از طريق وحي است . بگذريم از آنچه عقل به آن دسترسي ندارد و تا وحي صورت نگيرد نمي تواند آن را بفهمد; مثل عالم غيب، عالم ملائكه و عالم آخرت .

همگاني بودن فهم دين

منابع ديني - كتاب و سنت - بنا بر آنچه در خود آنها آمده، براي همگان قابل فهم است و در انحصار طبقه و قشر خاصي نيست ; هر كسي مي‌تواند از اين منابع استفاده كند. (و ما كان المؤمنون لينفروا كافة فلولا نفر من كل فرقة منهم طائفة ليتفقهوا في الدين ...)[1] "همه مؤمنان را نشايد كه كوچ كنند، پس چرا از هر فرقه از آنان گروهي رهسپار نمي شوند تا در دين تفقه كنند." (لقد أنزلنا اليكم كتابا فيه ذكركم أفلا تعقلون )[2] "ما تحقيقا براي شما كتابي فرستاديم [كه ] در آن [وسيله ] تذكر شماست، پس آيا نمي انديشيد؟"

توصيه هاي مكرر و مؤكد براي انديشيدن در آيات الهي و همين طور آموختن علم و اين كه روي گردانان از فراگيري دين، اعرابي و بدوي هستند;[3] و كساني كه در آموختن دين تلاش نمي كنند، خداوند در قيامت به آنان نظر نخواهد داشت ;[4] به روشني نشان از امكان فهم دين از سوي مردم دارد.

اما فهم دين به رغم همگاني بودن و منحصر در گروه خاصي نبودن، بي قاعده و بي ضابطه هم نيست . چنين نيست كه بدون توجه به اصول فهم بتوان حقيقت دين را به دست آورد. دين مجموعه اي از دستورها و سفارشهاست كه در طي دوره و زماني ابلاغ شده است . شرايط و مقتضيات زمان در تشريع آن لحاظ گرديده است . برخي از آن دستورات به صورت كلي است و برخي ديگر جزئي و موردي است . برخي نسخ شده اند و برخي ديگر پيش زمينه هايي دارند كه به دست آوردن آنها براي رسيدن به حقيقت لازم است . طول زمان براي نسل هاي بعدي و آميختگي

---