تحويل او گرفتن حق ممكن نباشد، دولت اسلامي بايد او را تحويل دهد، ولي اگر هيچ يك از حقوق مردمي بر عهده او نباشد، تحويل يا عدم تحويل او بستگي به اختياراتي دارد كه مردم به دولت منتخب خود داده اند، مگر اينكه ميان آن دو كشور قرارداد استرداد پناهندگان منعقد شده باشد كه در اين صورت در هر حال بايد تحويل داده شود.

حقوق متقابل انسان و طبيعت

حق بهره برداري از طبيعت و آب و هوا و گياهان و حيوانات آن متعلق به همه انسانهاست، بنابراين كسي حق ندارد به گونه اي از طبيعت استفاده كند كه موجب آسيب رساندن به آن و محروميت ديگران گردد، اگرچه بهره برداري او درملك خودش باشد. به عنوان مثال حق ندارد هواي سالم مورد استفاده ديگران را با دود، آب دريا و رودخانه را بافاضلاب و زمين را با پراكندن زباله و يا با آزمايشهاي اتمي آلوده نمايد به طوري كه سلامت انسانها در معرض خطر قرارگيرد، بلكه نبايد حيات گياهان و جانوران را نيز به مخاطره اندازد.

هيچ انساني حق ندارد بي جهت به حيوانات آسيب و آزار برساند، در روايتي از حضرت امام جعفر صادق (ع) آمده است كه : "زني به خاطر اينكه گربه اي را در بند كرده بود و آن حيوان از تشنگي جان داده بود دچار عذاب گرديد".[1]

انسان حق ندارد اموال و اشيائي را كه قابل استفاده اند اتلاف نمايد، به عنوان مثال حق ندارد گوشت قرباني حج را بي جهت دفن كند يا بسوزاند، و يا مازاد توليد گندمش را به دريا بريزد درحالي كه گرسنگان بسياري در ديگر نقاط جهان به سر مي‌برند.

علاوه بر حقوقي كه به طور خلاصه بيان شد حقوق ديگري نيز در شرع مقدس وارد شده كه هركدام در جاي مناسب خود در اين رساله بيان شده است، از جمله : "حق قصاص يا عفو و يا اخذ ديه توسط اولياي دم"، "حق فسخ عقد بيع وعقد نكاح در موارد معين"، "حق فسخ هر عقد لازم در صورتي كه ضمن آن شرط شده باشد"، "حق طلبكار نسبت به مال رهن"، "حق تقدم در استفاده از مشتركات"، "حق شفعه"، "حق جعاله"، "حق تقدم در حيازت و تملك مباحات اوليه"، "حق سر قفلي در موارد معين"، "حق طلاق توسط شوهر و يا توسط زن در صورتي كه اين حق از طرف شوهربراي زن در ضمن عقد لازمي شرط شده باشد"، "حق رجوع شوهر در طلاق رجعي"، "حق انتخاب وكيل در

---