responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1003

 

بَرْقوقیّه ، مدرسه و خانقاهی در قاهره ، متعلق به قرن هشتم ، امروزه معروف به جامع سلطان برقوق و المدرسة الظاهریة . ملک ظاهر سیف الدین برقوق * (حک : 784ـ801)، از ممالیک برجی مصر، این بنا را در نخستین دورة سلطنت خود (784ـ791) در شارع بین القصرین ساخت ، و نام او و تاریخ بنا (788) در کتیبه ای حک شده است (ابن تَغری بردی ، ج 11، ص 240). شهرت آن به برقوقیّه ، ظاهریّه و ظاهریّة برقوق به لحاظ انتساب به ظاهر برقوق است ، و این غیر از مدارس ظاهریّه ای است که حدود یک قرن پیش از آن تاریخ ملک ظاهر بیبرس * در شهرهای دمشق و قاهره تأسیس کرد (غُنَیْمة ، ص 139ـ140). مقریزی مدرسة برقوقیّه را از خانقاهها و جوامع به شمار آورده (ج 2، ص 245، 418) و اکنون محل اقامة نماز و مراسم مذهبی است (غنیمة ، ص 145).

روز افتتاح ، ملک ظاهر در مدرسه حضور یافت و در ضیافت باشکوهی برای صوفیان آنجا راتبه مقرر کرد. برای تنظیم امور دستورهایی صادر کرد و برای تدریس مذاهب چهارگانه اهل سنت و درس تفسیر و حدیث و قراآت استادانی منصوب کرد (ابن تغری بردی ، ج 12، ص 113؛ قَلْقَشَندی ، ج 4، ص 364؛ سَخاوی ، ج 3، ص 12؛ ابن عماد، ج 6، ص 299). مدرّسان برقوقیّه بیشتر دانشمندان ایرانی بودند که پس از هجوم و کشتار مغول ، به شام و مصر رفتند و در آنجا به مناصب اِفتا و قضا و تدریس رسیدند.

بنای بزرگ برقوقیّه به کاشیهای نفیس و سنگهای مرمر مزیّن است و از آثار باشکوه به جای مانده از عصر ممالیک در قاهره به شمار می رود. ایوان قِبلی ، بزرگترین ایوان مدرسه ، به حنفیان اختصاص داشت و حجره های مدرسان و طلاب ، بیشتر بالای دو ایوان بحری و قِبلی بود (غنیمة ، ص 145؛ ابن تغری بردی ، ج 12، ص 113، ج 14، ص 43).

از استادان مشهور برقوقیّه : علاءالدین بن احمد سیرامی عجمی حنفی که نخست در شهرهای خوارزم و هرات و تبریز تدریس می کرد و سپس به بلاد شام رفت ، و ملک ظاهر او را به مصر فراخواند و ریاست صوفیه و تدریس مذهب حنفی در برقوقیّه را به وی سپرد. اعتقاد سلطان در حق او چندان بود که برایش سجاده می گسترد و وصیّت کرد که پس از مرگ ، او را پایین قبر علاءالدین به خاک بسپارند و بر مزارش مدرسه ای بسازند؛ و چنین کردند. پس از مرگ علاءالدین ، سیف الدین سیرامی مرتبة تدریس یافت ؛ او پدر شیخ نظام الدین یحیی و جد شیخ عضدالدین عبدالرحمان ، رئیس صوفیة برقوقیّه ، بود (ابن تغری بردی ، ج 11، ص 316ـ317، ج 12، ص 104؛ سیوطی ، ج 2، ص 271؛ ابن عماد، ج 6، ص 299، 313). شهاب الدین احمدبن ابی یزید، معروف به مولانازاده سیرامی عجمی حنفی پدر مُحب الدین مولانازاده و نخستین مدرس حدیث در برقوقیّه (سیوطی ، ج 1، ص 547؛ ابن تغری بَردی ، ج 11، ص 383)؛ اوحدالدین رومی مدرس شافعیّه ؛ شمس الدین مَکین مالکی مدرس مالکیّه ؛ شیخ احمدزاده عجمی مدرس حدیث ؛ صلاح الدین احمدبن اَعمی مدرس حنابله که از

آغازِ گشایش مدرسه تصدی تدریس یافتند (ابن تغری بردی ، ج 11، ص 283، ج 12، ص 138؛ سیوطی ، ج 2، ص 271؛ ابن عماد، ج 6، ص 299)؛ جلال الدین ابوالفتح نصرالله تُسْتَری بغدادی از مشایخ مستنصریّة بغداد و پسرش مُحب الدین بن

















نمایی از مقبرة

برقوق در برقوقیّـه













مجموعة برقوقیه

نصراللّه و قاضی جمال الدین ابوالمحاسن پسر محب الدین از مدرسان فقه و حدیث (ابن عماد، ج 7، ص 99، 349؛

معروف ، ج 1، ص 247ـ249)؛ سراج الدین عبداللطیف فُوَّی شافعی مدرس شافعی (ابن عماد، ج 7، ص 17)؛ فخرالدین ضریر بِرماوی شافعی ، امام جامع الازهر و مدرس قراآت

بَرقوقیّه (سیوطی ، ج 2، ص 271؛ ابن تغری بردی ، ج 14، ص 122؛ ابن عماد، ج 7، ص 121)؛ سیف الدین سیرامی حنفی که پس از کشتار مردم تبریز و به آتش کشیده شدن آن شهر به فرمان تیمور لنگ راهی حلب شد. ملک ظاهر او را به قاهره خواند و ریاست صوفیة مدرسه را پس از علاءالدین سیرامی

به وی سپرد، و پس از او پسرش نظام الدین یحیی عهده دار

این منصب شد (ابن تغری بردی ، ج 11، ص 317). جلال الدین تَفتازانی شافعی و علم الدین بِلْقینی ، استاد جلال الدین

سیوطی ؛ و سراج الدین بلقینی ، مدرس تفسیر (سیوطی ، ج 1، ص 444، ج 2، ص 271؛ سخاوی ، ج 3، ص 312؛ ابن عماد، ج 7، ص 303، 307).


منابع :
(1) ابن تغری بردی ، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة ، قاهره 1348ـ ؛
(2) ابن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب ، بیروت ( بی تا. ) ؛
(3) محمدبن عبدالرحمن سخاوی ، الضوءاللاّمع لاِهل القرن التاسع ، قاهره 1354؛
(4) عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی ، حسن المحاضرة فی اخبار مصر والقاهره ، قاهره 1299؛
(5) محمد عبدالرحیم غنیمة ، تاریخ دانشگاههای بزرگ اسلامی ، ترجمة نوراللّه کسائی ، تهران 1372 ش ؛
(6) احمدبن علی قلقشندی ، صبح الاعشی ، قاهره 1331؛
ناجی معروف ،

(7) تاریخ علماءالمستنصریه ، بغداد 1384/1965؛
احمدبن علی مقریزی ، کتاب الخطط المقریزیه ، لبنان ( 1959 ) .

/ نوراللّه کسائی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1003
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست