بَطَلْیَوْسی ، ابوبکر عاصم بن ایّوب ، ادیب ، لغوی و نحوی سدة پنجم / یازدهم . وی منسوب است به بطلیوس شهری بزرگ در اندلس ، از توابع مارده بر ساحل رود آنه در غرب قُرطُبه . از تاریخ تولّد و دوران کودکی او اطّلاعی در دست نیست و در تاریخ درگذشت وی نیز اختلاف است . ابن بشکوال ، قدیمترین مآخذ، فوت وی را در 494 ذکر کرده (ج 2، ص 451) و منابع دیگر نیز گفتة وی را تأیید کرده اند ( رجوع کنید به صفدی ، ج 16، ص 563؛ سیوطی ، ج 2، ص 24؛ زرکلی ، ج 3، ص 248).
بطلیوسی شاگرد استادانی چون : ابوبکر محمّدبن غُراب ، ابوعمر سَفاقِسی و ابومحمد مکّی بن ابی طالب مُقری بوده و آرای ایشان را در آثار خود نقل کرده است (ابن بشکوال ؛ صفدی ؛ سیوطی ؛ زرکلی ، همانجاها)؛ و ادیب برجستة اندلسی ، ابومحمد عبدالله بن محمدبن سید بطلیوسی شاگرد او بوده ؛ و این دلیلی بر عظمت شخصیت ابوبکر بطلیوسی است ( رجوع کنید به ابن بشکوال ، همانجا؛ عبداللّه بطلیوسی ، ج 1، ص 7).
ابن بشکوال هم خود، و هم از قول ابومحمدبن سیّد، شخصیت بطلیوسی را ستوده و گزارشهای ادبی و روایتهای او را موثّق و معتبر شمرده است (ابن بشکوال ، همانجا). از عناوین آثار بطلیوسی چنین برمی آید که در نقد و تفسیر اشعار دورة جاهلی تبحّر داشته است ( رجوع کنید به حاجی خلیفه ، ج 2، ستون 1041، 1740؛ سرکیس ، ج 1، ص 569).
کتابهای او اینهاست : شرح دیوان إمری الْقَیْس ؛ شرح المُعلَّقات السَّبع ؛ و شرح دواوین الشُّعَراء آلسِّتَة الجاهلیین (برای نسخه های خطی آن رجوع کنید به حاجی خلیفه ؛ سرکیس ، همانجاها؛ بغدادی ، ج 1، ستون 435؛ زرکلی ، همانجا).
منابع : (1) ابن بشکوال ، کتاب الصّلة ، قاهره 1966؛ (2) عبدالله بن محمد بطلیوسی ، الاقتضاب فی شرح أدب الکتّاب ، چاپ مصطفی سقا و حامد عبدالمجید، مصر 1981-1983؛ (3) اسماعیل بغدادی ، هدیة العارفین ، ج 1، در حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، ج 5، بیروت 1410/ 1990؛ (4) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، بیروت 1410/ 1990؛ (5) خیرالدین زرکلی ، الاعلام ، بیروت 1986؛ (6) یوسف الیان سرکیس ، معجم المطبوعات العربیّة والمعربة ، قاهره 1346/1928، چاپ افست قم 1410؛ (7) عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی ، بغیة الوعاة فی طبقات اللّغوییّن والنّحاة ، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم ،مصر 1384؛ خلیل بن ایبک صفدی ، کتاب الوافی بالوفیات ، ج 16، چاپ وداد قاضی ، ویسبادن 1402/ 1982.