بُرَیْمی ، واحة وسیعی در مشرق عربستان که شهر عمدة آن نیز به همین نام خوانده می شود. شهر حَماسا، در مغرب شهر بریمی است و هر دو بر حاشیة یک نخلستان قرار گرفته اند. تنها مرکز دیگر این واحه که به سبب بازارش می توان نام شهر به آن داد، العَیْن در جنوبیترین منطقة مسکونی است . مساحت این واحه در حدود نه کیلومتر در شش کیلومتر است و دهکده های صَعری '، هیلی ، القَطّاره ، القیمی (تلفظ محلی : دْزیمی )، و المُعْتَرَض را نیز دربرمی گیرد. کشت در الجاهلی (تلفظ محلی : یاهِلی ) از نو احیا شده است و افراد آل بوفَلاح ، خاندان حاکم بر ابوظبی ، در المُوَیْقِع آب و ملک دارند. آب این واحه از قناتهایی («فَلَج » رجوع کنید به «أفلاج ») تأمین می شود که از کوههای الحَجَر ـ در مشرق و با فاصلة کمی از آنها ـ و نیز از تیغة صخره ای و سخت با شکوه جَبَل حَفیت ، که تنها برآمدگی جنوب این دشت است ، سرچشمه می گیرند.

بُرَیمی نزدیک غربیترین نقطة گردنة وادی الجِزْی است که خود این وادی بر کرانة الباطنه تا صُحار ادامه دارد؛ و نیز در کنار شاهراهی است که از دُبی و از طریق الظاهره به ضَنْک ، عِبری ، و نَزْوی ' ـ که بزرگترین شهر عُمان مرکزی و مدّتها مقر امام اباضیّه بوده ـ می رود. اغلب ساکنان این واحه ، حدود ده هزار تن ، از قبیلة نُعَیم اند (که دو شاخة اصلی آن ، آل بوخُرَیبان و آل بوشامِس است ) که برخی از آنها صحرانشین یا نیمه حرانشین اند، و گروهی به قبیلة یکجانشین ظواهر که تقریباً همگی در این واحه ساکن اند، تعلق دارند. بعضی دیگر از ساکنان این واحه از مردم قبایل بنی قِتَب ، بنی کَعْب ، آل بوحَمیر، آل بوفَلاسا و آل بوفَلاح اند.

شبکة قناتهای جاری در زیر سکونتگاهها، موجب وابستگی دهکده ها به یکدیگر شده است ؛ چنانکه بعضی از آنها در وضعی هستند که بر مصرف آب سایر مناطق نظارت دارند. از این واحه که بندر عمده اش دبی است ، انواع خرما، یونجه ، سبزی ، و میوه ـ از جمله انبه و پرتقال و نارنج ـ صادر می شود. بازار شهرها، از حیث تجارت دام ، حایز اهمیت است و مرکز مبادلة کالا برای قبایل و اقوام داخلی عربستان ، به شمار می رود.

بریمی را همان محلی دانسته اند که جغرافیدانان و لغت شناسان متقدم عرب توآم خوانده اند (در لسان العرب ، تُعام آمده و لَیْن از چند صورت دیگر آن نیز یاد کرده است ( دربارة توآم نیز رجوع کنید به بکری ؛ یاقوت حموی ) ) و مرکز فروش مروارید گفته اند (از همین جاست که «توآمیّه » به صورت مترادف با «لوءلوء» و «دُرّه » به کار رفته است ). اما در صحت این انطباق تردید هست ، و احتمالاً نام آن با نام محلی دیگر بر کرانة خلیج فارس ، خلط شده است . مؤلفان عربستان شرقی نیز، جَوّ و جَوف * را نامهای کهن این واحه دانسته اند.

آگاهی ما از تاریخ این واحه تا قبل از قرن سیزدهم /نوزدهم ، بسیار اندک و ناچیز است . به گفتة مورخان محلی ، خلیفه المعتضد با سپاهی که در 280 از بحرین و از راه خشکی گسیل داشت ، این واحه را تصرف کرد.

در فاصلة 1313 ش /1934 تا شروع جنگ جهانی دوم ، میان عربستان سعودی و بریتانیا، به نیابت از حاکم ابوظبی ، دربارة مرزهای جنوبی و شرقی عربستان مذاکراتی صورت گرفت ، اما در آن زمان بریمی به هیچ وجه مسئله ای خاص برای مذاکره شمرده نمی شد. در 1331 ش /1952، از جانب عربستان سعودی «امیر»ی به منطقه آمد و در حَماسا مستقر شد تا در مقابل حکام ابوظبی و مسقط ، حاکمیت عربستان را تثبیت کند. در 1333 ش /1954، عربستان سعودی و بریتانیا توافق کردند که اختلافات ناشی از این اقدام ، و نیز ادعاهای طرفین بر بیش از هفتاد هزار کیلومتر مربع واقع در جنوب غربی بریمی را به حکمیت واگذارند. به مناسبت همین حکمیت ، جغرافیا، تاریخ معاصر، و جمعیت شناسی بریمی با دقت ثبت و ضبط شد، زیرا هریک از دو طرف ، مطالب مشروحی به دادگاه ارائه کرد که در آنها مسائل یادشده ، بررسی شده بود. عربستان سعودی ، مدعی بود که تمامی واحه ، جزء لایتجزای مملکت سعودی است . بریتانیا از واگذاری حق حاکمیت واحه به امیر ابوظبی وسلطان مسقط ، حمایت می کرد و نیز تأکید داشت که براساس سنن موجود، افراد قبیلة نُعَیم (که در شهر بریمی ، حماساو صَعْری ' اکثریت داشتند) به سلطان مسقط ، و افراد قبیلة ظواهر (که در مناطق دیگر اکثریت داشتند) به حکومت ابوظبی وفا دارند.پس از آنکه انگلیسیها، سعودیان را به پرداخت رشوه و اعمال ناشایست دیگر متهم کردند، عضو بریتانیایی دادگاه کناره گیری کرد؛ ازینرو دادگاه در محرم 1375/سپتامبر 1955، پیش از آنکه قضیه را عمیقاً بررسی و حکمی صادر کند، منحل شد. در ربیع الاول /اکتبر همان سال ، نیروهای «عُمان المتصالح » به فرماندهی افسران انگلیسی ، بریمی را اشغال کردند، و سپس این واحه میان ابوظبی و مسقط تقسیم شد. سلطان مسقط فردی را «والی » شهر بریمی کرد و امیرابوظبی نیز یکی از برادران خود را به نمایندگی به آن واحه فرستاد. صقْربن سلطان ، شیخ بزرگ قبیلة نُعَیم ، و نیز چند تن از شیوخ دیگر، به همراهی پیروان خود، جلای وطن کردند و به دمّام : مرکز استانِ شرقی عربستان سعودی ، کوچیدند.

---

منابع :
(1) ابن بشر، عنوان المجد ؛
(2) ابن رزیق ، الفتح المبین فی سیرة السادة آل بوسعیدیین ؛
(3) چاپ عبدالمنعم عامر و محمد مرسی عبدالله ، عمان 1403/ 1983؛
(4) ( ابن منظور، لسان العرب ، چاپ علی سیری ، بیروت 1412/ 1992 ) ؛
(5) علی بن عیسی اربلی ، کشف الغمة فی معرفة الائمة ، بیروت 1401/1981؛
(6) عبدالله بن عبدالعزیز بکری ، معجم ما استعجم من اسماءالبلاد والمواضع ، قاهره 1954ـ1951؛
(7) عبدالله بن حُمَید سالمی ، تحفة الاعیان بسیرة اهل عمان ، قاهره 1332ـ1347؛
(8) حسین بن غنام وهابی ، روضة الافکار ، بمبئی 1337؛
(9) ( یاقوت حموی ، معجم البلدان ، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873، چاپ افست تهران 1965 ) ؛


(10) The Aramco reports on Al-Hasa and Oman 1950-1955 , vol : Oman and the southern shore of the Persian Gulf, London 1990;
(11) Arbitration concerning Buraimi and the common frontier between Abu Dhabi and Saudi Arabia , United Kingdom 1955;
(12) Gazetteer of Arabia : a geographical and tribal history of the Arabian Peninsula , edited by sheila A. Scoville, Grag 1976, s.v. "Baraimi (Oasis)";
(13) D.Harrison, Footstep in the sand , London 1959;
(14) H. Hazard, Eastern Arabia , New Haven 1956;
(15) idem, Saudi Arabia , 1956;
(16) Iraq Petroleum Co., Handbook , London 1948;
(17) J. B. Kelly, "The Buraimi Oasis dispute", International Affairs, 32 (1956), 318-326;
(18) J.Lorimer, Gazetteer of the Persian Gulf, 'Oma ¦ n, and Central Arabia , Calcutta 1908-1915;
(19) Memorial of the government of Saudi Arabia [al-Buraym ¦  arbitration], 1955;
(20) S. Miles, The Countries and tribes of the Persian Gulf , London 1919;
(21) J. Morris, Sultan in Oman , London 1957;
(22) H. Philby, Sa`udi Arabia , London 1955;
(23) E.Ross, Annals of Oman , Calcutta 1874;
(24) Selections from the records of the Bombay government , n.s.,XXIV, Bombay 1856;
(25) B.Thomas, Alarms and excursions in Arabia , Indianapolis 1931;
(26) Uniled Kingdom. Admiralty, A handbook of Arabia , London 1916-1917;
(27) idem, Iraq and the Persian Gulf , London 1944.

/ گ . رنتس و و. مولیگان ( د. اسلام ) /