responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1331

 

بسطام ، بخش و شهری در شهرستان شاهرود، در شمال شرقی استان سمنان .

1) بخش بسطام . در شمال شهرستان شاهرود، در استان سمنان در دامنه های جنوبی ، منتهی الیه شرقی قسمتِ دوم رشته کوههای البرز در ایالت قدیمی قومس * (کومش ، سمنان )، در درة گسترده ای قرار دارد. از شمال به شهرستانهای گنبد قابوس و گرگان ، از مشرق به بخش میامی (در شرق شهرستان شاهرود)، از جنوب به بخش مرکزی (حومه ) شهرستان شاهرود و از مغرب به شهرستان دامغان محدود است . مشتمل بر دهستانهای خرقان و کلاته های غربی و سه شهر به نامهای بسطام و کلاته خیج و مُجَن (در 36 کیلومتری مغرب شهر بسطام ) است . رشته کوه البرز با جهت جنوب غربی ـ شمال شرقی در آن امتداد دارد. کوه منفرد بسطام در قسمت جنوبی (مرتفعترین قله :773 ، 1 متر)، سیاهکوه در مشرق (مرتفعترین قله :135 ، 2 متر)، زرین کمر در شمال (مرتفعترین قله : 730 ، 1 متر) و شاهوار در شمال غربی آن (مرتفعترین قله : 945 ، 3 متر) واقع است . گردنة زیبای خوش ییلاق با جنگلهای تُنُک در مسیر راه بسطام ـ گنبد قابوس در حدود 75 کیلومتری شمال شرقی شهر بسطام قرار گرفته است . رود بسطام از کوههای شمال غربی سرچشمه گرفته به سوی مشرق جریان می یابد و پس از پیوستن رودهای نگارمَن

از شمال غرب و مجن از مغرب ، و چند شعبة دیگر به آن ،

از ده امیریه به بعد، به جنوب شرقی منحرف شده با جهت شمالی ـ جنوبی در مغرب شهر بسطام ، به نام رودبار،

جریان می یابد و از مشرق شهر شاهرود به سوی کویر

می رود. قنات شهریاری در کنار رود با جهت شمالی ـ جنوبی جریان دارد. بخش بسطام دارای مرغزارهای طبیعی (چمن )

به نامهای چهارباغ یا فرح زاد و سلطان میدان است . از گیا

در آن کتیرا، خاکشیر و شیرین بیان می روید؛ از درختان ، توت

و از درختچه ها، اقاقیا و گز در آن یافت می شود. آبادیهای

آن در دشت و دامنة کوهستان قرار گرفته است . اراضی آن

با حدود 86 رشته قنات و چشمه و 356 چاه عمیق و جویهای موسمی آبیاری می شود. محصول عمده اش گندم ، جو، حبوبات (بویژه لوبیای چشم بلبلی )، سیب زمینی (سیب زمینی مجن معروف است )، چغندرقند و گوجه فرنگی است . بسطام دارای باغهای سیب ، انگور، زردآلو، گیلاس و آلبالو است و برخی

از محصولات آن صادر می شود. دامداری آن (گاو و گوسفند و بز) عمدتاً در کلاته خیج اهمیت دارد. از خشکبار، قیسی ،

بُلبلی (زردآلوی خشک شده با هسته ـ رشیدالدین فضل الله طبیب ( 645ـ 718 ) از بلبلی نام برده است ، 1367، ص 202)

و برگه و توت خشک دارد. از صنایع دستی ، قالیبافی و گلیم بافی و جاجیم بافی و بافت کَتِ پشمی (نوعی پارچه ) در کلاته خیج برای چوخادوزی دارد. در بخش بسطام ، نزدیک شهر مجن ،





















مقبرة بایزید بسطامی

کارخانة سیمان احداث شده است . آبادیهای بخش بسطام از طریق شاهرود به راه اصلی دامغان ـ شاهرود ـ سبزوار می پیوندند، و راه شاهرود ـ گنبد قابوس از آن می گذرد. مرکز بسطام به شهرهای کلاته خیج و مجن ، با جادة خاکی از طریق ابرسیج در شمال به شهر گرگان (استرآباد)، متصل است . ناصرالدین شاه در 1300 از این جاده از استرآباد به بسطام رفت (ص 49). خط راه آهن تهران ـ مشهد در مشرق شهر شاهرود ایستگاهی به نام بسطام دارد و جاده ای آن را از مشرق کوه بسطام به کلاته پیوند می دهد. بخش بسطام ، طبق قانون تقسیمات کشوری ، در 1316 ش با بخشهای میامی و بیارجمند در شهرستان شاهرود تشکیل شد؛ در 1324 ش ، دهستانهای بیارجمند، بسطام و خوارتوران (خارطوران ) به دو بخش ، به نامهای بسطام و بیارجمند، تبدیل و تابع شهرستان شاهرود شد. در 1329 ش ، دهستان پشت بسطام در بخش قلعه نو قرار داشت (رزم آرا، ص 63). در 1335 ش ، بسطام به عنوان بخش ، سرشماری شده و در فهرست تقسیمات کشور ایران ، در 1355 ش ، بخش بسطام با دهستانهای بسطام و کلاته غربی به مرکزیت شهر بسطام تابع شهرستان شاهرود شد. در فهرست واحدهای تقسیمات کشوری ، تا پایان شهریور 1365 ش ، بخش بسطام با دهستانهای کلاته های غربی و بسطام تابع شهرستان شاهرود بود و در تقسیمات کشوری در1371 ش ، بخش بسطام با دهستانهای بسطام و قلعه نو خرقان ، تابع شهرستان شاهرود شد. بسطام دارای آثار باستانی و تاریخی است ، از جمله بقعة شیخ ابوالحسن خرقانی که در قلعه نو خرقان ، در حدود 22 کیلومتری شمال شرقی شهر شاهرود، قرار گرفته است . در دِه قَطری ، در دوازده کیلومتری شمال قلعه نو خرقان ، بقعة امامزاده قطری قرار دارد. بسطام معادن ذغال سنگ و خاک رُس دارد و منطقه ای زلزله خیز است ؛ از جمله زمین لرزة 18 شعبان 242 آن (امبرسز و ملویل ، ص 132) معروف است . در شمال و جنوب بسطام دو گُسلة راندگی زلزله خیز بروشنی مشاهده می شود. همه ساله عدة بیشماری ایرانی و خارجی از شهرهای خرقان و بسطام دیدن می کنند.

2) شهر بسطام (بَستام ) . مرکز بخش بسطام (جمعیت طبق نتایج آمارگیری 1370 ش ، 272 ، 7 تن )، شهر قدیمی و تاریخی ایران ، در جنوب بخش بسطام در شش کیلومتری شمال شهر شاهرود، در دشت فلاتی شکلی در ارتفاع 420 ، 1 متری ، در دامنة کوههای مشرف به شهر قرار گرفته است . ارتفاعات رشته کوه البرز در پانزده کیلومتری مغرب شهر امتداد دارد. دمای آن گاهی در تابستان به 35 درجه و در زمستان به 15 درجه سانتیگراد می رسد. میانگین بارش سالانة آن تقریباً 120 میلیمتر است . کوه منفرد بسطام در حدود سه کیلومتری جنوب شرقی شهر (امروز با گسترش شهر در مشرق آن ) واقع است . زمینهای پیرامون شهر در مشرق تا شعاع سه کیلومتر و در مغرب تا شعاع هشت کیلومتر و در شمال تا شعاع دو کیلومتر قابل کشت است . تعدادی قنات در پیرامون شهر، و ویرانه های برج و باروی قلعة قدیمی (شهر قدیمی ) در مشرق شهر بسطام دیده می شود. بسطام دارای یک مسجد جامع ، نُه مسجد و هشت حسینیه و یک امامزاده است .

آبادی قدیمی بدشت * در جانب جنوب شرقی آن است . راه اصلی شاهرود ـ گنبد قابوس از مشرق آن می گذرد. شهر بسطام از طریق شاهرود به راه آهن تهران ـ مشهد متصل است . تپة باستانی چخماق در دو کیلومتری شمال شهر واقع است . از آثار باستانی و تاریخی شهر بسطام ، که به صورت مجموعه است ، آرامگاه بایزید بسطامی در مرکز شهر (با کتیبة بالای درِ ورودی از 702 ؛ اعتمادالسلطنه ، 1362ـ1363 ش ، ج 1، ص 69ـ70)، صومعة بایزید در مغرب آرامگاه بایزید و مسجد بایزید (از 514)، بقعة امامزاده محمد نزدیک مزار بایزید، منار بسطام (به ارتفاع 25 ذرع ) در کنار مسجد متصل به مسجد امروزی ، دالان ورودی صحن امامزاده محمد، مسجد جامع بسطام در جنوب مزار (با تاریخ سر درِ آن 1324)، برج 24 متری کاشانة

















موقعیت بسطام در شهرستان شاهرود

بسطام متصل به آن ، و آرامگاه شاهزادة افغانی نزدیک مزار بایزید شایان ذکر است . بنابر مطالب مطلع الشمس (ج 1، ص 75)، در دورة ناصرالدین شاه ، یکی از بزرگان افغانی در آنجا به خاک سپرده شده است . زاویة نزدیک مزار، در 1335 ش ، زواری از داخل و خارج داشت که چند روزی در آن ساکن می شدند. پیرامون شهر نیز آثار باستانی دارد، از جمله در مشرقِ رودی موسمی که از مغرب اراضی شهر می گذرد؛ درست در جایی که ابودلف از کاخهای آنجا سخن می گوید (ص 87). از 1350 تا 1354 ش ، هیئت حفاری باستانشناسی ژاپن ، به سرپرستی ماسودا، در تپة چخماق (یا چخماقی )، هشت کیلومتری شمال شاهرود ( دو کیلومتری شمال شهر بسطام ) ، به حفاری پرداخت و آثاری از دورة اسلامی در دو تپة شمالی و جنوبی ، و در تپه های شرقی و غربی آثاری از دوره های نئولیتیک و کالگولیتیک به دست آورد و قدمت تپه ها را به حدود هزارة ششم پیش از میلاد رساند (شریعت زاده ، ص 18). مردان بزرگ بسطام یا منسوب به آن عبارت اند از: بایزید بسطامی * صوفی و زاهد مشهور؛ عمربن محمد بسطامی * محدّث و صوفی قرن ششم ؛ عبدالرحمان بن محمد بسطامی * کاتب و مورّخ قرن نهم ؛ علاءالدین مصنفّک * متکلم و فقیه حنفی قرن نهم ؛ ابومحمد بایزید * بسطامی فقیه و عارف امامی قرن دهم ؛ علی بن طیفور بسطامی * مورخ و ادیب قرن یازدهم ؛ هدایت اللّه بسطامی * فقیه امامی قرن سیزدهم .

پیشینه . بَسطام یا بُستام ، منطقه و شهری قدیمی در ولایت قومس در اقلیم چهارم بوده است . شهر بسطام در ابتدای سرزمین خراسان قرار داشت که از بسطام آغاز می شد و تا غزنی ، که حدود دویست فرسنگ بود، ادامه می یافت (حافظ ابرو، ص 4). منطقة بسطام قدیمی است و ظاهراً از دورة هخامنشیان ، در آنجا مردم زندگی می کرده اند. در 334 ق م ، اسکندر در یورش به ایران (حکیم ، ص 210؛ پیرنیا، ج 2، ص 1637، 1640) پس از اینکه مدتی در شهر صد دروازه (دامغان ) به سر برد، لشکریان خود را سه قسمت کرد و دستور حرکت به سوی جرجان داد. او با قسمت اعظم لشکریان خود که سبک اسلحه بودند به راه افتاد و پس از مدتی ماندن در بسطام از معابر سخت گذشت و وارد جرجان شد و قسمت دیگری از لشکریان خود را از دامغان ، احتمالاً از سوی چشمه علی و کیاسر، به طبرستان فرستاد؛ به بقیة قشون نیز دستور داد که به دنبال او بروند. احتمالاً اسکندر، برای رسیدن به جرجان ، جاده ای به طول تقریباً 136 کیلومتر انتخاب کرده بود که به احتمال زیاد از مسیر بسطام و قلعة نوخرقان و گردنة خوش ییلاق می گذشت . معابر سختی که اسکندر از آن گذشته ظاهراً گردنة خوش ییلاق امروزی است که در مسیر جادة مذکور قرار دارد. لشکریان سوار و پیاده نظام اسکندر برای رفتن به جرجان به آب و مراتع و دام نیاز داشته اند و چمن بسطام با گوسفندان و جویبارهای خود آن را برمی آورده است . بنای شهر ( یا دز شهر ) را در دورة ساسانی به پیروز وِستهم ، که در زمان خسرو دوم پس از شکست بهرام چوبین حاکم ولایات خراسان کومش (=قومس ) و گرگان و طبرستان شده بود، نسبت می دهند (مارکوارت ، ص 71). ظاهراً شهر، پیش از دورة ساسانیان دست کم به صورت آبادی بوده است . بسطام از شهرهایی است که گاهی به قریه (ده ) و زمانی به شهرک و شهر تبدیل شده است و گاهی آن را ولایت و زمانی ایالت نامیده اند و به نامهای صحرای بسطام و چمن بسطام و قصبة طیبه نیز در کتابها آمده است . ابودلف ، هنگامی که از بسطام دیدن می کرد، شنید که آنجا کاخهایی از دورة ساسانیان دارد. به نوشتة وی (ص 87)، در تپه ای مقابل رود بسطام ، قصر گسترده ای با دیوارهای بلند و ساختمانهای بسیار و قصرهای کوچک هست که گویند از بناهای شاپور ذوالاکتاف است .

بسطام راهی به جاجرم و شمال خراسان داشت و با جادة دیگری به جوین (اسفراین ) و شهرهای دیگر خراسان و از طریق جاجرم با سرحد شمالی خراسان و سواحل اترک ( و شهرهای دیگر ) می پیوست (بارتولد، ص 141). دامغان با ری و ماد (بعدها جبال ، عراق عجم ) و بین النهرین در ارتباط بود. بنابراین ، شهر در مسیر جادة مشرق به مغرب قرار داشت که امروزه جادة ابریشم خوانده می شود و جایگاه بسطام ، با آب فراوان و چمنزارهای پیرامون آن ، نشان دهندة این است که آبادی بسطام باید بسیار قدیمتر از دورة ساسانیان باشد.

در 340، اصطخری و در 367، ابن حوقل از پر میوه بودن بسطام مطالبی آورده اند. اصطخری (ص 211) بسطام را از سمنان کوچکتر و ابن حوقل (ص 380) آن را آبادتر از دامغان می داند، هر دو فاصلة بسطام تا جرجان را دو مرحله نوشته اند که درست به نظر نمی رسد (اصطخری ، ص 217؛ ابن حوقل ، ص 385). در372، «بسطام شهریست بر دامنة کوه ، به حدود گرگان پیوسته ، جایی بسیار نعمت » ( حدود العالم ، ص 146).

در 375، در فاصلة یک روز راه بسطام جایگاهی ( زاویه ای ) بود که برخی در آن مجاور شده بودند و گور بایزید بسطامی در بیرون شهر بود ( امروز آرامگاه در مرکز شهر قرار گرفته است ) . جمعیت بسطام اندک بود و باغهای بسیار و میوة نیکو داشت ، روستایش دلگشا و جامع آن زیبا و همچون دژی در میان بازار بود و آب روان داشت (مقدسی ، ص 367ـ 368).

در341، ابودلف از بسطام گذشته است و به نوشتة او (ص 87) در آن هنگام ، بسطام قریة بزرگی بود که به شهر کوچکی می مانست ، واردات آن مشک و عنبر و کافور بود و سیبی بسیار خوب داشت که آن را بسطامی می گفتند. در اواخر قرن پنجم ، بسطام از مراکز تصوف شمرده می شد و سَهْلَکی شیخ صوفیه در آنجا مقیم بود. به نوشتة ابن اثیر (ج 8، ص 132) در475، روزی او شنید که ابواسحاق ( امام ابواسحاق ابراهیم بن علی بن یوسف (393ـ476) ) به بسطام می آید. سواره به سوی او شتافت و چون او را دید خودش را از چهارپا به زیر انداخت و دست شیخ ابواسحاق را بوسید.

در558، بسطام در دست سلجوقیان بود. به نوشتة ابن اثیر (ج 9، ص 82) در آن سال مؤیدآی آبه ( متوفی 569 ، از غلامان سلطان سنجر ) فرمانروای نیشابور، به بلاد قومس رفت و بسطام و دامغان را تصرف کرد. ظاهراً در جنبش اسماعیلیه در قرن ششم ، پیروان آنان در دامغان و ظاهراً در بسطام نیز قلعه داشتند، زیرا به نوشتة راوندی (ص 337) در581 «صلاح الدین از شام به در موصل آمد و از اتابک اجازه خواست تا ملاحده را از قزوین و بسطام و دامغان بردارد.»

به نوشتة یاقوت (ج 1، ص 623). نزدیکیهای حملة مغول ، بسطام شهری بزرگ در قومس ، و بر جاده ای به سوی نیشابور بود، پس از دامغان در دو مرحله قرار داشت . در دورة سربداران ، بسطام مدتی در تصرف آنان بود، زیرا در اواخر دولت آل کرت ، در766، خواجه علی مؤید سبزواری ، که آخرینِ سربداران بود، از بسطام تا فرهادجرد (فرهادگِرد) را تصرف کرد (میرخواند، ص 812؛ اسفزاری ، بخش 2، ص 379). ابن بطوطه (ج 1، ص 443) در سفر خود به بسطام (در اوایل قرن هشتم )، در زاویة شیخ بایزید منزل کرده بود.

به نوشتة حمدالله مستوفی «بسطام از اقلیم چهارم است . شهری کوچک است و هوای معتدل دارد و از مزارات اکابر، مزار سلطان العارفین ابویزید طیفوربن عیسی سروشان آنجاست ، حاصلش میوه و غلة فراوان است .» (ص 161). از بسطام راهی به خوارزم ، از طریق جرجان و دهستان ، و راهی به نیشابور می رفت (همان ، ص 176). در808، کلاویخو بسطام را شهری بزرگ خوانده است (ص 182). در بیان اختلاف الغ بیگ (متوفی 853) با پسرش میرزاعبداللطیف ، میرخواند، بسطام را به عنوان ولایت ضبط کرده است (ص 1179). در 865، بسطام و شاهرود جزو خراسان شمرده می شد. در رسالة فلکیه ، نام بسطام و شاهرود جزو اسامی بلادی که به دارالعزّ خراسان منسوب بوده آمده است (مازندرانی ، ص 154).

در 9 جمادی الاولی 1057، شاه عباس دوم «بعد از ورود به قصبة طیبة بسطام ، چون آن بلدة مینونظام به کثرت میاه و وفور ازهار اشتهار داشت ، در آن مکان رحل اقامت افکندند.» (وحید قزوینی ، ص 97).

در 1248، بسطام قریب هزار خانه داشته و چند «قریه معموره » مضافات آن بوده و چمنزاری داشته که سه فرسنگ دور آن بوده است (شیروانی ، ص 143). در1283، از شاهرود به استرآباد و بجنورد و نردین جاده ( بوده ) است (حکیم الممالک ، ص 88). در همین زمان ، بسطام قلعه ای است که اسماعیل میرزا پسر خاقان فتحعلی شاه ساخته بود، و اهالی بسطام متجاوز از پانصد خانوار بوده اند که همگی در درون قلعه منزل داشته اند. ارگی هم در شمال قلعه در درون قلعه ساخته شده بود و دور قلعه نیز خندق داشت (ناصرالدین قاجار، ص 55 ؛ اعتمادالسلطنه ، 1362ـ1363 ش ، ج 1، ص 68). ارگ قدیمی ، حاکم نشین بود و جمعیت بسطام کمتر از شاهرود بود (حکیم الممالک ، ص 89). در همین زمان ، اعتمادالسلطنه (1367 ش ، ج 1، ص 352)، بسطام را با شاهرود، «ناحیه » و گاهی بسطام را با شاهرود «ایالت » ضبط کرده است . در آن زمان ، بسطام چهار محله و پنج باب حمام ، هفت مسجد و هشت آسیا داشت (اعتمادالسلطنه ، 1362ـ 1363 ش ، ج 1، ص 69). تغییر مسیر جادة سمنان به مشهد و گذشتن آن از شاهرود، بتدریج به اهمیت اقتصادی بسطام آسیب رساند اما جاده هایی که بسطام را به شمال می رساند جایگاه آن را اندکی حفظ کرد.


منابع :
(1) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ ، بیروت 1405/1985؛
2- ابن بطوطه ، سفرنامة ابن بطوطه (رحلة ابن بطوطه ) ، ترجمة محمدعلی موحد، تهران 1361 ش ؛
(3) ابن حوقل ، صورة الارض ، چاپ کرامرس ، لیدن 1967؛
(4) مسعربن مهلهل ابودلف خزرجی ، الرسالة الثانیه ، قاهره 1970؛
(5) معین الدین محمد اسفزاری ، روضات الجنات فی اوصاف مدینة هرات ، چاپ محمد کاظم امام ، تهران 1338ـ 1339 ش ؛
(6) اسکندر منشی ، تاریخ عالم آرای عباسی ، تهران 1350 ش ؛
(7) ابراهیم بن محمد اصطخری ، کتاب مسالک الممالک ، چاپ دخویه ، لیدن 1967؛
(8) محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه ، مرآة البلدان ، چاپ عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث ، تهران 1367ـ 1368 ش ؛
(9) همو، مطلع الشمس ، چاپ سنگی تهران 1300ـ1302، چاپ تیمور برهان لیمودهی ، چاپ افست تهران 1362ـ 1363 ش ؛
(10) عباس اقبال آشتیانی ، تاریخ مغول : از حملة چنگیز تا تشکیل دولت تیموری ، تهران 1364 ش ؛
(11) نیکلاس امبرسز و چارلز پ .ملویل ، تاریخ زمین لرزه های ایران ، ترجمة ابوالحسن رده ، تهران 1370 ش ؛
(12) واسیلی ولادیمیروویچ بارتولد، تذکرة جغرافیای تاریخی ایران ، ترجمة حمزه سردادور، تهران 1358 ش ؛
(13) حسن پیرنیا، ایران باستان ، یا، تاریخ مفصل ایران قدیم ، تهران 1369 ش ؛
(14) عبدالله بن لطف الله حافظ ابرو، جغرافیای حافظ ابرو ، چاپ مایل هروی ، تهران 1349 ش ؛
(15) حدود العالم من المشرق الی المغرب ، چاپ منوچهر ستوده ، تهران 1340 ش ؛
(16) محمدتقی حکیم ، گنج دانش : جغرافیای تاریخی شهرهای ایران ، چاپ محمدعلی صوتی و جمشید کیانفر، تهران 1366 ش ؛
(17) علینقی بن اسمعیل حکیم الممالک ، روزنامة سفر خراسان ، تهران 1356 ش ؛
(18) حمدالله بن ابی بکر حمدالله مستوفی ، کتاب نزهة القلوب ، چاپ گی لسترنج ، تهران 1362 ش ؛
(19) احمدبن محمد خوافی ، مجمل فصیحی ، چاپ محمود فرخ ، مشهد 1339ـ1341 ش ؛


(20) دایرة المعارف فارسی ، به سرپرستی غلامحسین مصاحب ، تهران 1345ـ1374 ش ؛
(21) محمدبن علی راوندی ، کتاب راحة الصّدور و آیة السّرور در تاریخ آل سلجوق ، چاپ محمد اقبال ، تهران 1333 ش ؛
(22) حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیائی ایران (آبادیها) ، ج 3 : استان دوم (مازندران ) ، تهران 1355 ش ؛
(23) رشیدالدین فضل الله ، تاریخ مبارک غازانی : داستان غازان خان ، چاپ کارل یان ، لندن 1358/1940؛
(24) همو، مکاتبات رشیدی ، لاهور 1367/1947؛
(25) سازمان برنامه و بودجه استان سمنان ، راهبردهای توسعه منطقه شاهرود: جمع بندی میانکار نتایج برنامه ریزی توسعه ، سمنان 1375 ش ؛
(26) همو، سیمای منطقه شاهرود: ویژگیهای محیطی ، اجتماعی و اقتصادی ، سمنان 1375 ش ؛
(27) سازمان برنامه و بودجه استان سمنان . گروه مطالعاتی هامون ، مطالعات جامع توسعه اجتماعی ـ اقتصادی استان سمنان ، گزارش مقدماتی : هواشناسی و اقلیم ، سمنان ( بی تا. ) ؛
(28) علی اصغر شریعت زاده ، فرهنگ مردم شاهرود ، تهران 1371 ش ؛
(29) زین العابدین بن اسکندر شیروانی ، بستان السیاحه ، یا، سیاحت نامه ، تهران 1315؛
(30) محمدبن جریر طبری ، تاریخ الرسل و الملوک ، چاپ دخویه ، لیدن 1879ـ1897، چاپ افست تهران ( بی تا. ) ؛
(31) عبدالرزاق سمرقندی ، مطلع سعدین و مجمع بحرین ، چاپ عبدالحسین نوایی ، تهران 1353 ش ؛
(32) محمدبن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء ، چاپ محمد استعلامی ، تهران 1346 ش ؛
(33) فضل الله بن روزبهان ، مهمان نامه بخارا ، تهران 1341 ش ؛
(34) عبدالله بن محمد کاشانی ، تاریخ اولجایتو ، چاپ مهین همبلی ، تهران 1348 ش ؛
(35) روی گنزاله دو کلاویخو، سفرنامه کلاویخو ، ترجمة مسعود رجب نیا، تهران 1344 ش ؛
(36) مسعود کیهان ، جغرافیای مفصل ایران ، تهران 1310ـ1311 ش ؛
(37) ابوالحسن بن محمد امین گلستانه ، مجمل التواریخ ، چاپ مدرس رضوی ، تهران 1356 ش ؛
(38) عبدالله بن محمد مازندرانی ، رسالة فلکیه ، چاپ والتر هینتس ، ویسبادن ، 1331/ 1952؛
(39) محمدبن احمد مقدسی ، کتاب احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم ، چاپ دخویه ، لیدن 1967؛
(40) محمد صادق موسوی اصفهانی ، تاریخ گیتی گشا ، با مقدمة سعید نفیسی ، تهران 1363 ش ؛
(41) محمدبن خاوند شاه میرخواند، روضة الصفا ، تهذیب و تلخیص عباس زریاب ، تهران 1373 ش ؛
(42) ناصرالدین قاجار، شاه ایران ، سفرنامة دوم خراسان ، تهران 1363 ش ؛
(43) محمدبن احمد نسوی ، سیرت جلال الدین مینکبرنی ، چاپ مجتبی مینوی ، تهران 1365 ش ؛
(44) زین العابدین عبدالمؤمن نویدی ، تکملة الاخبار: تاریخ صفویه از آغاز تا 978 هجری قمری ، چاپ عبدالحسین نوایی ، تهران 1369 ش ؛
(45) محمدطاهربن حسین وحید قزوینی ، عباسنامه ، یا، شرح زندگانی 22 ساله شاه عباس ثانی ( 1052ـ 1073 )، چاپ ابراهیم دهگان ، اراک 1329 ش ؛
(46) یاقوت حموی ، معجم البلدان ، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873، چاپ افست تهران 1965؛


(47) J. Marquart, Era  ns § ahr nach der Geographi , Berlin 1901.

/ خسرو خسروی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1331
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست