŒ 172Ù€175Ø› ابن عبدالØ‌Ù‚ ØŒ مراصد الاطلاع ØŒ چاپ یونبول ØŒ لیدن 1850Ù€1864ØŒ ج 1ØŒ ص 159ØŒ 239ØŒ ج 4ØŒ ص 345Ø› ابن عدیم ØŒ زبدة الØ‌لب فی تاریخ Ø‌لب ØŒ چاپ سامی دهان ØŒ دمشق 1951Ù€1954ØŒ ج 1ØŒ ص 48ØŒ 88ØŒ 102ØŒ 151ØŒ ج 2ØŒ ص 61Ù€ 64ØŒ 90ØŒ 124ØŒ 175Ù€177ØŒ 194Ù€197ØŒ 206ØŒ 209ØŒ 214ØŒ 237ØŒ 264Ù€269ØŒ 323Ø› اسماعیل بن علی ابوالفداء، کتاب تقویم البلدان ØŒ چاپ رینود Ùˆ دیسلان ØŒ پاریس 1840ØŒ ص 267Ø› Ù…Ø‌مدبن ابی طالب دمشقی ØŒ کتاب نخبة الدهر فی عجائب البرو البØ‌ر ØŒ چاپ مرن ØŒ سن پطرزبورگ 1866ØŒ ص 205Ø› زکریابن Ù…Ø‌مد قزوینی ØŒ کتاب عجایب المخلوقات Ùˆ غرایب الموجودات ØŒ چاپ فردیناند ووستنفلد، گوتینگن 1848ØŒ ص 178Ø› یاقوت Ø‌موی ØŒ معجم البلدان ØŒ چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866Ù€1873ØŒ ج 1ØŒ ص 603ØŒ 664ØŒ ج 2ØŒ ص 39ØŒ 200ØŒ 308Ø›

Leone Caetani, Annali dell'Islam , Milano 1905-1926, III, note 279 ff.; Cl. Cahen, La Syrie du Nord ب l'إpoque des Croisades , Paris 1940, 213; M. Canard, Histoire de la dynastie des H'amda  nides de Jaz   ra et de Syrie, Algiers 1951, I, 825; idem, Saif ad Daula , Algiers 1934, 41, 120,

196, 268; Defrإmإry, Nouvelles recherches sur les Ismaإliens ou Bathiniens de Syrie , Paris 1855, 53; E. Honigmann, Die Ostgrenze des Byzantinischen Reiches (Vasiliev, Byzance et les Arabes,    ), Brussels 1935, 131-132.

ممالیک و ترکها:

V. Cuinet, La Turquie d'Asie , Paris 1890-1895, II, 217 ff.; M. Gaudefroy-Demombynes, La Syrie ب l'إpoque des Mamluks , Paris 1923, 84, 92, 192; H. Guys, Statistique du Pachalik d'Alep , Marseilles 1853, 21, 26, 50-51, 132.

/ ف . آورس ( د. اسلام ) /