بنابراحتياط واجب "مجتهد بودن"، بلكه بنابراحتياط"اعلم بلد"[1] يا "منصوب از طرف اعلم" باشد. همچنين بنابراحتياط داراي "بينايي چشم" و "حافظه خوب" باشد وفراموشكار نباشد.

مساله 3099- شرايط و صفات معتبر در قاضي از راه وجدان و شناخت شخصي يا شهرت مفيد علم و يا شهادت دوشاهد عادل تشخيص داده مي‌شود، همان گونه كه اجتهاد قاضي با شهادت اهل خبره عادل ثابت مي‌شود.

مساله 3100- كسي كه خود مجتهد نيست بنابراحتياط واجب نمي تواند با اتكا به فتواي مجتهد ديگر قضاوت و حكم نمايد، هرچند به نيابت از او باشد. ولي جايز است نزاع و اختلاف بين دو طرف را با اصلاح و كدخدامنشي حل وفصل نمايد.

مساله 3101- كسي كه به نظر خودش داراي شرايط قضاوت نيست حرام است متصدي آن شود، هرچند ديگران او راواجد شرايط بدانند.

مساله 3102- مراجعه به كسي كه شرايط قضاوت را ندارد حرام است، مگر اينكه براي گرفتن حق مشروع خود ناچارباشد، بخصوص اگر مراجعه نكردن صاحب حق را در تنگنا و مشقت زياد قرار دهد.

مساله 3103- كار قضاوت براي كساني كه صلاحيت آن را دارند واجب كفايي است، و در صورتي كه قاضي واجدشرايط نباشد واجب عيني مي‌شود.

مساله 3104- كسي كه قضاوت بر او واجب عيني نيست مي‌تواند از بيت المال حقوق بگيرد، هرچند بهتر است درصورت عدم نياز نگيرد. و چنانچه كار قضاوت بر او واجب عيني باشد در صورت نياز مي‌تواند حقوق بگيرد، و اگر نيازندارد بنابراحتياط نگيرد، ولي براي انجام كارهاي تشريفاتي و ثبت و ضبط احكام، حقوق گرفتن مانعي ندارد.

آداب قضاوت :

مساله 3105- قاضي در قضاوت خود بايد آزاد و مستقل باشد و متكي به فتوايي باشد كه ماخوذ از كتاب و سنت است، و از هيچ ناحيه اي مجبور نباشد، دقت و بي طرفي را كاملا رعايت كند و با عجله قضاوت نكند. از پيامبر اكرم 6 نقل شده كه فرمودند: "زبان قاضي ميان دو حبه آتش است تا وقتي كه قضاوت كند، پس يا به طرف بهشت و يا به طرف آتش مي‌رود".[2]

مساله 3106- بر قاضي واجب است كه در جلسه دادگاه در برخوردهاي ظاهري خود - همچون

---