responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1244

 

بُکَیْربن اَعْیَن ، ابوجَهم بکیربن اعین بن سُنْسُن الشیبانی



الکوفی ، از مشهورترین اصحاب امام باقر و امام صادق علیهماالسلام . خاندان او، آل اعین ، از نخستین و مهمترین خانواده های شیعی در کوفه و شماری از فرزندانش نیز،

تا زمان غیبت کبرای امام عصر عجّل اللّه تعالی فرجه الشریف (قرن چهارم ) در فقه و حدیث سرآمد بودند که نامدارترین

آنها عبدالله بن بکیر و ابوغالب احمدبن محمد زُراری اند.

این مقاله به معرفی بکیر و خاندان او جز عبدالله و ابوغالب می پردازد.

به نوشتة زراری (ص 26ـ27)، عبدالملک بن اَعْیَن اولین فرد این خاندان بود که به هدایت صالح بن میثم ، صحابی امام باقر و امام صادق علیهماالسلام ، شیعه شد و سپس حمران بن اعین به تشویق ابوخالد کابلی ، از ثقات امام سجاد علیه السلام ، مذهب تشیع اختیار کرد. زراری (ص 21) این نکته را نیز نقل کرده که اُمّالاَسود دختر اعین نخستین کس از این خاندان بوده که ، از طریق ابوخالد کابلی ، به مذهب شیعی گرویده است .

هر چند بکیر را در شمار صحابیان امام سجاد علیه السلام نیاورده اند، احادیث منقول از او نشان می دهد که زمان آن

امام را نیز درک کرده است (طوسی ، 1356، ص 74؛ خوئی ، ج 3، ص 359 براساس مطلب طوسی ). بنابر احصای خوئی (ج 3، ص 360، احادیث منقول از بکیر در کتب اربعة حدیثی شیعه به 125 می رسد که جز چهار حدیث (کلینی ، ج 1، ص 93، 109، 438) بقیه فقهی اند. امام صادق علیه السلام او را بعد از وفاتش تکریم کرده و به همنشینی وی در آخرت با پیامبر صلّی اللّه علیه و آله وسلّم و امیرمؤمنان علیه السلام اشاره کرده است . بحرالعلوم (ج 1، ص 256) پس از نقل این روایت آن را صحیح و معتبر دانسته است (کشّی ، ص 181؛ علاّ مه حلّی ، ص 28؛ قهپائی ، ج 1، ص 279؛ ابن طاووس ، ص 58؛ امین ، ج 3، ص 599 ـ 600).

بکیر از اصحاب امام باقر (ابن ندیم ، ص 276) و امام صادق علیهماالسلام است (امین ، همانجا) که بدون واسطه و گاه به واسطة برادرش ، زرارة بن اَعین * ، حدیث نقل کرده است و شمار زیادی از محدثان ، از جمله عبدالله بن بکیر، اَبان بن عثمان ، جَمیل بن دَراج ، حَریزبن عبدالله ، عبدالرحمان بن حجاج ، علی بن رِئاب و عمربن اُذَینَه (خوئی ، ج 3، ص 360ـ361؛ کاظمی ، ص 26؛ مازندرانی حائری ، ج 2، ص 175) از او حدیث نقل کرده اند. در اسناد برخی از احادیث نامهای کسانی چون ابن ابی عَمیر آمده که از بکیر نقل حدیث کرده اند، در حالی که از نظر زمانی بین آنها فاصلة زیادی وجود دارد. برخی رجال شناسان این اسناد را تصحیح و مورد اشتباه را روشن کرده اند ( رجوع کنید به خوئی ، ج 3، ص 362؛ تستری ، ج 2، ص 386).

فرزندان بکیر به بکیریون و وُلدجهم و بیش از همه

به زُراری (منسوب به زرارة بن اعین ، برادر بکیر) معروف اند (موحد ابطحی ، ص 185؛ زراری ، ص 11؛ بحرالعلوم ، ج 1، ص 242) و نسبت اخیر به نوشتة ابوغالب (همانجا)، به

این جهت بوده که مادر حسن بن جهم بن بکیر نوادة زرارة بن

اعین بود. گویا ذکر همین نسبت در توقیعات امام هادی علیه السلام برای سلیمان بن جهم در رواج آن (زراری ) تأثیر جدی داشته است (بحرالعلوم ، ج 1، ص 228ـ229). در برخی منابع ، به هنگام ذکر نام افراد این خاندان ، گاه به اشتباه (احتمالاً به سهو کاتبان ) به جای «زراری » کلمة «رازی » نوشته شده است (مامقانی ، ج 1، بخش 2، ص 271 و 323؛
ج 2، بخش 1، ص 291؛
ج 3، بخش 1، ص 122).

بهترین و قدیمترین زندگینامة فرزندان بکیر در رساله ای مندرج است که ابوغالب ، به قصد اجازة روایت کتب خود و خاندانش و آنچه از کتب گذشتگان نزدش بوده ، برای نوادة خود، ابوطاهر محمدبن عبیدالله بن احمد شیبانی زراری ، نوشته است .

برخی از اخلاف بکیر که از نظر حدیثی و فقهی شناخته شده اند، از این قرارند: 1) عبدالحمیدبن بکیر، از اصحاب امام صادق و امام کاظم علیهماالسلام ، که بی واسطه و گاه به واسطة عبدالملک و محمدبن مسلم ، حدیث نقل کرده است و گروهی از محدثان ، از جمله محمدبن ابی عمیر، صَفوان بن یحیی ، حسن بن محبوب و یونس بن عبدالرحمان ، از او نقل حدیث کرده اند؛
2) عمربن بکیر، صحابی امام صادق علیه السلام ؛
3) عبدالاعلی بن بکیر، راوی حدیث از امام صادق علیه السلام که در اسناد احادیث زیادی بین او و عمویش عبدالاعلی بن اعین خلط شده است (موحد ابطحی ، ص 133)؛
4) زیدبن بکیر و جهم بن بکیر که طوسی (1380، ص 109)، نجاشی (ص 222)، ابن داوود حلّی (ص 57)، قهپائی (همانجا) و امین (همانجا) آنها را در زمرة اولاد بکیر نام برده اند؛
5) حسین و محمد و علی ، فرزندان عبدالحمیدبن بکیر و از راویان حدیث (نجاشی ، همانجا)، هر چند زراری (ص 24) این سه برادر را فرزندان عبدالله بن بکیر خوانده است ؛
6) حسن بن جهم بن بکیر، از اصحاب و راویان امام کاظم و امام رضا علیهماالسلام و از محدثان ثقه (زراری ، ص 8) که با واسطه از محدثانی چون بکیربن اعین ، حمادبن عثمان ، عبدالله بن بکیر و فضیل بن یسار حدیث نقل کرده است و محدثان دیگری ، چون احمدبن محمدبن عیسی ، حسن بن علی بن فضال ، علی بن اسباط ، محمدبن اسماعیل و محمدبن











































نسب نامة خاندان بکیربن اعین

عبدالحمید از او نقل حدیث کرده اند (خوئی ، ج 4، ص 295). شمار احادیث نقل شده از او، که غالباً فقهی است ، به 123 می رسد (همانجا)؛
7) حسین بن جهم بن بکیر، از اصحاب امام کاظم و امام رضا علیهماالسلام که در بعضی کتب رجال ، او و حسن بن جهم را خلط کرده اند (مامقانی ، ج 1، بخش 2، ص 323)؛
8) علی بن جهم بن بکیر، از اصحاب و راویان امام کاظم علیه السلام . موحد ابطحی (ص 193) محمد را نیز از فرزندان جهم نام برده است . البته برای محمد نیز فرزندی به نام علی ذکر شده است (همانجا)؛
9) محمدبن حسن بن جهم بن بکیر، که بتردید در طبقة اصحاب امام کاظم و امام رضا علیهماالسلام قرار دارد و چند حدیث نیز از او نقل شده است (همان ، ص 198)؛
10) سلیمان بن حسن بن جهم بن بکیر، از مشایخ شیعه ، معروف به زراری (زراری ، ص 11)، که از

طریق مادر با آل طاهر نسبت داشت و بدین جهت همراه آنان به نیشابور رفت و پس از بازگشت آل طاهر از خراسان به

کوفه برگشت . محل سکونت او در کوفه سالها به عنوان

محلة شیعه نشین آل زراره معروف بود (همان ، ص 12ـ13)؛
11) محمدبن سلیمان ، معروف به ابوطاهر زراری (237ـ301)، از ثقات اصحاب حدیث که با امام حسن عسکری علیه السلام مکاتبه داشته و کتاب الا´داب والمواعظ و کتاب الدعاء از

آثار اوست . او واسطة انتقال کتب برخی از اصحاب ائمه به نسلهای بعد بوده است (همان ، ص 34ـ37، شرح موحد ابطحی ). به نقل زراری (ص 17) و شیخ طوسی (1398، ص 163ـ 164، 181ـ182)، وی مورد توجه حضرت امام عصر عجل اللّه تعالی فرجه الشریف نیز بوده و توقیعاتی برای

او صادر شده است . نوادة ابوغالب ، محمدبن عبیدالله بن

احمد، نیز به ابوطاهر زراری معروف بوده و بعضاً در اسناد، احادیث او و محمدبن سلیمان را خلط کرده اند (مامقانی ، ج 3، بخش 1، ص 22)؛
12) ابوالحسن علی بن سلیمان زراری ، از محدثان و فقهای مورد توجه امام عصر عجل اللّه تعالی فرجه الشریف بوده و با آن حضرت پیوند و ارتباط داشته ، و

توقیعاتی نیز از جانب ایشان دریافت داشته است . کتاب النوادر از آثار اوست (خوئی ، ج 12، ص 42ـ43؛
نجاشی ، ص 261)؛
13) جعفر فرزند دیگر سلیمان را نیز از اصحاب امام هادی علیه السلام خوانده اند (طوسی ، 1380، ص 412، پانویس 2؛
ابن حجر عسقلانی ، ج 2، ص 115). از سه فرزند دیگر او، به نامهای احمد و حسن و حسین ، نیز در رسالة فی آل اعین زراری (ص 12، 14) یاد شده است .


منابع :
(1) ابن حجر عسقلانی ، لسان المیزان ، بیروت 1390/1971؛
(2) ابن داوود حلّی ، کتاب الرجال ، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم ، نجف 1392/ 1972؛
ابن طاووس ، التحریر الطاووسی ، المستخرج من کتاب حل

(3) الاشکال فی معرفة الرجال ، تألیف حسن بن زین الدین شهید ثانی ، چاپ محمدحسن ترحینی ، قم 1368ش ؛
(4) ابن ندیم ، الفهرست ، چاپ رضا تجدد، تهران 1350ش ؛
(5) محسن امین ، اعیان الشیعة ، چاپ حسن امین ، بیروت 1403/1983؛
(6) محمدمهدی بن مرتضی بحرالعلوم ، رجال السید بحرالعلوم : المعروف بالفوائدالرجالیة ، چاپ محمدصادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم ، تهران 1363ش ؛
(7) محمدتقی تستری ، قاموس الرجال ، قم 1410؛
(8) ابوالقاسم خوئی ، معجم رجال الحدیث ، بیروت 1403/ 1983؛
(9) احمدبن محمد زراری ، رسالة فی آل اعین ، مع شرحها لمحمدعلی موحدابطحی ، اصفهان 1399؛
(10) محمدبن حسن طوسی ، رجال الطوسی ، نجف 1380/1961؛
(11) همو، الفهرست ، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم ، نجف 1356/1937، چاپ افست قم 1351 ش ؛
(12) همو، کتاب الغیبة ، تهران ( تاریخ مقدمه 1398 ) ؛
(13) حسن بن یوسف علاّ مه حلّی ، رجال العلامة الحلّی ، نجف 1381/1961، چاپ افست قم 1402؛
(14) عنایة الله قهپائی ، مجمع الرجال ، چاپ ضیاءالدین علامة اصفهانی ، اصفهان 1384ـ 1387، چاپ افست قم ( بی تا. ) ؛
(15) محمدامین بن محمدعلی کاظمی ، هدایة المحدثین الی طریقة المحمدین ، چاپ مهدی رجائی ، قم 1405؛
(16) محمدبن عمر کشّی ، اختیار معرفة الرجال ، ( تلخیص ) محمدبن حسن طوسی ، چاپ حسن مصطفوی ، مشهد 1348ش ؛
(17) محمدبن یعقوب کلینی ، الکافی ، چاپ علی اکبر غفاری ، بیروت 1410؛
(18) محمدبن اسماعیل مازندرانی حائری ، منتهی المقال فی احوال الرجال ، قم 1416؛
(19) عبدالله مامقانی ، تنقیح المقال فی علم الرجال ، چاپ سنگی نجف 1349ـ 1352؛
(20) محمدعلی موحد ابطحی ، تاریخ آل زرارة ، ( اصفهان ، بی تا. ) ؛
(21) احمدبن علی نجاشی ، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهرب رجال النجاشی ، چاپ موسی شبیری زنجانی ، قم 1407.

/ زهرا نهاوندی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1244
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست