برقی ، اسماعیل بن احمدبن زیادة اللّه التُجیبی ، ادیب ، شاعر و مؤلف عربی زبان قرن پنجم . اهل قیرَوان بود و در المهدیه زندگی می کرد. کنیه اش ابوطاهر و شهرتش برقی بود (ابن ابّار، ج 1، ص 159). اشتهارش به برقی به سبب نسبتش به منطقة بَرقة * افریقیّه است (کحاله ، ج 2، ص 259، پانویس ). برقی حافظه ای قوی و خطّی خوش داشت و نیکو شعر می سرود. پس از 400 به اندلس سفر کرد (ابن ابّار، همانجا). او در شرح المختار من شعر بشّار (ص 14) می نویسد که در 406 در شهر مالقة اندلس بوده است . سپس به مصر رفته و به گفتة ابن ابار (همانجا) در 415 در آنجا اقامت داشته است . سیوطی (ج 1، ص 443)، به نقل از سِلَفی ، می گوید که برقی نزد ( ابو ) یعقوب بن خَرَّزاذ نَجِیرمی و دیگر استادان مصری تعلیم یافته است . وی همچنین از ابواسحاق حُصری * بهره برده و ادب الکاتب (در متن ابن ابّار: ادب الکتّاب ) ابن قُتیبه را از ابویعقوب نجیرمی روایت کرده است (ابن ابّار، همانجا). برقی در راه سفر به مکّه ، در اسکندریّه با ابومروان طبنی دیدار کرد و در 438 مراسم حجّ را به جای آورد (همانجا). وی در حدود 445 درگذشت (زرکلی ، ج 1، ص 309(.

از برقی این آثار به جای مانده است : شرح المختار من شعر بشّار ، اثری بدیع که شارح در آن مآخذ شعر بشّار را ذکر و از تأثیر شعر او بر شاعران پس از خود یاد کرده است . برقی انتساب برخی ابیات را به بشّار مردود دانسته و شاعر اصلی آنها را شناسانده است (ص 49). این کتاب نوعی نقّادی شعر بشّار و بیان نقاط ضعف و قوّت اشعار اوست . نسخه ای از این شرح در فهرست کتابخانة آصفیّه معرفی شده و نسخة دیگری از آن در حیدرآباد موجود است (بروکلمان ، ج 2، ص 16ـ17). این شرح در 1314 ش /1935 در علیگره هندوستان به چاپ رسیده است ؛ الرائق بأزهارالحدائق که مجموعه ای است در ادب و اخبار؛ شرح ابیات فی الظاآتِ احمدبن عمارالمقری که یک نسخة خطّی از آن ، با تاریخ 661، در کتابخانة رباط موجود است (زرکلی ، همانجا).

---

منابع :
(1) ابن ابّار، التکملة لکتاب الصلة ، چاپ عبدالسلام هراش ، بیروت 1995؛
(2) اسماعیل بن احمد برقی ، شرح المختار من شعر بشّار ، چاپ محمد بدرالدین علوی ، علیگره 1935؛
(3) کارل بروکلمان ، تاریخ الادب العربی ، ج 2، نقله الی العربیة عبدالحلیم نجار، قاهره 1968؛
(4) خیرالدین زرکلی ، الاعلام ، بیروت 1986؛
(5) عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی ، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة ، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم ، قاهره 1384؛
(6) عمررضا کحاله ، معجم المؤلفیّن ، دمشق 1957ـ1961، چاپ افست بیروت ( بی تا. ).

/ باقر قربانی زرّین /