بَطمان ، شهر Ùˆ مرکز استانی در جنوب شرقی آناطولی . در Ø‌والی Ø‌اشیة شرقی دشتی به همین نام واقع شده است ØŒ Ú©Ù‡ رود بطمان (نهر ساتید؛ در دورة اُرتقیان Ùˆ مغولها به آن آب قَره مان گفته Ù…ÛŒ شد)ØŒ یکی از سه شاخابة دجله ØŒ از آن Ù…ÛŒ گذرد. ارتفاع شهر از سطØ‌ دریا 544 متر است .

بطمان ØŒ در بیست Ù€ سی سال اخیر، به سبب دایر شدن صنعت نفت توسعه یافته است . قبل از آن ØŒ در Ù…Ø‌Ù„ بطمان ØŒ دهی به نام الوه وجود داشته Ú©Ù‡ از تاریخچة آن اطلاعی نداریم . این ناØ‌یه در دوران باستان ØŒ جزو قلمرو دولت آشور سپس کیمریان Ùˆ سکاها Ùˆ بعد از آن نیز ماد Ùˆ پارس بوده است پس از Ø‌کومت پارسها، Ú©Ù‡ تا Ø‌دود 330 Ù‚ Ù… ادامه داشته ØŒ این ناØ‌یه در دست اسکندر Ùˆ جانشینان او بوده است . در اوایل سده های میانه ØŒ به دست ایرانیان افتاد Ùˆ در این مدت ØŒ گاهی در اختیار دولت ساسانی Ùˆ گاهی در اختیار دولت روم شرقی قرار Ù…ÛŒ گرفت . بطمان Ùˆ Ø‌ومة آن ØŒ در 18ØŒ یعنی زمان خلافت عُمَر، به دست

















مسجد اولو جامع بطمان

فرمانده مشهور اسلام ، عیاض بن غَنْم ، به قلمرو اسلام پیوست و در زمان خلافت عثمان جزو امارت دیار بَکر، یکی از سه امیرنشین ولایت جزیره (دیار مُضر، دیار ربیعه ، دیار بکر) بود.

در 433 ترکها بخشهایی از این ناØ‌یه را تصرف کردند Ùˆ سرانجام در 478ØŒ ملکشاه سلجوقی ØŒ آنجا را به قلمرو بزرگ سلجوقی ملØ‌Ù‚ کرد. در این دوره بترتیب ØŒ سلجوقیان شام ،بنی اینال ØŒ اُرتقیانِ Ø‌ِصْنِ کیفا Ùˆ ایّوبیان بر این ناØ‌یه مسلط شدند. در 638ØŒ بطمان به دست سلجوقیان آسیای صغیر افتاد Ùˆ سپس ØŒ مغولها بر آنجا فرمانروا شدند. بطمان Ùˆ Ø‌ومة آن ØŒ Ú©Ù‡ در قرنهای هشتم ونهم قلمرو آق قوینلوها Ùˆ صفویان بود، در 920 از تسلط صفویان خارج شد Ùˆ به دست سلطان سلیم (یاووز)ØŒ به قلمرو عثمانی پیوست .

در Ø‌اکمیت عثمانی ØŒ این نواØ‌ÛŒ جزو سنجق سعرد، یکی از 24 سنجق ایالت دیار بکر، بود Ùˆ در اوایل دورة جمهوریت ØŒ Ú©Ù‡ سنجقها به ولایت تبدیل شدند، روستای الوه ØŒ هستة اصلی شهر بطمان ØŒ جزو قضای المدین ØŒ در ولایت جدید سعرد، شد. در 1305 Ø´ /1926ØŒ تشکیلات اداری قضای المدین ØŒ جای خود را به بشیری داد Ùˆ در نتیجه الوه به بشیری وابسته شد. بطمان در 1321 Ø´ / 1942 صاØ‌ب راه آهن شد. از 1329Ø´ / 1950 با شروع استخراج نفت در کوه رامان در نزدیکی بطمان ØŒ Ùˆ بعد از 1330 Ø´ /1951ØŒ با اضافه شدن Ø‌وزة نفتی غرزان ØŒ سرنوشت این مرکز مسکونی Ú©ÙˆÚ†Ú© ØŒ به طور ناگهانی تغییر کرد. با راه اندازی پالایشگاه مدرن بطمان ØŒ نفوس جدیدی Ú©Ù‡ بیشتر آنها کارگر بودند به این شهر وارد شدند. بطمان در 1336 Ø´ /1957 مرکز شهرستانی («ایلچه »ای ) به همین نام شد Ùˆ به صورت یک مرکز اداری درآمد، Ùˆ جمعیت آن بسرعت افزایش یافت . با نصب خط لولة بطمان Ù€ اسکندرون ØŒ بطمان توسعة بیشتری یافت Ùˆ جمعیت آن در 1349 Ø´ /1970 به 991 ØŒ 44 تن رسید.

امروزه ، شهر بطمان به دو قسمت تقسیم شده است : جنوب

















منظره ای از شهر بطمان





با خیابانهای وسیع ØŒ بناهای پیشرفته ØŒ بوستانها (پارکها) Ùˆ اماکن تفریØ‌ÛŒ Ùˆ ورزشی ØŒ Ú©Ù‡ شهرک شرکت سهامی نفت ترکیه را تشکیل Ù…ÛŒ دهد؛ Ùˆ شهر اصلی بطمان در شمال شرقی Ú©Ù‡ بی شباهت به روستایی بزرگ نیست . خط راه آهن این دو قسمت را از یکدیگر جدا Ù…ÛŒ کند.

شهر بطمان ØŒ در 28 اردیبهشت 1369/ 18 مه 1990ØŒ مرکز استان بطمان شد Ùˆ جمعیت آن به Ø‌دود 000 ØŒ 150 نفر رسید. از فرودگاه بطمان ØŒ گاه به دلیل مرمت فرودگاه دیاربکر استفاده Ù…ÛŒ شود.

بنابه آمار ادارة امور دیانت در 1370 ش /1991، در مرکز استان و شهرستانها 86، و در بخشها و روستاهای بطمان 376 مسجد وجود داشت . مساجد جامع موجود در مرکز استان بطمان نیز به 59 می رسد.

استان بطمان ØŒ به استانهای دیار بکر، موش ØŒ بتلیس ØŒ سعرد Ùˆ ماردین Ù…Ø‌دود شده است Ùˆ علاوه بر شهرستان مرکزی ØŒ پنج شهرستان بشیری ØŒ گَرجوش ØŒ Ø‌َسَن کیف ( = Ø‌صن کیفا ) ØŒ قوزلوق ØŒ ساسون ØŒ Ùˆ سیزده ناØ‌یه Ùˆ 258 روستا دارد. وسعت استان بطمان 694 ØŒ 4 کیلومتر مربع Ùˆ بنا به سرشماری 1369 Ø´ /1990ØŒ جمعیت آن 669 ØŒ 344 نفر بوده است .

منابع :

Ahmet Ardel, "Gدneydog § u Anadolu'da Cog § raf   Mد ïƒ‌ ahedeler", Tدrk Cog § rafya Dergisi , 21 (1961), 140-148; Tuncer Baykara, Anadolu'nun Tarih   Cog § rafyas  na Giri ïƒ‌ I: Anadolu'nun idar   Taksimat  , Ankara 1988, 102-103, 117, 138; 1990 Genel Nدfus Say  m  Geµici Sonuµlar , Ankara 1990, 2-3, 32; I A , s.vv. "Diyarbekir" (by Besim Darkot and Mدkrimin H. Y  nanµ), "Siird" (by Besim Darkot); Resmر Gazete , 18 May 1990, no. 20. 522, 2, 6-14; Ahmet Necdet SØ®zer, Diyarbak  r Havzas  , Ankara 1969, 43-

48, 57, 95-97; Ali Tanog § lu, Enerji Kaynaklar  , Istanbul 1958, 317-318; Metin Tuncel, "Tarih Boyunca Tدrkiye'de Kent Kurulu ïƒ‌ lar  ", Dog § umunun 100 Y  l  nda Atatدrk'e Armag § an , Istanbul 1981, 309-350; idem, "Tدrkiye'de Kent Yerle ïƒ‌ melerinin Tarihµesine Toplu Bir Bak ïƒ‌  ", I غ cog § rafya Enstitدsد Dergisi , 23 (1980), 123-160; Osman Turan, Dog § u Anadolu Tدrk Devletleri Tarihi , Ankara 1973, 215.

/ متین تونْجَل ( د. ا. د. ترک ) /