بَرَندَقِ خُجَندی ، امیر بهاءالدّین ، از شاعران قرن هشتم و آغاز قرن نهم . در 757 متولد شد (صفا، ج 4، ص 267). دولتشاه سمرقندی او را «بخاری » (=اهل بخارا) دانسته است (ص 371) اما وی از خجند بود و مدتی نیز در سمرقند سکونت گزید (صفا، ج 4، ص 274، به نقل از کاشانی ؛ خلیل ، ص 94). در شعر، گاه «ابن نصرت » و گاهی «برندق » تخلّص می کرد (صفا، ج 4، ص 266ـ267، به نقل از کاشانی ). او به دربار تیمور گورکان (حک : 771ـ807) و برخی از فرزندان و نوادگان تیمور، بویژه امیر میرانشاه (مقتول در810)، شاهزاده عمر شیخ (متوفی 796) و پسرش بایقرا (حک : 817ـ 818) اختصاص داشته و آنان را در اشعار خود ستوده است ؛ تا جایی که در برخی از تذکره ها، وی را ندیم و پروردة بایقرا معرفی کرده اند (دولتشاه سمرقندی ، همانجا؛ صفی ، ص 252؛ امیرعلیشیر نوائی ، ص 19؛ آذر بیگدلی ، ص 327(.

برندق به بسیاری از بلاد هند سفر کرد چنانکه گفته اند 25 سال در سفر بود (صفا، ج 4، ص 274؛ خلیل ، همانجا)؛ اما آخرین سالهای عمرش را در سمرقند گذرانید و گویا در همان شهر درگذشت . سال وفات او را 815 (صبا، ص 106) یا 816 (خلیل ، همانجا) ذکر کرده اند؛ اما ظاهراً در حدود سالهای 835 ـ 836 درگذشته است (صفا، ج 4، ص 273(

برخلاف شاعران قرن هشتم و نهم ، که غالباً غزلسرا و در تغزّل نکته سنج بودند، برندق قصیده پرداز بود و به شاعران قرن ششم ، بویژه خاقانی ، توجّه داشت و برخی از قصاید وی را جواب گفت (همان ، ج 4، ص 265، 277ـ 278). قطعه را به شیوة انوری و غزل را به تقلید از شاعران قرون ششم و هفتم می سرود (همان ، ج 4، ص 280) و با عصمت بخاری * مشاعره می کرد (دولتشاه سمرقندی ، ص 373؛ صفی ، همانجا؛ صبا، همانجا).

به نوشتة امیرعلیشیر نوائی ، معاصرانش او را به لفظ استادی خطاب می کرده اند (ص 19) که گویا به سبب مهارت و توانایی او در سخنوری و نیز کثرت و تنوّع آگاهیهای علمی و ادبی او بوده که اکتساب آن در روزگار وی و در میان شاعران استادِ آن عهد متداول بود. با اینهمه ، دولتشاه ادای احترام معاصرانش را نسبت به وی از ( ترس ایشان از ) بدزبانی وتواناییش در هزل دانسته است (همانجا).

با اینکه تذکره نویسان او را در سرودن هزل و مطایبات ماهر خوانده اند (همان ، ص 371؛ آذر بیگدلی ، همانجا؛ صبا، همانجا) آن مقدار از اشعار او که در خلاصة الاشعار مذکور است ، نشان می دهد که برندق شاعری مدح پیشه بوده است (صفا، ج 4، ص 275(.

کلیات دیوان اشعار برندق در دسترس نیست ، اما از مجموع آنچه نویسندة خلاصة الاشعار از وی نقل کرده و بیش از 800 ، 1 بیت (قصیده ، قطعه ، غزل ) است ، آگاهیهای نسبتاً مفیدی دربارة زندگانی و احوالش به دست می آید. کلام استادانه و معانی عالمانه ای که در بیشتر اشعار او به چشم می خورد، بدان معناست که در جوانی در آموختن فنون ادب و دانشهای زمان خود می کوشید؛ در علوم مختلف صاحب اطّلاع بود، از طبّ بهره داشت و کتب عهد عتیق (=زبور) را به خطّ عبری می خواند و با زبان سریانی آشنایی داشت (همان ، ج 4، ص 268)، و با اینکه در میان سنّیان حنفی می زیست ، به بیان مناقب امام علی علیه السلام گرایشهایی نشان داده است .

---

منابع :
(1) لطفعلی بن آقاخان آذر بیگدلی ، آتشکدة آذر ، چاپ سیدجعفر شهیدی ، چاپ افست تهران 1337 ش ؛
(2) امیر علیشیر نوائی ، تذکرة مجالس النفائس ، چاپ علی اصغر حکمت ، تهران 1363 ش ؛
(3) علی ابراهیم خلیل ، تذکرة صحف ابراهیم ، نسخة عکسی از نسخة خطی موجود در کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران ، ش 663؛
(4) دولتشاه سمرقندی ، تذکرة الشعراء ، چاپ ادوارد براون ، لیدن 1900؛
(5) محمد مظفر حسین بن محمد یوسفعلی صبا، تذکرة روز روشن ، چاپ محمدحسین رکن زادة آدمیت ، تهران 1343 ش ؛
(6) ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران ، ج 4، تهران 1363 ش ؛
(7) فخرالدین علی صفی ، لطائف الطوائف ، چاپ احمد گلچین معانی ، تهران 1336 ش .

/ سیّدمحمّد ترابی /