بَشیر شهاب ثانی ، از امیران خاندان شهابی (Ø‌اکمان جبل لبنان در سده های دوازدهم Ùˆ سیزدهم / هجدهم Ùˆ نوزدهم ). بشیر در 1181/1767ØŒ در روستای غَزیرِ منطقة جبل لبنان به دنیا آمد، Ùˆ پدر Ùˆ مادرش پنهانی او را به آیین مسیØ‌یت مارونی غسل تعمید دادند. در نوجوانی پدرش ØŒ امیرقاسم ØŒ را از دست داد Ùˆ در شانزده سالگی به دَیْرُالقَمَر، مرکز Ø‌کومت شهابیان ØŒ رفت Ùˆ به خدمت خویشاوند خود، یوسف شهابی ØŒ Ú©Ù‡ امیر آنجا بود، درآمد. امیر یوسف Ú©Ù‡ امیرِ ( سابق ) شهابی را کشته بود، در 1202/1787 بشیر را مأمور مصادرة اموال او کرد. بشیر در این مأموریت با اَلْسِت (بانو) شمس ØŒ همسر مقتول ØŒ آشنا شد Ùˆ با او ازدواج کرد Ùˆ بدین ترتیب برای فعالیت سیاسی به ثروت کافی دست یافت .

در 1204/1789ØŒ امیریوسف به سبب فشارهای اØ‌مد جزّارپاش * ا، پاشای ترک صیدا، ناچار به کناره گیری شد، زیرا امیرنشین شهابی ØŒ بخشی از قلمرو والی صیدا بود. در همین سال ØŒ به پیشنهاد شیخ قاسم جُنبَلاط Ùˆ موافقت امیریوسف ØŒ بشیر فرماندار ناØ‌یة جبل لبنان شد. شیخ بشیر جُنبلاط ØŒ رئیس طایفة جنبلاطی ØŒ از بشیر Ø‌مایت Ù…ÛŒ کرد، اما رقابت میان امیران شهابی Ùˆ دخالتهای اØ‌مد جزّار پاشا، این امیرنشین را دچار آشفتگی سیاسی کرد؛ جزّار در 1209/1794ØŒ گروهی از سران لبنانی را به شورش تشویق کرد Ùˆ یکی از فرزندان امیریوسف را نیز به تØ‌صیل امارت برانگیخت . از سوی دیگر، به بشیر وعده داد Ú©Ù‡ در برابر دریافت مبلغ هنگفتی از او Ø‌مایت کند. بشیر پس از راضی کردن او، به تØ‌کیم اوضاع داخلی پرداخت . نخست ØŒ با همکاری جنبلاطها Ùˆ اَمَدها (یَزبَکیها)ØŒ رهبران نَکَد را کشت ØŒ سپس فرزندان امیریوسف را کور کرد Ùˆ تØ‌ت نظر قرار داد Ùˆ Ø‌تی آنان را از ازدواج باز داشت .

در 1214/1799ØŒ ناپلئون به مصر لشکر کشید Ùˆ عَکّا را Ù…Ø‌اصره کرد. او به بشیر استقلال سرزمینش را، Ú©Ù‡ به آن کشور «دُروز» Ù…ÛŒ گفت ØŒ وعده داد Ùˆ ÙˆÛŒ را به پیوستن به فرانسویان تشویق کرد. اما اختلاف نظرِ سران شهابی دربارة مقاومت یا تسلیم در برابر سپاه فرانسه ØŒ بشیر را ناگزیر به بیطرفی کرد. پس از عقب نشینی فرانسویان از عکّا، اØ‌مد جزّار، بشیر را، به سبب همکاری نکردن در جنگ ØŒ برکنار کرد Ùˆ فرزندان امیریوسف را به جای او برگماشت . ناتوانی امیران جدید در پرداخت مبالغ مورد نظر اØ‌مد جزّار، سبب شد تا بار دیگر بشیر به Ø‌کومت جبل باز گردد.

در 1219/1804ØŒ اØ‌مد جزّار درگذشت Ùˆ به جای او سلیمان پاشا، والی شد. والی جدید Ùˆ کلیسا از بشیر Ø‌مایت Ù…ÛŒ کردند، Ø‌تی پاپ Ù¾ÛŒ هفتم در نامه ای از او برای سیاست تسامØ‌ مذهبیش تشکر کرد. او تا 1240/1824 دشمنان Ùˆ رقبای سیاسی خود را شکست داد Ùˆ Ø‌اکم بلامنازع امیرنشین گردید. بشیر به یاری جنبلاطها ( رجوع کنید به جنبلاط ØŒ خاندان )ØŒ رهبران Ø‌زب یَزبَکی را به مهاجرت به سوی وادی تَیْم ØŒ عکّا Ùˆ Ø‌َوْران واداشت . با مرگ سلیمان پاشا (1235/1819)ØŒ عبدالله پاشا والی صیدا شد. او نیز چون اØ‌مد جزّار در امور داخلی امیرنشین دخالت Ù…ÛŒ کرد. بشیر نیز با تØ‌میل مالیاتهای گزاف ØŒ Ù…ÛŒ کوشید تا والی جدید را خشنود سازد. سرانجام ØŒ مردم ناراضی ØŒ دست به شورشهایی زدند Ú©Ù‡ مشهورترین آنها جنبش «انطلیاس » Ùˆ «لَØ‌ْفِد» بود.

جنبش انطلیاس ØŒ با تشویق روØ‌انیان مارونی ØŒ بویژه مطران استفان ØŒ Ùˆ با همنوایی همة مارونیان ØŒ در اعتراض کلیسای مارونی به سیاست مالیاتی بشیر Ùˆ کشتن برادران «باز»، از رهبران مارونی Ùˆ قیم فرزندان امیریوسف ØŒ به وجود آمد. رهبران Ø‌زب یزبکی Ùˆ برخی از امیران شهابی نیز از این جنبش پشتیبانی کردند. رهبران مخالفان درشهر انطلیاس گرد آمدند Ùˆ دلیل شورش خود را برای عبدالله پاشا توضیØ‌ دادند. او از مردم دلجویی کرد Ùˆ دستور داد Ú©Ù‡ همچون گذشته فقط یک مالیات پرداخت شود. اما بشیر Ú©Ù‡ نتوانست مبلغ درخواستی عبدالله پاشا را به خزانة ÙˆÛŒ واریز کند، ناگزیر از امارت کناره گرفت . عبدالله پاشا Ø‌سن علی Ùˆ سلمان سیداØ‌مد را به امارت شهابیان برگزید Ùˆ ناØ‌یة جبیل را به یزبکیها واگذار کرد. امیران جدید نیز Ú©Ù‡ نتوانستند وجوه مقرر را پرداخت کنند، از کار برکنار شدند Ùˆ بشیر، Ú©Ù‡ با متØ‌دش شیخ بشیر جنبلاط به Ø‌وران رفته بود، به Ø‌کومت بازگشت . او این بار پرداخت چهار برابرِ مبلغ پیشین را به عبدالله پاشا متعهد شد. بار دیگر مردم در روستای Ù„ÙŽØ‌فد در منطقة جبیل شوریدند اما بشیر با همدستی زمینداران شورش را سرکوب کرد. سپس به سبب بروز جدال میان درویش پاشا، Ø‌اکم شام ØŒ Ùˆ عبدالله پاشا، بشیر به Ø‌مایت از عبدالله پاشا وارد جنگ شد. باب عالی * نیز عبدالله پاشا Ùˆ بشیر ثانی را برکنار کرد Ùˆ بشیر به Ù…Ø‌مدعلی پاشا، والی مصر، پناهنده شد.

پس از جنگِ والیان شام و صیدا، میان بشیر ثانی و شیخ بشیر جنبلاط ، بر سر قدرت ، اختلاف افتاد. نفوذ سیاسی و مالی شیخ بشیر جنبلاط همواره مایة نگرانی بشیر ثانی بود، و

لذا او در 1237/1821، به یاری پاشای مصر، به لبنان بازگشت

و برای از پای درآوردن رقیب خود (بشیر جنبلاط ) منتظر

فرصت شد. او می خواست با گرفتن اموال بشیر جنبلاط ، وی

را تضعیف کند، اما بشیر جنبلاط نیز برای جلب رضایت بشیر ثانی Ùˆ عبدالله پاشا مبلغ گزافی به آنان پرداخت Ú©Ù‡ البته نتیجه ای نداد. ازینرو، بشیر جنبلاط تصمیم به مقاومت گرفت ØŒ Ùˆ مخالفان بشیر ثانی نیز از او Ø‌مایت کردند. بشیر ثانی ØŒ نیز از Ø‌مایت کلیسای مارونی ØŒ Ù…Ø‌مدعلی پاشا * ØŒ عبدالله پاشا Ùˆ مخالفان جنبلاط برخوردار بود. میان هر دو گروه جنگی درگرفت Ú©Ù‡

به شکست جنبلاطها Ùˆ فرار آنان به Ø‌وران انجامید. با اشارة بشیر، عبداللّه پاشا از والی شام خواست تا شیخ بشیر جنبلاط Ùˆ هم پیمانش ØŒ شیخ امین عماد، را دستگیر کند. سرانجام با پیگیری او، جنبلاط Ùˆ امین عماد را در عکّا به دار آویختند (1241/1825). بشیر ثانی خانوادة جنبلاط را از مختاره ØŒ مرکز خاندان جنبلاط ØŒ بیرون راند Ùˆ ساختمانها Ùˆ Ø‌تی مسجدی را Ú©Ù‡ شیخ بشیر بنا نهاده بود، ویران ØŒ Ùˆ املاک آنان را تصرف کرد. او با کودتای سیاسی به سود مارونیها، ادارة این مناطق را، Ú©Ù‡ به طور سنتی در دست مسلمانان دروزی بود، به هم پیمانان مسیØ‌ÛŒ خود واگذار کرد.

در 1254/1838ØŒ ابراهیم پاشا، فرزند Ù…Ø‌مدعلی پاشا (تشکیل دهندة نخستین دولت مستقل زیر نظر عثمانی در مصر) با سپاهی بیست هزار نفری به جنگ دروزیان * رفت . مسلمانان «اقلیم البلان » Ùˆ وادی تیم نیز به Ø‌مایت دروزیان شورش کردند. بشیر به درخواست ابراهیم پاشا پسرش ØŒ امیرخلیل ØŒ را به فرماندهی نیروهای مارونی به Ú©Ù…Ú© او فرستاد Ú©Ù‡ در نتیجه ابراهیم پاشا پیروز شد. Ú©Ù…Ú© بشیرثانی در جنگ با هموطنانش ØŒ زمینه ساز جنگهای داخلیِ مارونی Ù€ دروزی (1256-1277/ 1840-1860) شد.

در Ø‌دود 1247/1831ØŒ سران کشورهای اروپایی Ú©Ù‡ در لندن گرد آمده بودند، خواهان برکناری Ù…Ø‌مدعلی پاشا از Ø‌کومت شام شدند. دولتهای اروپایی با مخالفان ابراهیم پاشا Ùˆ بشیر در لبنان تماس گرفتند Ùˆ آنان را به قیام بر Ø‌اکمیت مصر در شام برانگیختند. پایگاه اصلی این انقلاب ØŒ مخالفان بشیر بودند. مارونیها نخست از ابراهیم پاشا Ø‌مایت Ù…ÛŒ کردند، اما پس از توافق کلیسای مارونی با پیمان انگلیس Ù€ عثمانی ØŒ بر Ø‌اکم مصری شوریدند. سرانجام ØŒ با پیاده شدن نیروهای هم پیمان در ساØ‌Ù„ لبنان ØŒ به فرماندهی انگلستان ØŒ فرمانده انگلیسی نزد بشیر رفت تا ضرورت جانبداری از مواضع دولت عثمانی ØŒ Ùˆ اطاعت او از سلطان عثمانی را به او گوشزد کند. بشیر به گمان Ø‌مایت فرانسه از Ù…Ø‌مدعلی پاشا، در تصمیم گیری درنگ کرد Ùˆ هنگامی پیشنهاد آنان را پذیرفت Ú©Ù‡ دیر شده بود. آدمیرال (دریاسالار) انگلیسی در بیروت ØŒ فرمان عزلش را به او ابلاغ کرد Ú©Ù‡ به موجب آن بایست به کشوری دیگر، جز فرانسه Ùˆ مصر Ùˆ شام ØŒ Ù…ÛŒ رفت . او با ثروتی انبوه ØŒ به جزیرة مالت رفت Ùˆ پس از چند ماه با اجازه انگلیسیها در آسیای صغیر ساکن شد. به این ترتیب ØŒ امارت او در امیرنشین جبل لبنان ØŒ Ú©Ù‡ بیش از نیم قرن ادامه داشت ØŒ به پایان رسید (1256/1840). او در 1268/1851 درگذشت Ùˆ در کلیسای کاتولیک غَلَطه در استانبول دفن شد. در 1326 Ø´ / 1946ØŒ پس از استقلال لبنان ØŒ دولت جمهوری ØŒ بقایای جسد

او را به لبنان باز گرداند و در آرامگاه خانوادگیش ، بیت الدین ، به خاک سپرد.

منابع : عباس ابوصالØ‌ ØŒ التاریخ السیاسی للامارة الشهابیّة فی جبل لبنان : 1697Ù€1892 Ù… ØŒ بیروت 1404/1984Ø› سلیمان ابوعزالدین ØŒ ابراهیم باشا فی سوریا ØŒ بیروت 1929Ø› رستم باز، مذاکرات رستم باز ØŒ بیروت 1955Ø› یوسف خطارØ‌لو، العامیات الشعبیة فی لبنان ØŒ بیروت 1979Ø› اسد رستم ØŒ بشیربین السلطان Ùˆ العزیز ØŒ ج 2ØŒ بیروت 1956Ø› طنوس شدیاق ØŒ اخبارالاعیان فی جبل لبنان ØŒ ج 2ØŒ بیروت 1970Ø›

Ø‌یدراØ‌مد شهابی ØŒ کتاب الغررالØ‌سان فی تواریخ Ø‌وادث الازمان ØŒ چاپ نعوم مغبغب ØŒ مصر 1900Ø› بطرس صفیر، الامیر بشیرالشهابی ØŒ بیروت ( بی تا. ) Ø› میخائیل مشاقه ØŒ الجواب علی اقتراØ‌ الاØ‌باب ØŒ بیروت 1956Ø› عیسی اسکندر معلوف ØŒ تاریخ الامیر بشیرالشهابی الکبیر ØŒ زØ‌له 1914Ø› علاوه بر اسناد موجود در

Great Britain. Public Record Office. Foreign Office Michel Chebli, Une histoire du Liban ب l'إpoque des Emires (1635-1841) , Beirut 1955; EI 2 , s.v "Bash   r Shiha  b II" (by A. J. Rustum);GreatBritain. Public Record Office. Foreign Office, Correspondence relative to the affairs of the Levant 1835-1926, London; F. Iliya Harik, Politics and changes in a traditional society: Lebanon 1711-1835, Princeton, N.J.1968; Adil Ismail, Le Liban, documents diplomatiques et consulaires, Beirut 1975-, vols. 1-6.

/ عباس ابوصالØ‌ /