بزّازی ، محمد بن محمدبن شهاب بن یوسف کَردَریِ بریقینیِ خوارزمی ، ملقب به حافظ الدین ، فقیه و اصولی حنفی قرن نهم . اصل او از کَرْدَر از توابع خوارزم است . مدتی در شبه جزیرة کریمه و نواحی بلغار اقامت کرد و سپس به دیار خویش بازگشت ، در سفر بعد به روم رفت و مقیم آنجا شد. در دوران اقامت در روم با فَناری * به بحث پرداخت و در فروع بر او برتری یافت ؛ اما در اصول مغلوب وی شد. او در اواسط رمضان 827 در مکه از دنیا رفت (کحاله ، ج 11، ص 223ـ224؛ ابن عماد، ج 7، ص 183).

































نخستین صفحة الفتاوی البزازیه

بزازی اصول و فروع را بر مبنای مذهب ابو حنیفه نزد پدر خویش آموخت (سرکیس ، ج 1، ستون 555). شهرت اجتماعی او بیشتر به جهت فتوایی است که به کفر امیر تیمور داد (زرکلی ، ج 7، ص 45)، و همین موضوع موجب گریز او از قلمرو حکومت تیمور شد.

آثار مهم او عبارت است از: 1) الفتاوی البزازیة یا الجامع الوجیز ، که یک دوره فقه حنفی است و در 812 تألیف شده است . این کتاب مورد اعتماد علما بوده و سراج الدین بن طبیب آن را خلاصه کرده است . به گفتة الیان سرکیس (ج 1، ستون 556) این کتاب در حاشیة الفتاوی الهندیة چاپ شده است . حاجی خلیفه به نقل از ابی السعود مفتی گفته است که با وجود این کتاب ، از نگاشتن کتاب فقهی شرم می کند (حاجی خلیفه ، ج 1، ستون 242)؛ عبدالحی لکنوی (ص 188) نیز به جامعیت کتاب و شمول آن بر مسائل فقهی اشاره کرده است ؛ 2) مناقب ابی حنیفة ، معروف به المناقب الکردریة ، که همراه مناقب ابی حنیفة تألیف مُوَفَّق بن احمدِ مکّی در 1321/1903 در هند چاپ شده است (سرکیس ، ج 1، ستون 556)؛ 3) شرح مختصر قُدوری در فروع فقه حنفی که اصل آن تألیف احمدبن محمد قدوری عالم حنفی قرن پنجم است (حاجی خلیفه ، ج 2، ستون 1633)؛ 4) مناسک حج ؛ 5) آداب القضاء .

---

منابع :
(1) ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب ، بیروت 1399/ 1979؛
(2) اسماعیل بغدادی ، هدیة العارفین ، ج 2، در حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، ج 6، بیروت 1410/1990؛
(3) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه ، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون ، بیروت 1410/1990؛
(4) علی اکبر دهخدا، لغت نامه ، زیرنظر محمد معین ، تهران 1325 ـ 1359 ش ؛
(5) خیرالدین زرکلی ، الاعلام ، بیروت 1984؛
(6) محمدبن عبدالرحمن سخاوی ، الضّوء اللاّ مع لاهل القرن التاسع ، قاهره ( بی تا. ) ، ج 10، ص 37؛
(7) یوسف الیان سرکیس ، معجم المطبوعات العربیّه والمعرّبه ، قاهره 1346/ 1928؛
(8) عمررضا کحاله ، معجم المؤلفین ، بیروت ( تاریخ مقدمه 1376 ) ؛
(9) عبدالحی بن عبدالحلیم لکنوی ، الفواید البهیّة فی تراجم الحنفیّة ، کراچی 1393.

/ محمود مهدوی دامغانی /