بُزْغُشی (بُرغُشی ) ، خواجه ابوالمظفّر محمدبن ابراهیم (متوفی ح 410)، از صاحبمنصبان دیوان سامانیان . به گفتة ابونصر عُتْبی پس از کشته شدن ابونصربن ابی زید وزیر (ح 386ـ387) به دست غلامانش ، امیر رضی نوح بن منصور * سامانی (حک : 366ـ387)، به صوابدید امیر ناصرالدین ابومنصور سبکتکین غزنوی (حک : 366ـ387)، وزارت را به او سپرد، و وی نیز در تمشیت امور لیاقت و کفایت بسیار نشان داد (ص 144). پس از درگذشت امیر رضی (13 رجب 387)، امیر ابوالحارث منصوربن نوح * سامانی (حک : 387ـ389) به سلطنت رسید و بزغشی نیز بر مسند وزارت همچنان پایدار ماند (همان ، ص 152)، اما زمام امور به دست امیر ابوالحسن «فایق »بن عبدالله (رومی / اندلسی ) حاجب خاص (متوفی 389) سپرده شد (همان ، ص 156). ازینرو میان امیر ابوالحسن و ابوالمظفر خصومتی پدید آمد و ابوالمظفر از ترسِ فایق به امیر ابوالحارث پناه برد. فایق کس فرستاد و از سر تحکّم او را مطالبه کرد؛ امیر ابوالحارث جواب سخت داد و فایق از سرای امیر بیرون آمد و عزم دیار ترکان کرد. پس از میانجیگریِ مشایخ بخارا، امیر ابوالحارث رضایت داد، و ابوالمظفر را بنابه مصلحت وقت به جوزجان (گوزگانان ) فرستادند (388) و وزارت را به ابوالقاسم عباس بن محمد برمکی (متوفی 388 یا 389) سپردند (همان ، ص 168). بزغشی پس از برکناری از وزارت (که یک سال و اندی به طول انجامید) و تبعید به جوزجان ، و چندی اقامت در آنجا، مدت سی سال ( حدود 390 تا حدود 420 ) به مطالعة کتب و تصنیف رسایل و افادة علم در نیشابور به سر برد و از شغل دیوانی دوری گزید (ناصرالدین منشی کرمانی ، ص 39؛ نرشخی ، حواشی رضوی ، ص 364).

ابوالفضل بیهقی داستان کناره گیری بزغشی را از وزارت ، به گونه ای نقل کرده و نوشته است که وی ، چون افول دولت سامانیان را دید، حیلت ساخت تا از شغل دیوانی بگریزد، ازینرو تمارض کرد و به یکی از طبیبان سامانیان رشوه داد تا بیماری او را تصدیق کند. امیر سامانی نیز از او نومید شد و او به ملکی که در جوزجان خریده بود نقل مکان کرد. پس از انقراض دولت سامانیان ، ملک خود را فروخت و به نیشابور رفت (ص 357ـ 358).

سعید نفیسی ابیات ثلاثة ابومنصور فوشنجی (مضراب الشعر) بخارایی را در تأسف بر زمان وزارت ابوعلی محمد بلعمی دانسته و گفته است که چون بزغشی آن مقام یافت «چندان در کار خویش زبون بود که بدخواهان بلعمی هم دوران وزارت او را افسوس می خوردند» (ص 346). ولی این استنتاج با گفته های یمینی و بیهقی دربارة بزغشی مغایرت دارد.

با وصفی که بیهقی (ص 358) از او کرده است ـ «ابوالمظفر را به نیشابور دیدم در سنة اربعمائه ( 400 ) پیری سخت بشکوه ، درازبالای و روی سرخ و موی سفید چون کافور...» ـ بعید می نماید که تاریخ درگذشت وی ، چنانکه از اشارة ناصرالدین منشی کرمانی برمی آید، حدود 420 باشد.

---

منابع :
(1) محمدبن حسین بیهقی ، تاریخ بیهقی ، چاپ غنی و فیاض ، تهران 1324 ش ؛
(2) محمدبن عبدالجبار عتبی ، ترجمة تاریخ یمینی ، از ناصح بن ظفر جرفادقانی ، چاپ جعفر شعار، تهران 1357 ش ؛
(3) محمد قزوینی ، یادداشتهای قزوینی ، چاپ ایرج افشار، تهران 1363 ش ، ج 7، ص 276ـ 277؛
(4) ناصرالدین منشی کرمانی ، نسائم الاسحار من لطائم الاخبار ، چاپ جلال الدین محدث اُرموی ، تهران 1338 ش ؛
(5) محمدبن جعفر نرشخی ، تاریخ بخارا ، ترجمة ابونصر احمدبن محمدبن نصر قباوی ، تلخیص محمدبن زفربن عمر، چاپ مدرس رضوی ، تهران 1363 ش ، ص 365؛
(6) سعید نفیسی ، محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی ، تهران 1341 ش .

/ پرویز اذکایی /